معجزه سلامت در برگ های سبز چای

همه سلول‌های بدن حاوی اتمی‌ با هسته بار مثبت و الکترون‌های با بار منفی به دور آن هستند. وقتی که بدن در معرض آلودگی هوا، دود سیگار، مواد شیمیایی، آفت‌کش‌ها، الکل، داروها، دودهای سمی، غذاهای سرخ شده، چربی‌های غیراشباع و غیره قرار می‌گیرد، الکترون‌ها می‌توانند از مدار خود خارج شوند. در این حالت، اتمی ‌که الکترون از دست داده است، ناپایدار می‌شود و سعی می‌کند تا از اتم‌های نزدیک به خود الکترون بگیرد تا جایگزین الکترون از دست رفته نماید و در نتیجه واکنش‌های زنجیره‌ای اتفاق می‌افتند. رادیکال‌های آزاد، هر یک از اتم‌ها و یا مولکول‌هایی هستند که دارای الکترون جفت نشده باشند. واکنش‌های زنجیره‌ای که به وسیله الکترون‌های جفت نشده انجام می‌شوند می‌توانند رادیکال‌های آزاد را به جریان خون بفرستند و احتمالا سرطان، بیماری‌های قلبی و غیره را به وجود آورند. به‌طور کلی بیشتر از 50 ‌‌بیماری وجود دارد که رادیکال‌های آزاد در آنها نقش دارند.

به گفته مهندس عباس جعفری جید، مسوول طرح استخراج آنتی اکسیدان ضدسرطان از برگ چای، رادیکال‌های آزاد می‌توانند در ابتدا به غشاءهای سلولی سپس به ساختارهای درون سلولی مانند میتوکندری و هسته و در انتها بهDNA آسیب برسانند و موجب موتاسیون ‌شوند که این موتاسیون می‌تواند باعث بروز سرطان شود. غشاءهای سلولی آسیب دیده براحتی به ویروس‌ها اجازه ورود به بدن را می‌دهند. در جریان خون نیز رادیکال‌های آزاد به رگ‌های خونی آسیب می‌رسانند.

جعفری جید می‌افزاید: آنتی‌اکسیدان‌ها به ترمیم آسیب‌های وارد شده به بدن به وسیله این رادیکال‌های آزاد به 2 روش کمک می‌کنند. اول این که این مواد در مرحله اول از تشکیل رادیکال‌های آزاد در بدن جلوگیری می‌کنند و در مراحل بعدی نیز تاثیر آنها را روی بدن و بروز مشکلات برای سلامتی را کاهش می‌دهند.

مکانیسم اثر این آنتی‌اکسیدان‌ها به این ترتیب است که با دادن اتم هیدروژن به رادیکال آزاد تشکیل شده، از گسترش واکنش‌های زنجیره‌ای اکسیداسیون جلوگیری می‌کنند، به این ترتیب کارایی و درجه تاثیر یک آنتی‌اکسیدان، بسهولت جدا شدن اتم هیدروژن از آن مربوط می‌شود.

استخراج دارو از چای

خصوصیات دارویی چای غالبا به کاتچین‌های آن (یکی از مهم‌ترین مواد موجود در چای سبز و چای سیاه) نسبت داده می‌شود. کاتچین‌های چای شامل آنتی‌اکسیدان‌های EGCG ،ECG ،EGC و EC هستند. در میان این آنتی‌اکسیدان EGCG بیشترین مقدار را داراست و قدرت آن 100 برابر ویتامینC و 25 برابر ویتامینE است.

به گفته جعفری جید عصاره برگ سبز چای و بخصوص EGCG در بیماریهای عصبی از نابودی سلول‌های عصبی جلوگیری می‌کند. این ماده تاکنون بر سلول‌های سرطانی پوست، سیستم لنف و پروستات در انسان و حیوان مورد آزمایش قرار گرفته است و استفاده از آن به صورت خارج از بدن (Invitor)، به مرگ سلولی برنامه‌ریزی شده در سلول‌های سرطانی منجر می‌شود، ولی روی سلول‌های عادی تاثیری ندارد. چون مواد شیمی‌درمانی مورد استفاده در درمان سرطان در حال حاضر، سلول‌ها را با مکانیسمی ‌غیر از مرگ سلولی برنامه‌ریزی شده از میان می‌برند، بنابراین EGCG می‌تواند یک ماده ایده‌آل برای شیمی‌درمانی باشد، چون دارای اثرات جانبی کم بوده و یا اصلا اثر جانبی نداشته باشد.

البته به اعتقاد جعفری جید به دلیل این‌که اولاً باید مقادیر زیاد چای به منظور استفاده از اثرات درمانی آن استفاده شود و ثانیاً این‌که چای حاوی کافئین می‌باشد که اثرات نامطلوب بر سیستم قلبی  عروقی می‌گذارد و در عین حال اثرات موتاژنیک دارد، نمی‌توان چای سبز زیاد مصرف کرد. بنابراین لزوم جداسازی کافئین از برگ سبز چای استخراج و تولید عصاره آنتی اکسیدانی از برگ سبز چای مشخص می‌شود.

موثر، ایمن و طبیعی

از عصاره برگ سبز چای و بخصوص EGCG در مواد آرایشی برای مثال محافظ‌ در برابر نور خورشید به منظور جلوگیری یا کاهش میزان آسیب به بافت‌ها در اثر رادیکال‌های آزاد استفاده می‌شود. قرار گرفتن در معرض نورUV ، باعث افزایش تعداد رادیکال‌های آزاد در پوست می‌شود که می‌تواند باعث آسیب به DNA شود. رادیکال‌های آزاد به فرآیند پیر شدن، تحلیل رفتن در اثر بیماری‌های مزمن نظیر بیماری‌های قلبی، التهاب مفاصل و سرطان مربوط می‌شود.

ویتامین E می‌تواند به ترمیم پراکسید لیپیدهای به وجود آمده به وسیله رادیکال‌های آزاد کمک کند اما از به‌وجود آمدن آنها جلوگیری نمی‌کند. ملاتونین می‌تواند از تأثیرات رادیکال‌های هیدروکسید جلوگیری کند اما نمی‌تواند رادیکال‌های اکسیژن را به دام بیندازد. کاتچین‌های برگ سبز چای نه تنها می‌توانند از پراکسیداسیون لیپیدها جلوگیری کنند بلکه می‌توانند رادیکال‌های هیدروکسید و اکسیژن را به دام بیندازند.

علاوه بر خصوصیات فوق، عصاره برگ سبز چای و به خصوص EGCG در داروسازی، مواد آرایشی، روغن‌های ضروری و پلاستیک‌ها برای بسته‌بندی غذا به‌طور گسترده‌ای کاربرد دارند. هیدروکسی آنیزول‌بوتیله (BHA) که یک آنتی‌اکسیدان مصنوعی است، پرکاربردترین آنتی‌اکسیدان در جهان است؛ اما به دلیل خصوصیت سرطان زایی آن، کاربرد آن در بسیاری از کشورها محدود و ممنوع شده است. توکوفرول (ویتامین E) یک آنتی‌اکسیدان از منابع طبیعی است. این ماده سرطان‌‌زا نیست، اما خصوصیت چربی دوستی آن، کاربردش را محدود می‌کند. بنابراین، نیاز به آنتی‌اکسیدان‌های موثر، ایمن و طبیعی احساس می‌شود.

ایجاد تحول در صنعت چای کشور

مطالعات نشان می‌دهند پلی فنل‌های ضد التهابی موجود در عصاره برگ سبز چای، بعضی از اثرات مضر قرار گرفتن در معرض اشعه ماوراء بنفش را کاهش دهد. خصوصیات معجزه‌آسای برگ سبز چای و عصاره آن موجب شد، پژوهشکده توسعه صنایع شیمیایی ایران وابسته به جهاددانشگاهی اقدام به انجام طرح استخراج آنتی‌اکسیدان ضدسرطان EGCG در مقیاس آزمایشگاهی و بنچ (مقیاس بین نیمه صنعتی و آزمایشگاهی) کند. در این تحقیق آنتی‌اکسیدان EGCG جهت مصارف غذایی، بهداشتی ‌ آرایشی و دارویی استخراج و خالص‌سازی شد.

به گفته جعفری جید، در این تحقیق از برگ سبز چای ایرانی موجود در باغ‌های چای کشورمان در منطقه فومنات استفاده شده است. این نوع از برگ سبز چای بیشتر، از گونه camellia sinesis بوده که دارای سر شاخه‌های کوچک به رنگ سبز تیره است. مقدار کل کاتچین‌های برگ سبز چای ایرانی در 3 فصل برداشت بهار، تابستان و پاییز استخراج و اندازه‌گیری شد. سپس از سوی 4 حلال استن، استونیتریل، اتانول و آب در دماها و درصدهای حجمی‌مختلف حلال، مقدار کاتچین‌های برگ سبز چای استخراج و اندازه‌گیری شد. تا شرایط بهینه دمایی و حلالی جهت استخراج حداکثر میزان کاتچین تعیین شود. در نهایت توسط امواج ماوراء صوت اقدام به خالص‌سازی آنتی‌اکسیدانEGCG و تولید عصاره آنتی‌اکسیدانی ضد سرطانی غنی از EGCG می‌شود.

جعفری جید درخصوص امواج اولتراسونیک که در این تحقیق استفاده شده است می‌گوید: این امواج، امواج صوتی اطلاق می‌شود که فرکانس آنها بیشتر از حداکثر فرکانس قابل شنیدن گوش انسان باشد (یعنی F>16KHZ). این امواج می‌توانند به‌عنوان آسیاب کننده مواد گیاهی به کار روند.

استخراج با کمک حلال از مواد خشک شده یک فرآیند 2 مرحله‌ای می‌باشد که شامل: خیساندن مواد گیاهی در حلال به منظور کمک به متورم شدن و فرآیند آب‌گیری وانتقال جرم ترکیبات قابل حل از ماده به حلال به وسیله نفوذ و فرآیندهای اسمزی می‌شوند.

امواج ماوراء صوت به متورم شدن و هیدراته‌شدن کمک می‌کنند، لذا به افزایش قطر حفره‌ها در دیواره سلولی منجر می‌شوند که این امر به فرآیند نفوذ و انتقال جرم کمک می‌کند. هردو مرحله فوق در برابر امواج ماوراء صوت حساس هستند.

امواج ماوراء صوت اندیس تورم را که عبارت است از جذب آب به وسیله ماده گیاهی، در طی قرار دادن در معرض امواج ماوراء صوت افزایش می‌دهند. مقدار استخراج تحت شرایط امواج ماوراء صوت بسیار بیشتر از هم زدن مکانیکی می‌باشد. افزایش میزان تورم در بافت گیاهی در بعضی موارد می‌تواند دیواره‌های سلولی را بشکند که به فرآیند استخراج کمک می‌کند. استفاده از میله‌های صوتی که به طور مستقیم وارد مخلوط واکنش می‌شوند، از موثرترین روش‌های انتقال انرژی صوتی می‌باشد که در این طرح از این روش استفاده شده است.

در حال حاضر بیش از 40 محصول بر پایه برگ سبز چای در سطح دنیا به بازار عرضه شده است. امید است با دستیابی به این فناوری و وفور ماده اولیه (برگ سبز چای) در کشور، ایران به یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان محصولات سودمند غذایی و تولید دارویی و بهداشتی ‌ آرایشی بر پایه برگ سبز چای ایرانی تبدیل شود.

استخراج این آنتی‌اکسیدان از برگ سبز چای ایرانی و کاربرد آن در محصولات غذایی، دارویی و بهداشتی  آرایشی در قالب طرحی به سرپرستی مهندس عباس جعفری‌جید و با همکاری مهندس علی ذاکری و مهندس علی ضیاءالدینی انجام شده است و می‌تواند تحول شگرفی در صنعت چای کشور ایجاد کند.

بهاره صفوی