نگاهی به تاریخچه دوبله آثار مستند در رسانه ملی‌

آوای حقیقت‌

شیوه کار گویندگان فیلم را می‌توان در سه شاخه دوبله فیلم‌های داستانی (سینمایی)‌، انیمیشن و مستند تقسیم‌بندی نمود که در هر کدام‌شان تفاوت‌هایی از نظر اجرای گویندگی وجود دارد، برای نمونه در دوبله فیلم‌های داستانی، شیوه نقش‌گویی را باید مطابق با اثر لحاظ کرد. به تعبیری این نکته بستگی دارد، به این که فیلم تاریخی، اکشن، کمدی و یا ... باشد که ارتباط مستقیمی با ساختار دیالوگ و جنس بازی‌ها دارد مثلا در ملودرام‌های هندی به دلیل حال و های خاصشان، نقش‌گویی‌های غلوآمیزی را می‌طلبد!
کد خبر: ۲۱۰۵۰۵

در این راستا دوبله آثار انیمیشن بیشتر به فضای فانتزی و اگزجره نزدیک می‌شود که معمولا با تیپ‌‌سازی‌های گوناگون صدایی از جانب دوبلورها همراه است اما در آثار مستند چون سندیت و واقعیت موضوع به عنوان اصل اول مطرح است، در دوبله و شیوه گویندگی‌اش نیز باید این اصل مهم در نظر گرفته شود و الزاما هر چه صدای گوینده اصیل‌تر با پرهیز از هرگونه تیپ‌سازی باشد، شاهد اجرای باکیفیتی از دوبله اثری مستند خواهیم بود. در این یادداشت سعی شده که به سیر تاریخی دوبله مستند در تلویزیون کشورمان پرداخته شود، چرا که همواره فیلم‌های مستند حضور ثابت و مستمری در جدول پخش برنامه شبکه‌ها چه در گذشته و چه در زمان حال دارند و اغلب با دوبله فارسی برای مخاطبان تلویزیون به نمایش درآمده‌اند. نگاه جدی به نمایش آثار مستند در تاریخچه تلویزیون ایران برمی‌گردد به اوایل دهه پنجاه شمسی که با پخش برنامه مشهور «راز بقا» آغاز شد که اجرای گفتار متن (نریشن)‌ آن برعهده یکی از باتجربه‌های عرصه دوبلاژ یعنی هوشنگ لطیف‌پور بود.

از وی می‌توان به عنوان پیشرو سبک مستندگویی در مستندهای تلویزیونی نام برد که با همان لحن آرام و دلنشینش (به مانند اجرای نقش راوی در سریال دایی‌جان ناپلئون)‌ دوبله «راز بقا» را برای مخاطبانش جاودان کرد که بعدها بسیاری از گویندگان این سبک درخشان لطیف‌پور را تقلید کردند. موفقیت لطیف‌پور در این عرصه برمی‌گشت به اجرای روان و بی‌تکلفش که هوشمندانه لحظه‌های ناب راز بقا را روایت کرد، مثلا اگر صحنه شکار غزال توسط شیری به تصویر درمی‌آمد، لطیف‌پور هیجان کاذبی به صدایش نمی‌داد، بلکه با همان آرامش به شرح صحنه می‌پرداخت تا به جای این که صدایش برای مخاطب جلب توجه کند، اجرای تصویری شکار تاثیرگذاری‌اش را برای بیننده بگذارد. برای نسل ما آخرین یادگار از صدای ماندگار هوشنگ لطیف‌پور به دوبله کارتون قصه باغ گل‌ها (با حضور گربه بامزه‌ای به نام خپل)‌ تعلق دارد که جای ایشان در دوبله عصر حاضر خالی است. استقبال از برنامه راز بقا موجب می‌شود که تلویزیون آثار دیگری از این دست را خریداری کند که با افزایش حجم کار، گویندگان دیگری چون ایرج گرگین، ناصر ممدوح، فریدون دائمی، محمد خواجوی‌ها و ... در دوبله مستند حضور پیدا کنند.

این روند در دهه شصت شمسی نیز ادامه پیدا کرد که چهره‌های تازه‌ای گویندگی در کارهای مستند را تجربه کردند، مانند پرویز بهرام که باسابقه زیادی که در دوبله آثار داستانی داشت، توانست حضور موفقی در این عرصه داشته باشد که در این بین دو اثر با صدای بهرام خاطره‌انگیز شد: جاده ابریشم و ابریشم دریایی. بعد از آن صدای بهرام در آثار دیگری نیز شنیده شد. با آغاز جنگ تحمیلی، فیلم‌هایی از چگونگی عملیات‌های جنگی رزمندگان به صورت پخش روزانه از شبکه‌های تلویزیون به نمایش درمی‌آمد که در اغلبشان خسرو شمشیرگران در مقام راوی به شرح حوادث می‌پرداخت و از آنجا صدای باصلابت شمشیرگران به عنوان بهترین گزینه برای روایت مستندهای جنگی مطرح شد که وی اجراهای بسیار درخشانی دراین‌باره داشت، برای نمونه می‌توان به دوبله مستندهای میراث زمین، شبیخون، اروپا در قرن بیستم و ... اشاره کرد.

در همان میانه‌های دهه شصت، دو دوبلور به شکل تخصصی خودشان را در دوبله آثار مستند تثبیت کردند؛ ناصر ممدوح و غلامعلی افشاریه که این مسیر را تا به حال با قوت ادامه داده‌اند. صداهای دو نامبرده در زمره صداهای شیک و فاخر قرار می‌گیرد که برای دوبله آثار مستند گزینه‌های بسیار خوبی هستند و هر کدامشان می‌توانند جنبه‌های گوناگون این ژانر سینما را پوشش دهند. موضوعاتی چون صنعت، رشته‌های علمی، سرگذشت دانشمندان، مورخان، هنرمندان و... به طوری که سبک نریشن‌خوانی ناصر ممدوح در برنامه‌های صنعتی، بسیار اثرگذار و جذاب است. مثلا وقتی که می‌گوید «صنعت هوانوردی» و سپس موضوع را شرح می‌‌دهد، به قدری جذاب این اجرا را ارائه می‌کند که بیننده تا پایان، برنامه را همراهی می‌کند. این سبک ویژه ممدوح در مستند‌های پزشکی مانند «جهان پزشکی» نیز قابل بررسی است. در این رهگذر غلامعلی افشاریه هم کارهای ماندگاری دارد که قله باشکوه این زمینه، مستندهای علمی با محوریت جهان کیهان و فضاست. مستندهایی چون پرونده‌های فضا، ادیسه کیهانی، افق، آسمان آبی، سیاره خشمگین و... با صدای افشاریه برای بینندگان تلویزیون دیدنی‌تر شدند.

در این بین مستند خاطره‌‌‌انگیز و جذاب شاهد عینی (محصول شبکه بی.بی.سی انگلستان)‌ با آن تیتراژ و موسیقی فوق‌العاده‌اش، با مدیریت افشاریه و ترجمه بی‌نقص حسین دانشفر جزو برترین آثار به نمایش درآمده برنامه‌های مستند در اوایل دهه هفتاد بود که استقبال زیادی از آن شد. در همین زمان، احمد رسول‌زاده نیز به جمع گویندگان آثار مستند پیوست. حضور رسول‌زاده برمی‌گشت به مجموعه فیلم‌های مستندی که پیتر یوستینف اجرای نریشن آنها را برعهده داشت و چون رسول‌زاده در تعدادی از فیلم‌های این هنرپیشه به جایش نقش‌گویی کرده بود، از وی دعوت شد تا در این آثار گویندگی کند. بعدها رسول‌زاده با همان لحن زیبا و دلنشینش، اجرای استادانه‌ای در مستند «مسلمانان» نیز ارائه داد. در میانه‌های دهه 70 گویندگانی از قبیل داوود نماینده (در مجموعه حس برتر)‌، عباس نباتی (مستند بدلکاران و برنامه آنچه شما خواسته‌اید، که به جای جک اسکالیا مجری برنامه صحبت کرد)‌ و علی‌اکبر گودرزی (مستند در قلمرو خرس قطبی)‌ توانستند لحظات چشمگیری را در دوبله مستند رقم بزنند تا این که گوینده توانا و کارکشته‌ای چون اکبر منانی با اجراهایی فراموش‌ناشدنی، حضور پررنگ خود را در دوبله مستند اعلام کرد که شاهد این مدعا دوبله‌های خاطره‌انگیز مجموعه‌های تمدن‌های فراموش شده، تاریخ گذشتگان، چنگیزخان و ... است به‌ویژه در مستند تاریخی تمدن‌های فراموش شده، صدای منانی و طرز گویشش در ادای نام توت عنخ آمون به قدری شگفت‌انگیز بود که بیننده را به زمان فراعنه مصر می‌برد: «بر گردن توت عنخ آمون، حلقه‌ای از گل دیده می‌شد که بی‌تردید در روز مراسم تدفین از سبزه‌زاران پرطراوت آنجا چیده شده و توسط ملکه بیوه جوانش، به گردن وی افکنده شده بود.» با تاسیس شبکه 4 سیما نگاهی تخصصی به چگونگی پخش آثار مستند انداخته شد که در زمان خودش تحول شگرفی به شمار می‌آمد تا این که در میانه‌های سال 1385 با آغاز پخش برنامه مستند 4 که با تنوع موضوعی در آثار شاخص مستند و آشنا شدن هر چه بیشتر مخاطب با این‌گونه سینمایی همراه بود، شاهد تحولی در دوبله‌های مستند بودیم که غلامعلی افشاریه در مقام سرپرست کار و مرضیه صفی‌خوانی به عنوان مدیر دوبلاژ قسمت اعظمی از آثار به نمایش درآمده در این برنامه نقش بسزایی داشتند. نکته شاخص و مثبت در نحوه مدیریت صفی‌خانی به استفاده همه‌جانبه از قابلیت صدایی کلیه دوبلورها اختصاص داشت. وی از صداهایی در دوبله کارهایش بهره برد که در قبل صداهاشان در دوبله‌های مستند شنیده نشده بود و اینچنین صفی‌خانی حاصل کارش درخشان شد به مانند دوبله مستند رودها و امواج (با صدای ناصر طهماسب)‌ سه رفیق (با محوریت موضوع جنگ چچن با صدای سعید مظفری)‌، من و راجرز (اثر مایکل مور با حضور مینو غزنوی در مقام گوینده یکی از نقش‌های اصلی)‌، فیدل (با روایت اکبر منانی و حضور صداهای ناصر نظامی و بویژه ناصر احمدی با صداپیشگی به جای گابریل گارسیا مارکز)‌، اشباح سرگردان، علم ناممکن‌ها، با رویاها و ... نقطه عطف در کارنامه مدیر دوبلاژی مرضیه صفی‌خانی در دوبله نسخه فرانسه‌ای رژه پنگوئن‌‌ها (اثر لوک ژاله، محصول 2005)‌ شکل گرفت وقتی که برای نقش‌های پنگوئن‌های پدر، مادر و فرزند به ترتیب از صداهای حسین عرفانی، نگین کیانفر و شهرزاد ثابتی بهره برد و آن را تبدیل به یکی از بهترین‌های دوبله مستند در دهه حاضر کرد.

زنان دوبلور دیگری نیز در این عرصه حضور موفقی داشته‌اند از جمله نیکو خردمند در مستند پنجره‌ها، زهره شکوفنده (کوانتوم و مردان اندیشه)‌، مریم نشیبا (چهارسوی علم)‌ و ... در سال‌های اخیر نصرالله مدقالچی (در دوبله مستند بهینه فضا و صداپیشگی به جای سام نیل)‌ و رامین کاملی (سینمای حرفه‌ای، شگفتی‌های فضا، شگفتی‌‌های طبیعت، سیارات، سفر بی انتها)‌ هم دوبله‌های باکیفیتی را برای مخاطبان تلویزیون ارائه دادند. به هر روی روند دوبله آثار مستند در رسانه ملی با قوت در حال حاضر ادامه مسیر می‌دهد و چه بهتر است که در برنامه‌هایی تخصصی به این شیوه دوبله نیز نگاه شود.

نیروان غنی‌پور

newsQrCode
ارسال نظرات در انتظار بررسی: ۰ انتشار یافته: ۰

نیازمندی ها