بازیگران دریای خزر

: در میان کشورهای حاشیه دریای خزر، همه آنها نسبت به استفاده از همه ظرفیت ها و موقعیت ها یکصدا هستند و تنها ایران است که به دلایلی نمی تواند از فرصتها استفاده مناسب را ببرد.

کد خبر: ۱۳۷۷۰۷

به این معنی که روسیه با آن که در پی احیای منافع خود در منطقه اورآسیا و رقابت با امریکا و غرب در مسائل قفقاز و آسیای مرکزی است ، اما در حوزه انرژی پس از حادثه 11سپتامبر 2001 به صورت جدی خواهان سرمایه گذاری شرکتهای بزرگ نفتی شد که بتواند از سرمایه ، تکنولوژی و مدیریت آنها برای ازدیاد تولید نفت و گاز خود استفاده کند. این موضوع اکنون محقق شده و اکثر شرکتهای چندملیتی نفت و گاز که عمدتا دارای اصل و نسب امریکایی هستند در روسیه سرمایه گذاری کرده اند و در عوض روسیه بزرگترین تولیدکننده نفت خام جهان شده است . جمهوری آذربایجان از دوران حیدر علی اف در زمینه نفت و گاز رو به سوی شرکتهای غربی آورد تا شاید با استفاده از دلارهای نفتی و لابی شرکتهای نفتی در هیوستون و واشنگتن و لندن بتواند نیروهای ارمنی را از اراضی آذربایجان به عقب راند. گرچه تولید نفت آذربایجان بیشتر شده و گاز نیز از حوزه شاه دنیز در حال استخراج است ، اما آذربایجان با دیپلماسی نفتی خود نتوانست کویت دوم شود و به نوعی هم اکنون در حال توازن مابین روابط خود با واشنگتن و مسکو است . قزاقستان نیز با سرمایه گذاری شرکتهای امریکایی در حال جریان دادن نفت کاشغان ، بزرگترین حوزه نفتی خزر است و در عین حال که روابط خود را با مسکو دوستانه نگاه داشته است ، هرچند عوارض عبور نفت خام از خاک روسیه برای قزاقها شدیدا افزایش یافته است ، در حال تکمیل بخشهایی از خط لوله ای است که نفت را از غرب به شرق قزاقستان ارسال کرده و از آنجا به چین صادر می کند. هم اکنون رئیس جمهور جدید ترکمنستان برای بیرون بردن این کشور از انزوای دوره قبل از دیپلماسی گاز استفاده می کند. طرح خط لوله ای که نهایتا به چین برسد و یا خط لوله ترکمنستان ، افغانستان و پاکستان مجددا در مذاکرات مطرح شده است اما سیاست خارجی ایران با نوعی فراموشی و عدم توجه به دریای خزر و مناطق مجاوز آن همراه شده است . در حالی که رقابت برای جذب سرمایه گذاری در بخشهای دیگر خزر تا حدود 60میلیارد دلار موفق بوده ،در بخش ایرانی خزر تاکنون هیچ سرمایه گذاری خارجی جذب نشده است . با توجه به مزیت های متعدد جغرافیایی و حجم تقاضا برای نفت و گاز خزر در داخل ایران به نظر می رسد از همه ظرفیت ها استفاده نشده است . وضعیت خاص دریای خزر نیازمند نوع قراردادهایی است که شرکتهای سرمایه گذار خارجی را جذب کند، ولی قراردادهای بیع متقابل این توانایی را ندارد. روشهایی مانند مشارکت در تولید یا قراردادهای از نوع خدمت جدیدتر در این منطقه بیشتر کار می کند. همچنین سیاست خارجی ایران از رسیدن به یک مصالحه درباره رژیم حقوقی دریای خزر تاکنون عاجز بوده است . این رژیم می تواند نتیجه ای از جمع بهینه منافع ما در بخشهای حاکمیت بر آبهای دریا، نفت و گاز، شیلات ، حمل و نقل و محیط زیست باشد، در عین حال که در همه بخشها نقاط حداکثر را نمی پوشاند. ایران در حال حاضر در دریای خزر می تواند به انجام طرحهای مشترک با همسایگان بلافصل خود بپردازد. اکتشاف و استخراج مشترک از حوزه البرز می تواند در دستور کار مذاکرات با جمهوری آذربایجان باشد. همچنین از بلوکهایی در آبهای نزدیک به ترکمنستان و ایران می توان برای فعالیت های مشترک استفاده کرد. حمل و نقل کالا در دریای خزر عمدتا با کشتی های روسی انجام می شود. اخیرا شرکتهای ایرانی در تلاشند، سهمی از حمل و نقل کالا توسط کشتی های ایرانی دست و پا کنند. سال 2006 کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران قرارداد ساخت 4 کشتی 6750تنی را با شرکتهای روسی امضا کرد. این کشتی ها از اوایل 2007 به آب انداخته شده اند. این کار ظرفیت کشتی های ایرانی را که در حال حاضر 25هزار تن است به 52هزار تن افزایش خواهد داد. روسیه در حال حاضر دارای حدود 100کشتی است که اگر ظرفیت هر کدام از کشتی ها به صورت متوسط 5هزار تن در نظر گرفته شود، ظرفیت کشتیرانی روسیه در دریای خزر 500هزار تن است که حدود 10برابر ظرفیت ایران است . به لحاظ مزیت داشتن کشتی های روسی در لنگر گرفتن در بنادر روسی خزر، کشتی های ایرانی برای حمل بار از سوی صاحبان کالا دارای اولویت نیستند، در حالی که سازمان بنادر و کشتیرانی ایران می تواند با مقابله به مثل وضعیت رقابتی برای کشتی های ایرانی به وجود آورد.اخیرا شرکت ملی نفتکش ایران 10 کشتی 60هزار تنی برای حمل نفت خام سفارش داده که می تواند برای انتقال نفت از هر نقطه خزر به نقطه دیگر مورد استفاده قرار گیرد. این کشتی ها می توانند علاوه بر مسیرهای منتهی به ایران در مسیر آکتائو به باکو نیز تردد کنند تا بتوانند سهمی از صادرات نفت خام خزر را داشته باشند.ایران در حال اتمام ساخت سکوی نیمه شناور البرز است . تحویل این سکو می تواند شرکتهای نفتی ایران را در حوزه های مرکزی خزر برای اکتشاف فعال سازد. شرکت پتروبراس بریل نیز در آستانه امضای قرارداد اکتشاف و توسعه در میادین ایرانی خزر به مبلغ 450میلیون دلار است . در صورت امضا و اجرایی شدن قرارداد، این اولین سرمایه گذاری شرکتهای خارجی در بخش ایرانی خزر است .و بالاخره مسیر فشارهای کشورهای بزرگ برای متوقف کردن فعالیت های هسته ای ایران به سمت تحریم های مالی و سیاسی پیش می رود. بعید نیست که اعمال چنین تحریم هایی که اکنون نسبتا حمایت شورای امنیت را نیز با خود دارد، علیه ایران شروع شود. در این حالت ایران نیاز به روشها و همچنین مسیرهای جدید برای ارتباطات اقتصادی و سیاسی خود دارد. خزر و همسایگان آن یکی از این مسیرهاست.