زندگی می کنم تا کارکنم

کودکی هایش را جا گذاشته پشت دیواری که چشم گذاشت و هیچ وقت پیدایش نکرد. عقد او با پسر خاله اش در 13 سالگی سرگرفت و 15 ساله بود که مادر شد و الان مادر 5 فرزند است که بزرگترین شان سرباز است و کوچکترین شان پنجم دبستان.

کد خبر: ۵۸۸۷۵

قبل از این که همسرش هم تصادف کند و زمینگیر بشود و بنشیند گوشه خانه ، کار می کرد ؛ اما نه 18 ساعت از یک روز.
شاید اگر وساطت های یکی از همسایه ها نبود ، نمی توانست فرصت کار کردن در یک شرکت خدماتی را پیدا کند و از طریق این شرکت ، در اداره های مختلفی به عنوان نیروی خدماتی مشغول کار شود و از آنجا سفارش کار بگیرد تا روزهای تعطیل برود و به عنوان کارگر توی خانه ها مشغول کار شود. حالا زهرا به این روزهای بی خستگی دویدن و کار، عادت کرده است.
تا چند سال پیش ، تمام کارهای خانه هم به عهده خودش بود، اما مدتی است که دخترش مریم می تواند آشپزی کند و خانه را تمیز کند و به پدرش برسد. زهرا در آستانه 43 سالگی به زنهای 50 ساله می ماند ، با دستهای گر گرفته و ترک خورده ، با آن خطهای پررنگ روی پیشانی و پاهایی که تا صبح درد می کند و حتی افسون چند ساعت خواب آرام را از چشمهای او می گیرد. زهرا به آینده مبهم خودش و فرزندانش می اندیشد ، نمی داند سرانجام قراردادهای فصلی او با این شرکت به کجا می رسد و از آن لحظه به بعد ، تکلیف او با کارهای مقطعی و تعریف نشده ای مثل کارگری در خانه های مردم چه خواهد شد.این تصویر برای ما آشناست. زنانی که براثر حادثه ای سرپرست خانواده می شوند و ناچارند بار عظیم زندگی را یک تنه و از میان این راههای صعب العبور به دوش بکشند ، زنانی که گاه چون کوه استوارند و گاه چون شاخه ای شکسته! و اگر چند حمایتی روی سرشان نباشد...

تعریف مساله

سرشماری ها می گویند ، از میان 12 میلیون خانوار در کشور 4.8 درصد از آنان دارای سرپرست زن هستند و از میان بیش از یک میلیون نفر زنان سرپرست خانوار در ایران 34.5درصد به تنهایی سرپرستی خانوار را برعهده دارند. بنابر این بخش عمده ای از زنان سرپرست خانوار را زنان بی همسر تشکیل می دهد. مرگ زودهنگام مردان به دلایل مختلفی که یکی از آنها و شاید مهمترین شان نرخ بالای میزان تصادفات جاده ای و درون شهری است ، موجب شده تا سرپرستی خانوار برعهده عده ای از زنان باشد ، در حالی که اکثریت زنان از کمبود یک قانون حمایتی و تامین مالی زندگی رنج می برند.

مشکل کجاست؛

مهمترین مشکل زنان سرپرست خانوار ، مشکل معیشتی است. مشکلاتی مثل مسکن و اشتغال در درجه های بعدی اهمیت قرار می گیرند. زنان برای امرار معاش خود و خانواده شان مجبورند سخت کار کنند. محبوبه فدایی یکی از زنان سرپرست خانوار است که به دلیل فوت همسرش ناچار است در یک مغازه فروشندگی کند. محبوبه 2 فرزند دارد و در یک واحد اجاره ای در بلوار استاد معین زندگی می کند. محبوبه می گوید: «بعد از فوت همسرم ، ناگهان دیدم باید زندگی را دست تنها و بدون هیچ تجربه قبلی بچرخانم.
همسرم در یک مغازه لبنیاتی شریک بود و الان اجاره خانه ما از درآمد آن مغازه به دست می آید ؛ اما دیگر کفاف خورد و خوراک و پوشاک و هزینه تحصیلی بچه هایم را نمی دهد. به خاطر همین مجبور شدم کار کنم.
از کار در یک کارگاه تولیدی پوشاک شروع کردم و در این مدت 3 سال تا به حال 4 بار کارم را به دلایل مختلف تغییر داده ام.
بدترین وضع ممکن این است که هیچ بیمه ای به من تعلق نمی گیرد و تا هر وقت توانایی کار کردن داشته باشم ، درآمد دارم و اگر یک روز به دلایل مختلفی نتوانم کار کنم ، نمی دانم تکلیف خودم و بچه هایم چه می شود».

نهادهای مسوول چه کرده اند؛

کمیته امداد ، بهزیستی و طرح شهید رجایی سه نهادی هستند که در زمینه تامین مالی زنان سرپرست خانوار و نبود قوانین حمایتی باید جوابگو باشند.

طولانی شدن مسیر برای تصویب طرح حمایت از زنان سرپرست خانوار نشان می دهد که هنوز مسوولان ، به مشکلات این قشر آسیب پذیر توجهی ندارند

معاون امور حمایت خانواده کمیته امداد می گوید: از مجموع یک میلیون و 500 هزار خانوار تحت حمایت کمیته امداد ، 51 درصد زنان سرپرست خانوار هستند. حسین بحیرایی معتقد است ، برای حمایت از زنان سرپرست خانوار ، نیازی به نوشتن قانون جدیدی نیست ، بلکه باید قوانین قبلی را اجرا کرد، قانونی به این منظور در سال 74 به تصویب مجلس رسید ولی تا الان به دلیل کمبود بودجه اعتباری اجرا نشده است.
معاون امور حمایتی کمیته امداد استان تهران می گوید: تامین مسکن زنان سرپرست خانواری که همسران خود را در اثر فوت از دست داده اند در اولویت برنامه های کمیته امداد است.
سعید ستاری می افزاید: قرار دادن مبلغی به عنوان مستمری ماهانه ، کمک هزینه اجاره مسکن و کمکهای موردی و مقطعی هم از کارهای دیگر کمیته امداد است ، که به نفع زنان سرپرست خانوار انجام می شود. علاوه بر اینها در طول سال ، کمکهای دیگری هم به صورت نقدی و غیرنقدی برای توانمندسازی و خودکفایی زنان سرپرست خانوار هزینه می شود.

از بهزیستی چه خبر؛

بهزیستی یکی از نهادهای حامی زنان سرپرست خانوار است ، که تنها 110 هزار خانواده زن سرپرست را مورد حمایت خود قرار داده ، در حالی که هنوز 170 هزار خانواده پشت نوبت مسکن ، 28هزار پشت نوبت مستمری و خدمات موردی و 35 هزار زن سرپرست خانوار پشت نوبت وام اشتغال هستند. در حالی که بهزیستی با اعتبارات محدود خود، سالانه بیشتر از 3000 مددجوی جدید را نمی تواند به خانواده های تحت پوشش خود اضافه کند.

طرحی به نام توانمندسازی زنان سرپرست خانوار

این طرح به منظور حمایت ، کمک و توانمندسازی زنان خودسرپرست و سرپرست خانوار ، برای خودکفا کردن آنها برای تامین معیشت زندگی در فراکسیون زنان مجلس مطرح و تدوین شد که هنوز مراحل نهایی را طی نکرده و اگر طی کند ، باید بعد از کار کارشناسی در مجلس مورد تصویب قرار گیرد.
عفت شریعتی عضو فراکسیون زنان مجلس می گوید: اجرای طرح حمایت از زنان سرپرست خانوار، بعد از تصویب نهایی به عهده مرکز امور مشارکت زنان گذاشته می شود، تا این مرکز ، برنامه ریزی و اقدامات لازم را برای توانمندسازی و حمایت از زنان انجام دهد. سوال این است که چرا طرح توانمندسازی زنان از مجلس ششم ، مدتهای طولانی در دست بررسی است و هنوز هیچ کس نتوانسته ایرادهای این طرح را برطرف کند و آن را به تصویب برساند. طولانی شدن این مسیر برای تصویب طرح ، نشان می دهد که هنوز مسوولان ، به مشکلات این قشر آسیب پذیر، توجهی ندارند. در حالی که تصویب چنین طرحهایی می تواند ، کمک هر چند کوچکی برای رفع قسمتی از مشکلات بزرگ زنان سرپرست خانوار باشد. تحقیقات نشان می دهند تعدد نقش هایی که زنان سرپرست خانوار دارند، تاثیر مستقیمی بر ایجاد استرس ، تشدید اختلالات روانی و بروز بیماری های جسمی دارد.
در تحقیقی با عنوان «بررسی سلامت روانی زنان سرپرست خانوار تحت پوشش استان بهزیستی تهران» آمده است که زنان پشت نوبت تحت پوشش در تمام ابعاد سلامت روانی ، در وضعیت به مراتب بدتری نسبت به زنان تحت پوشش برخوردارند و افسردگی در میان این زنان ، بیش از سایرین به چشم می خورد.
در این تحقیق آمده است ، زنان تحت پوشش هم بشدت دچار علایم افسردگی ، شکایات جسمانی ، حساسیت در روابط متقابل ، اضطراب ، وسواس ، پرخاشگری و روان پریشی هستند که عواملی مثل فشارهای اقتصادی ، اجتماعی و روانی نسبت به عامل ژنتیکی نقش بیشتری در این زمینه دارند. این زنان ، دایما با نگرش های فرهنگی منفی نسبت به خود و فرزندانشان مواجهند ، نگرش هایی که بسیار عذاب دهنده و موجب احساس حقارت ، درماندگی و ترس و خجالت در آنها می شود.

یک راهکار بهتر

عالیه رئوفی یکی از زنان فعال در بازارچه های خوداشتغالی شهرداری است و هدف عمده اش ایجاد تسهیلات و فراهم آوردن امکاناتی برای عرضه محصولات فرهنگی ، اقتصادی و تولیدی برای زنان سرپرست خانوار است.
عالیه با گلدوزی روی پارچه هایی با کارآیی های مختلف مثل رومبلی ، ملحفه و روبالشی سالهای سال است که امورات خود و 3 فرزندش را می گذراند. عالیه می گوید: «از سال 65 که همسرم بر اثر سکته قلبی فوت کرده تا امروز ، یک تنه کار کرده ام.
از خیاطی و گلدوزی برای همسایه ها و آشنایان آغاز کردم و امروز با حضور در بازارچه های مختلف خوداشتغالی و فروش موردی به اشخاص ، زندگی ام را می گذرانم.»
عالیه ، 2 فرزند دانشجوی دانشگاه آزاد دارد و دخترش سال آخر دبیرستان است: «خرج و مخارج بسیار بالاست ؛ ولی آدم نمی تواند از ترس این که نکند نتواند در برابر مشکلات سر تسلیم فرود بیاورد. من سالهای سال است که کار می کنم و کار خوبم بهترین تبلیغ برای من است.
نمی توانم بگویم درآمدم عالی است ، ولی به شکر خدا، هیچ وقت درنمانده ام. تنها هراسم این است که خودم و بچه هایم بیمه نیستیم و نگرانی دیگرم به برپایی دیر به دیر بازارچه های خوداشتغالی برمی گردد. شاید مهمترین وجه تمایز عالیه ، این است که حرفه ای بلد است.
شاید برگزاری آموزش های فنی و حرفه ای و خدماتی ویژه برای این دسته از زنان ، بتواند یکی از راهکارهایی باشد که به قصد خودکفایی آنان و بهبود سلامت روانی شان بتوان توصیه کرد.

جمع بندی

نبود قوانین تامین اجتماعی کارآمد از یک سو و ضعف حمایتی از سوی نهادهایی مثل بهزیستی ، کمیته امداد و طرح شهید رجایی ، در پوششی فراگیر، مهمترین بخش از مشکلات زنان سرپرست خانوار است.
این مشکلات می تواند زمینه ایجاد سوءاستفاده ، از این گروه زنان را بیش از پیش فراهم کند. در حالی که ارائه راهکارهای مناسب اقتصادی معیشتی و تسهیلات ویژه خوداشتغالی مانند راه اندازی بازارچه های تحت نظارت و حمایت سازمان بهزیستی و کمیته امداد می تواند از اقدامات موثر برای حل مشکلات عمده زنان سرپرست خانوار باشد.