از تفتان تا گل فشان

سیستان و بلوچستان سرزمین آکنده از شگفتی های طبیعی منحصر به فرد است. قله تفتان از جمله این پدیده های جالب و دیدنی منطقه است. کوههای سیستان و بلوچستان جزو

کد خبر: ۳۶۲۴۰

رشته کوههای مرکزی ایران است که قله آتشفشانی تفتان ، بلندترین نقطه آن با ارتفاع 4042 متر به شمار می آید.
این کوه آتشفشانی دارای لطیف ترین آب و هوا در منطقه سیستان و بلوچستان بوده و دارای دامنه هایی سرسبز و با طراوت ، چشمه سارهای سرد و آب گرم معدنی است.
با توجه به ویژگی های متعدد این کوه ، قله تفتان در سال گذشته به مناسبت سال بین المللی کوهستان به عنوان یکی از چهار قله کوه زیبای ایران با ارتفاع بالای 3700متر به عنوان اثر ملی و طبیعی به ثبت رسید.
کوه تفتان در استان سیستان و بلوچستان در 42 کیلومتری غربی شهر خاش و 99 کیلومتری جنوب زاهدان قرار گرفته است.
این رشته کوه 12 کیلومتر طول دارد. کوه تفتان دارای قلل متعددی از جمله قله تفتان است. این قله در فرهنگ عامه مردم بومی منطقه دارای جایگاه ویژه ای است؛ زیرا موقعیت آب و هوایی جالب و آبهای معدنی و پوشش گیاهی و روستاهای زیبای آن پذیرای مهمانان در طول سال است.
از این رو قله تفتان نامهای متعددی از جمله چهل تن را نیز دارد.
نامگذاری تفتان به این اسم ، ریشه در باورهای عمومی مردم دارد. آنان معتقدند که چهل تن از بزرگان مذهبی در این کوه غایب و ناپدید شده اند.
البته این نام در منطقه جنوب غربی کشور شیوع زیادی دارد به گونه ای که در تمامی نواحی بلوچستان و کرمان این نام را به بلندترین کوههای مناطق خود داده اند. تفتان دارای دو شاخک است ؛ یکی در شمال که از بقیه مرتفع تر و به کوه زیارت نیز معروف است.
شاخک جنوبی که کوتاهتر از بقیه است ماده کوه نام دارد. به قله مرتفع تفتان کوه نر نیز نام داده اند. قله چهل تن (تفتان) مجموعا دارای 3 دهانه آتشفشانی است که 2 دهانه آن دارای اهمیت بیشتری است.
بعضا صدای انفجارهای آتشفشانی از قعر قله شنیده می شود. از دهانه های مزبور مدام بخار آب و گوگرد و اسید سولفوریک خارج می گردد که از دور نمایان بوده و ابهت ویژه ای به این قله می بخشد.
برای صعود به قله تفتان از مسیر زاهدان به خاش باید از روستای «کوشه» واقع در 44 کیلومتری شمال خاش به مزرعه جم چمن و سپس تنگه گلو رفت و صعود را آغاز کرد.
معمولا صعود به قله 10 ساعت طول می کشد. اطراف قله چهل تن تفتان ، بخصوص در شرق و جنوب آن ، چشمه های معدنی متعددی وجود دارد.
چشمه هایی از قبیل چشمه معدنی شرق تفتان ، چشمه زنگ ، چشمه ترشاب بالا و چشمه ترشاب پایین به سبب وجود املاح آهنی و گوگرد، به دلیل خواص درمانی همواره مورد بهره برداری مردم و کوهنوردان بوده است.
در میانه راه دریاچه «سر دریا» در ارتفاعات کوه تفتان قرار دارد که کوهنوردان می توانند در کنارش دمی بیاسایند و خستگی از تن به در کنند.
همچنین گردشگران در بازگشت از قله می توانند به تماشای درخت سرو روستای سنگان در خاش بنشینند که با هزار سال قدمتش گنجینه اسرار منطقه است.
در ارتفاع 3100 متری دامنه کوه تفتان ، یک پناهگاه به نام جم تفتان ساخته شده که مورد استفاده گردشگران و کوهنوردان قرار می گیرد.
یک اردوگاه آموزش دانش آموزی نیز در منطقه دره گل تفتان در محل مزرعه «جم چین» مستقر است. این اردوگاه با تجهیزات مناسبی می تواند از 250 نفر پذیرایی کند. یکی دیگر از پدیده های شگفت جنوب شرقی ایران و سیستان و بلوچستان ، پدیده شگفت انگیز و منحصر به فرد «گل فشان» در نزدیکی خاش است.
حتما با پدیده آتشفشان آشنایی دارید، بنابراین اگر در قله ای به جای آتش ، گل به آسمان پرتاب شود، شگفت انگیز خواهد بود. برای دیدار از گل فشان باید از طریق جاده آسفالت خاش - ایرانشهر مسیری قریب به 45 کیلومتری را پیمود. سپس از شانه راست ، وارد یک جاده خاکی شد و به سمت منطقه چاه کمال ادامه مسیر داد.
پس از طی 41 کیلومتر جاده به روستای چاه کمال می رسد. از این پس مسیر یک جاده صعب العبور و خاکی 56 کیلومتری است و در نهایت در کنار روستای پیرگل این جاده نیز پایان می یابد و پدیده گل فشان در کنار این روستا واقع است.
از نظر تخصصی 2 دسته گل فشان تعریف شده است:
1- گل فشان مخروطی. در این حالت گل همراه با خروج گازهایی از سطح زیرین خارج می شود. در هنگام خروج گاز از لابلای گلهای مرطوب این پدیده شکل می گیرد.
پرتاب سریع گلهای شل و آبکی که با حباب و صدا توام است ، معمولا سرد بوده و بتدریج مخروطی از گل تشکیل می شود.
2- نوع دیگر فوران گل داغ از دهانه آتشفشان است که مخروطی کوچک و موقتی را به وجود می آورد.
چشمه های اطراف روستا دارای دهانه های متعددی است و آب همراه با گل از بالای ارتفاع و چند دهانه خارج می شود که نسبت به دیگر چشمه های دورتر، از زیبایی قابل توجهی برخوردار است.
گل فشان ها در پهنه ای به وسعت تقریبی 3 هکتار قرار دارند و منطقه دارای خاکی زردرنگ و عاری از هرگونه پوشش گیاهی است.
ارتفاع این منطقه از سطح دریا 1654 متر است و در قسمت بالای تپه ماهورها تعداد زیادی مخروط قدیمی و خاموش وجود دارد که بعد از چند سال فعالیت ، دهانه آنها مسدود شده و دهانه های جدیدی به وجود آمده است.
جنس رسوبات گل فشان از رس و مارن است. گلهای تازه دارای رنگی تیره است و خاکستری رنگ به نظر می رسد.
رسوبات حاصل پس از خشک شدن رنگی روشن پیدا کرده و رنگ زرد زرنیخی را به معرض نمایش می گذارد. در بالای گل فشان چند دهانه فعال به قطر 50 تا 200 سانتی متر وجود دارد که گاز و گل به آرامی از آن غلیان می کند، این مخلوط با فواصل 12 الی 6 دقیقه از هر دهانه خارج می شود.
در مورد منشائ این پدیده تحقیقات متعددی صورت گرفته است ، ولی دلیل آن بدرستی مشخص نیست؛ این پدیده می تواند یک شگفتی جذاب برای گردشگران به شمار آید.