با وجود تغییرات اساسی و بنیادی رخ داده در جامعه و نیازهای مردم ایران طی چند دهه گذشته ، برخی از کتابهای درسی دانش آموزان (بویژه در مقطع ابتدایی) که در بسیاری از موارد
کد خبر: ۲۵۵۲۷
، تنها منبع مورد استفاده معلمان برای آموزش مفاهیم مختلف اجتماعی و دینی به کودکان و نوجوانان ما هستند هنوز تغییر عمده ای نکرده اند و ظرف این مدت ، هرازگاهی با اصلاحاتی جزیی به دست معلمان و دانش آموزان رسیده اند؛ البته در تمام این سالها معلمان آگاه و صاحب فکر، همواره از روشهای مختلف برای طرح موضوعات مورد نیاز دانش آموزان بهره گرفته اند؛ ولی در نظام آموزشی متمرکزی چون نظام آموزشی کشور ما که معلم پیش از هر تصمیم و اقدام دیگری باید به تعلیم محتوای رسمی آموزشی همت گمارد، چنین فعالیت های پراکنده و ناهماهنگی کافی نیست . به همین دلیل طرح تغییر برنامه های درسی دوره ابتدایی و به تبع آن ، تدوین محتوای آموزشی و پرورشی جدید برای این مقطع ، از سالها پیش در دستور کار سازمان پژوهش و برنامه ریزی وزارت آموزش و پرورش قرار گرفته و بر این اساس ، تلاشهایی نیز انجام شده که برخی به ثمر رسیده اند. برنامه و محتوای جدید تعلیم و تربیت دینی دوره ابتدایی (هدیه های آسمان ) هم یکی از این طرحهای نو است . اساس تغییر این برنامه عبارت بوده است از :
الف ) توجه به نیازهای جدید اجتماعی
ب ) توجه به نظرات و پیشنهادهای معلمان
ج ) توجه به مشکلات موجود دانش آموختگان نظام آموزشی
د ) توجه به رویکردها و شیوه های جدید آموزشی در دوره ابتدایی

الف ) توجه به نیازهای جدید اجتماعی : انسان موجودی است اجتماعی و تربیت انسان هایی که وظایف و حقوق خود و اجتماعشان را بخوبی بشناسند و برای اعاده آن اقدام کنند، از وظایف عمده نظام آموزشی هر جامعه ای است . از سوی دیگر هر تغییر اجتماعی ، مستلزم تغییر در افکار و اعمال افراد جامعه است و دستگاه متکفل آموزش رسمی کشور باید پیشتاز و جهت دهنده چنین تغییراتی باشد. آرمان ها و اهداف یک نظام اجتماعی نوین هر قدر هم که بلند و متعالی باشند، نیازمند انسان هایی هستند که متفکرانه و با عزم و اراده ای محکم ، برای تحقق آنها فکر و عمل کنند. ترویج و تبلیغ نهادها، ارزشها و قوانین تازه و عمل به آنها نیروهای مومن ، معتقد و کاردانی را می طلبد که با گذشت زمان ، وجود موانع و جریان های مخالف ، تغییرات و نیازهای تازه تر و قلت همراهان و موافقان عقاید خود را همچنان حفظ کرده و بر مبنای آنها نیازهای روز خود و جامعه را پاسخ گویند. در یک نظام اجتماعی دین مدار، این افراد باید دیندارانی باشند با اعتقادات دینی محکم ، باورهای قوی و عزم راسخ برای عمل به آنها. اهمیت این موضوع وقتی بیشتر روشن می شود که به خاطر آوریم در جهانی زندگی می کنیم که تلاشهای برنامه ریزی شده فراوانی برای دین ستیزی از سوی افراد و گروههای مختلف انجام می شود. تاب آوردن در برابر چنین جریان هایی ، قوت ایمان و عقیده بیشتری را می طلبد. همچنین تربیت نسلهایی که هر یک از نسل قبلی هوشمندتر و واجد عزمی جزم تر باشند، از لوازم تداوم حیات چنین نظامی خواهد بود. مسوولیت خلق الگوی جامعه ای دیندار با این ویژگی که بتواند خود را به عنوان نمونه ای برتر در میان جوامع دیگر مطرح نماید نیز به عهده تربیت یافتگان چنین نظامی خواهد بود.
ب ) توجه به نظرات و پیشنهادهای معلمان : آموزگاران دوره ابتدایی با توجه به تجربیات خود در تدریس دروس مختلف و به دلیل ارتباط مستقیم با دانش آموزان و آشنایی کامل با علاقه ها، نیازها، توانایی ها و محدودیت های آنها مشکلات تدریس و یادگیری هر یک از دروس را بخوبی می شناسند. به نظر عده ای از معلمان ، فهم برخی از مفاهیم و موضوعات درس دینی دوره ابتدایی برای دانش آموزان دشوار بوده و به همین دلیل در آنها رغبت و علاقه کمتری برای فراگیری ایجاد می کنند. همچنین بعضی از متنها می توانند با استفاده از سبکهای نگارشی خاص کودکان بازنویسی شده و جذاب تر گردند. استفاده از عکسها و نقاشی های کودکانه و آشنا و جذاب برای بچه ها هم می تواند به تحقق این مقصود کمک کند. طبق اظهارات گروهی از معلمان ، به دلیل ناکافی بودن مسائل و موضوعات طرح شده در کتابها برای آموزش نکات اخلاقی و اجتماعی مورد نیاز زندگی روزمره دانش آموزان ، آنها مجبور می شوند از ساعات و شیوه های مختلف دیگری برای آموزش بچه ها استفاده کنند. (تدوین و اجرای طرحهایی چون «طرح کرامت» در دوره ابتدایی ، نشانگر خلائ برنامه های درسی ما از این نظر است). آموزش هایی که به همین دلیل ، پراکنده ، ناکافی و ناهماهنگ انجام شده اند گاهی نیز موجب تراکم بیش از حد برنامه های درسی و تحمیل تبعات آن به دانش آموزان گشته اند.
ج ) توجه به مشکلات دانش آموختگان نظام آموزشی : دانش آموزان انتظار دارند تعلیمات دینی موجود در برنامه درسی مدارس به آنها کمک کند تا بتوانند با نیازهای جدید خود در جامعه ، مواجهه صحیح دینی داشته و در شرایط مختلف زندگی اجتماعی امروز، متناسب با اخلاق و رفتار شایسته یک مسلمان عمل کنند. جوانان و نوجوانان ، فطرتا خداجو و دینگرا هستند؛ ولی زندگی در جهان پرمساله و پردغدغه کنونی ، ذهن آنها را با انبوهی از پرسشهای گوناگون و اشتیاق فراوانشان به یافتن پاسخهای مناسب برای هر یک درگیر کرده است . آنها مایلند مراجع و مسیرهای موثق دستیابی به جوابهای مورد نیاز خود را بشناسند و توانایی استفاده صحیح از آنها را داشته باشند. علاقه مندند بتوانند از عقاید حقه خود دفاع کنند و در برابر افکار و امواج فکری مسموم جهانی تاب مقاومت داشته باشند. آنها همچنین مایلند بدانند در شرایط مختلف و بی نظیر امروزی چگونه باید رفتار کنند تا هم عضوی موثر برای جامعه جهانی باشند و هم اصول و ارزشهای دینی خود را حفظ کنند. به دنبال الگوهایی روشن از شخصیت ، زندگی و اخلاق و رفتار بزرگان دین هستند و می خواهند بدانند چگونه می توانند موجب مباهات و رضایت ایشان را فراهم آورده و نمونه هایی از جامعه برتر و زیستنی دین مدارانه را به جهانیان ارائه کنند.
د ) توجه به رویکردها و شیوه های جدید آموزشی در دوره ابتدایی : چند سالی است که استفاده از روشهای فعال در فرآیند یاددهی ، یادگیری و سهیم کردن هرچه بیشتر دانش آموزان در شکل دهی به آموخته های خود، پرورش قدرت تفکر دانش آموزان (و تمام مهارت های مرتبط با آن از جمله فهم و تجزیه و تحلیل و ترکیب معلومات ، مشاهده و مطالعه جهت دار، جستجو و تحقیق ، روحیه نقادی و قضاوت منطقی) به جای بسنده کردن به خواندن و به خاطر سپردن معلومات و اطلاعات به دست آمده از سوی دیگران ، استفاده از شیوه های جذاب برای آموزش به کودکان و بهره گیری مناسب از اصول و روشهای خلق آثار هنری و ادبی ویژه کودکان و محصولات آن ، که هر یک می توانند سهم موثری در علاقه مندی و یادگیری عمیق کودکان داشته باشند، مورد توجه مسوولان و دست اندرکاران آموزش و پرورش کشور قرار گرفته و زمینه ساز تحولاتی در این زمینه نیز شده است.
ویژگی های تغییرات انجام شده در برنامه و محتوای تعلیم و تربیت دینی دوره ابتدایی (هدیه های آسمان) عبارتند از :
1- توجه به نیازها ، علایق ، توانایی ها و محدودیت های دانش آموزان در امر یادگیری مطالب و مفاهیم دینی
2- توجه به فهم مفاهیم ، تقویت نگرشهای مثبت و تمایل به عمل در دانش آموزان
3- بهره گیری از روشهای جذاب و نوین آموزشی در آموزش مفاهیم و مطالب دینی

1- توجه به نیازها، علایق ، توانایی ها و محدودیت های دانش آموزان در امر یادگیری مطالب و مفاهیم دینی :
در برنامه ریزی درس دینی نیز همچون سایر دروس ، رشد ذهنی کودکان و امکانات و محدودیت هایی که در آموختن بعضی از موضوعات و مفاهیم درسی برای دانش آموزان ایجاد می کند، باید مد نظر قرار گیرد. از جمله این محدودیت ها می توان به دشواری ادراک مفاهیم مجرد و انتزاعی برای دانش آموزان در دوره ابتدایی اشاره کرد. به همین دلیل آموزش دینی را نیز برای کودکان دبستانی ، باید از مفاهیمی شروع کرد که می توانند به صورت عینی (برخورد با نمونه ها و مصادیق آنها به وسیله حواس) و از راه کنش متقابل مستقیم دانش آموز با موقعیت یادگیری آموخته شوند، در مورد مفاهیم انتزاعی نیز تنها می توان به آموزش آنهایی پرداخت که از مفاهیم عینی بیشتری تشکیل شده اند و مصادیق ملموس و آشنایی در زندگی روزمره کودکان دارند. کودکان در این دوره ، زیبایی را دوست دارند و با طبیعت که منشا و واجد بسیاری از زیبایی هاست ، انس و الفتی بی نظیر دارند ، سرشار از عواطف و احساسات هستند ، شادند و هر امر نشاط آوری را می پسندند ، مهربانند و صمیمی و دوستدار و تابع هر آن کس که محبت و صمیمیتی واقعی نثارشان کند ، تخیلاتی قوی دارند و بسیاری از حقایق را با کمک همین قوه به ذهنشان نزدیک و برای خود معنا می کنند ، کم تجربه اند و محتاج و مشتاق تجربه و از این راه زودتر و بهتر یاد می گیرند ، زبان غیرمستقیم را دوست دارند و از پند و نصیحت و باید و نبایدهای مستقیم استقبال نمی کنند بدیهی است برنامه های جدید آموزشی و درسی خاص این مقطع نیز باید به این نکات توجه کنند.
2- توجه به فهم مفاهیم ، تقویت نگرشهای مثبت و افزایش تمایل به عمل در دانش آموزان : غایت تربیت دینی ، ایجاد و تقویت ایمان و ترغیب به انجام عمل صالح در فرد تربیت شده است و این مهم ممکن نمی شود مگر از طریق ایجاد معرفت دینی و نگرش مثبت نسبت به معارف کسب شده در فرد وگرنه با به خاطر سپردن چند عبارت و تعریف و به یادآوری بی کم و کاست آنها، نمی توان انتظار عمل از فرد داشت . حتی اگر به فرض محال هم امکان آموختن تمام انواع برخوردهای مقتضی با شرایط مختلف را داشتیم ، موقعیت های جدیدی که هر روزه در زندگی جمعی و فردی انسان ها پیش می آیند، آنقدر متنوع و متفاوت هستند که پیش بینی همه آنها میسر نیست و به تشخیص صحیح موقعیت و مقتضیات آن و تصمیم گیری مناسب برای مواجهه درست با آن نیاز دارند. به این دلیل به عنوان نمونه ، فهمیدن معنای توانایی ربط دادن مورد فهمیدنی به قالبی وسیع تر و کم و بیش مشخص تر و به بیانی دیگر توانایی پیوند دادن مورد فهمیدنی با موارد شناخته یا فهمیده شده قبلی ، اهمیت فراوانی در آموزش و یادگیری مفاهیم دینی دارد و بدون حصول آن ، آموخته ها در تفکر و عمل و در نهایت در زندگی و شخصیت فرد اثری نخواهند داشت . پرورش نگرشها و عواطف نیز به همین اندازه مهم هستند و تنها با وجود آنها می توان به عمل کردن یادگیرندگان به آموخته های خود امیدوار بود. این در حالی است که به دلیل محدودیت های رشد ذهنی کودکان در این دوره هم تقویت احساسات و عواطف دانش آموزان نقش مهمی در تربیت دینی مقطع ابتدایی دارد.
3- بهره گیری از روشهای جذاب و نوین آموزشی در آموزش مفاهیم و مطالب دینی : کودکان به بازی ، نمایش ، قصه ، شعر و سرود، نقاشی و کاردستی علاقه وافر دارند و آموزش های موفق در مورد آنها روشهایی هستند که از این وسایل بخوبی بهره بگیرند. گاهی ممکن است بیندیشیم که همراه ساختن مفاهیم و موضوعات مقدس و روحانی با شعر، قصه ، نقاشی و امثال آنها امری نامطلوب و نامناسب است . در حالی که آموزش آنها از این طریق به کودکان می تواند موجب علاقه مندتر شدن دانش آموزان دبستانی و تسهیل یادگیری ایشان شود. (هر چند که بارها نتیجه و اثر مثبت استفاده از این شیوه ها و ابزارها را روی بزرگسالان نیز دیده ایم) قالبها و شیوه های هنری و ادبی ، همچنین می توانند وسایل مناسبی برای نشان دادن زیبایی های دین و نیز پرورش حس زیبایی شناسی کودکان باشند. به همین دلیل ، استفاده از شیوه های نگارشی نوین قابل فهم و مورد علاقه کودکان در تهیه متنهای کتاب «هدیه های آسمان» ، تصویرگری کتابها با توجه به قواعد و شیوه های تصویرگری کتاب کودک ، بهره گیری از شعر و قصه برای تلطیف احساسات دانش آموزان و کمک به فهم مفاهیم از سوی آنها و توجه به تنوع شیوه ها و قالبهای مورد استفاده برای طرح یک موضوع و یا تدریس آن از ویژگی های محتوای جدید برنامه تعلیم و تربیت دینی است . استفاده از روشهای پرورش دهنده خلاقیت دانش آموزان نیز از ویژگی های برنامه های جدید است . اگرچه در تعلیم و تربیت دینی هم مانند بقیه حوزه های یادگیری ، استفاده از این روشها به صورت مطلق و به معنی نوآوری صرف تایید نمی شود ؛ ولی شاید به لحاظ حساسیت و ویژگی خاص موضوع و اشکالاتی که کاربردهای رایج این واژه در آموزش به ذهن متبادر می کنند، دقت در تشخیص زمان و جایگاه مناسب به کارگیری آنها در این برنامه ، اهمیت و ضرورت بیشتری داشته باشد. فعالیت های کتاب کار دانش آموزان ، بهترین نمونه و جایگاه برای بروز خلاقیت آنها در محتوای برنامه جدید است .

فاطمه رمضانی
newsQrCode
ارسال نظرات در انتظار بررسی: ۰ انتشار یافته: ۰

نیازمندی ها