تاسیس شهرستان و ربع رشیدی در نزدیکی شهر تبریز یکی از جالبترین و پیشروانه ترین اقدامات شهرسازی در ایران و دوره اسلامی به شمار می آید.
کد خبر: ۲۳۶۲۹
در قرن ششم (هجری) و در عصر ایلخانان شهر جدیدی در نزدیکی تبریز ساخته شد که در آن بزرگترین موسسه وقف علمی ، دینی و فرهنگی یعنی «ربع رشیدی» قرار داشت . شهرستان قدیمی رشیدی در شرق شهر تبریز در شمال مهرانرود و ویلانکوه قرار داشت که اینک این بخش تاریخی به طور کامل در داخل شهر تبریز قرار دارد و محله یوسف آباد شهر تبریز خوانده می شود. قلعه رشیدی در سال 675ه.ق به دست رشیدالدین فضل الله وزیر ایلخانان به عنوان محلی برای استقرار بزرگترین مرکز دانشگاهی دوره اسلامی به شمار می آمد. این دانشگاه ، تا سال 736ه.ق فعالیت می کرد و با قتل ابوسعید آخرین پادشاه ایلخانی ، این قلعه و نیز دانشگاه داخل آن غارت و ویران شد. امروز هیچیک از آثار شهرستان و ربع رشیدی روی خرابه های قلعه رشیدی قابل تشخیص نیست . آنچه بیشتر آشکار است ، پایه برجها و بخشهایی از دیوارها و استحکامات قلعه ای است که احتمالا در زمان شاه عباس صفوی برای استحکامات نظامی در مقابل نیروی نظامی عثمانی احداث شده است . قاطع ترین نشانی مبنی بر این که در این محل در زمان مغول ساختمان هایی احداث شده است ، وجود قطعاتی از سفال کاشی است که بسیاری از آنها شبیه قطعات متعلق به مقبره غازان خان است . این مجتمع فرهنگی و سکونتی در نوع خود و در دوران خود یک اثر منحصر به فرد به شمار آمده و نشانگر پیشرفت فرهنگی و اجتماعی کشور است . علاوه بر آن ویژگی های معماری آن نیز قابل توجه است . کانون و هسته اصلی شهرستان رشیدی ، مانند شهرهای کهن قلعه مستقلی دارد با برج و بارو و به وسیله 2دروازه تودرتو که مجموعا در ورودی را تشکیل می داده به خیابان اصلی شهر راه می یافته است . ربع رشیدی کارکرد دینی ، آموزشی و فرهنگی داشته و شامل بقعه آرامگاه رشیدالدین به نام دارالحفاظ مسجد شتوی و مسجد صیفی ، دارالتعلیم ، دارالمصاحف و کتابخانه ها می شده است . در صحن وسیع این آموزشگاه کتابخانه ها قرار داشته ، متعلمان و معلمان نیز در صحن درس می خوانده اند، واعظ و امام جماعت نیز در همین محل بوده و جملگی در حجره های متعدد اسکان داشته اند. این دانشگاه دارالشفایی داشته که محل تعلیمات پزشکی و ارائه خدمات درمانی به اهالی شهرستان به شمار می آمده است . ربع رشیدی شامل نقاط مختلفی اجرامی مانند: ربض که محل سکونت خانواده کارکنان و کارگزاران ربع رشیدی بوده است . ربض به 2بخش ربض بالا و ربض پایین تقسیم می شده است . شهرستان محل سکونت عامه مردم مانند کسبه پیشه وران ، بوده است . حمام های شهر و بازار در منطقه شهرستان قرار داشته ، رختشویخانه در پایین ترین محله شهرستان بوده و اضافه آبهای مصرفی شهر به این قسمت سرازیر می شده و فاضلاب نیز به بیرون شهر و به میان مزارع هدایت می گردیده است . در ربع رشیدی باغ های متعددی طراحی شده بود. در هر قسمت باغی وجود داشت و غلامان در آن اقامت داشتند و به باغبانی و نگهداری حفرکاریز و عمارت ساختمان ها می پرداختند. دروازه ها نقش دالان ورود و خروجی شهر را به عهده داشتند. شهرستان رشیدی با این که مشترکا با تبریز در حصار غازانی محصور بود، با وجود این خود برج و باروی مستحکمی داشت که آثار آن نیز تاکنون باقی مانده است . شهرستان رشیدی 4دروازه داشت به نام های دروازه تبریز، دروازه روم ، دروازه عراق و دروازه موغان . بیشتر شهر قلعه های این دوره 4دروازه داشتند که هر یک به سویی گشوده می شدند. هر دروازه حوضی داشت که لوله باریکی از سیستم لوله کشی آب شهر، آب حوض را تامین می کرده است . اصولا طراحی سیستم یا سامانه آب در شهر به صورت یک شبکه منظم آبرسانی به محلات ، باغات و عناصر و مواضع مختلف شهر به صورت یک شبکه لوله کشی بوده است . این شیوه و شبکه لوله کشی در این زمان در شهرهای ایران سابقه نداشته است . محققان معتقدند که به طور کلی مدیریت آب شهرستان رشیدی چه در تامین و چه در توزیع و بهره برداری سرمشق بزرگی در شهرسازی ایران و جهان به شمار می آمده است . در هر حال امروزه این بزرگترین میراث فرهنگ دوره اسلامی به صورت تپه ای بی شکل در شمال خیابان عباسی شهر تبریز باقی مانده است .
newsQrCode
ارسال نظرات در انتظار بررسی: ۰ انتشار یافته: ۰

نیازمندی ها