نقد وضعیت

خرد و مساله ورزیدن آن

کد خبر: ۳۶۱۰

ماه مبارک رمضان برکات فراوانی دارد که ازجمله آن ، توجه و تامل در مسائل مربوط به زندگی و نحوه زیستن مورد رضای الهی است ؛ به ویژه لیالی قدر و مقارن بودن آن با شهادت مولای متقیان حضرت علی )ع ( فرصتی است که فضلا و اهل علم و تامل به میوه چینی و عبرت آموزی از شیوه زندگی و عمل فردی و جمعی ایشان می پردازند؛ و من در این نوشتار دقیقا به نحوه این درس آموزی توجه دارم.نمونه جالبی که اخیرا دیده ام دقت در نحوه برخورد آن حضرت با مخالفان است . برخی از فضلا چنین استنباط کرده اند که در قرائت علوی از اسلام ، مخالف تا دست به شمشیر نبرد "برانداز" تلقی نمی گردد و برهان ارائه شده مراعات یا تحملی است که آن بزرگوار نسبت به خوارج از خود نشان داده اند. دیگری گفته است که :"اگر می خواهید بدانید جامعه ای به راه علی می رود یا خیر، می توان به زندان های آن نگریست ، امام علی )ع ( زندان نداشت و هرگز مخالف خود را به بستن دهان محکوم نمیکرد."و نمونه های متعدد دیگر از این قبیل.در مرحله اول قطع نظر از درستی یا نادرستی این احکام ، آنچه مهم و جالب است نحوه استنباط آنها است که به روش "نسخه برداری تاریخی " معروف است . یعنی وقتی می خواهیم بدانیم عقلانیت اسلامی در هر وضعیتی چه نحوه عملی را توصیه می نماید، کافی است در آثار تاریخی فحصی بکنیم و نمونه ای بیابیم که در آن پیامبر گرامی )ص ( و یا یکی از اولیاء معصومین )علیهم السلام ( اقدامی کرده باشند و سپس با توجه به شباهت ها حکم کنیم که : "اسلام چنین و چنان است."قبل از هر چیز باید بدانیم که این روش می تواند نتایج متناقض و غیرمطلوب هم داشته باشد، زیرا کافی است فرد در مورد برخورد با مخالف - مثلا - نمونه هایی پیدا کند که دقیقا نوع دیگری هستند و ضمنا از لحاظ سندتاریخی از نهج البلاغه چیزی کم ندارند! و از این موارد، اتفاقا بسیار است!سوال مهم این است که چرا نباید در فضای عقلانیت اسلامی به نحو مالوف عقلای عالم به حل و فصل مسائل مطرح بپردازیم ؛ مثلا اگر حکومت با فعالیت "مخالفان " روبه رو شد، می توان ابتدا پرسید که : "مخالفان " چه می خواهند و چه می کنند؛ مثلا فرض کنید آنان افراد میهن پرست و نمازخوانی هستند که به این اعتقاد رسیده اند که حکومت باید سکولار باشد و دین صرفا به امور در حوزه شخصی بپردازد؛ لذا کس باید بتواند در نظم مدنی مطابق ذوق و میل خود زندگی کند و فقط مواظب باشد که مزاحم دیگری نشود و ضمنا این گروه برای نیل به این هدف که آن را سخت درست و مقدس می پندارند تلاش می کنند تا با تبلیغ ، سازمان دهی و اقدامات دسته جمعی قانونی مانند برگزاری تظاهرات قانونی و یا جلسات سخنرانی و احیانا "مقاومت های مدنی " قانون اساسی را تغییر داده و ماهیت نظام را سکولار نمایند. سپس می توانیم بپرسیم : این فعالیت ها برای نظام اسلامی و منافع ملی چه آثاری را دربردارد؛ و سپس سوال کنیم : آیا حکومت براساس قانون اساسی و قوانین موجود وظیفه ای در قبال حفظ و یا تحکیم نظام دارد؛ و برای این وظایف اختیاراتی هم دارد یا نه ؛ و بالاخره : حتی اگر حکومت دارای "قدرت" قانونی در اقدام باشد، مصلحت چه میزان از دخالت یا استفاده از قدرت را تجویز میکند؛خلاصه کلام این که : روش نسخه برداری تاریخی اگرچه سریع و سهل در تاثیر است ، اما هم در معرض تناقض و تعارض است و هم براحتی می تواند منجر به تحجر و قشری بودن شود، پدیده ای که در فریقین شیعه و سنی نمونه های فراوان از خود بروز داده است ؛ مگر اسلام طالبان در روش غیر از نسخه برداری تاریخی چیز دیگری دارد؛ اگر تراشیدن ریش مطرح می شود، کافی است نمونه ای در آثار پیدا کنند که نبی اکرم )ص ( یا صحابه ایشان آن را منع کرده باشند و اگر موسیقی مطرح شود براحتی مواردی را می یابند که آنان در هنگام عبور از کنار جمعی که به نوازندگی مشغول بودند، سرزنشی کرده اند و قس علی هذا!شگفتی در این است که چند سالی است همه در رثای "خرد" خطابه های غرا ارائه می دهیم و هر فاضل یا سیاستمدار و یا مسوول ، روزانه چند نوبت این کلمه مبارک را بر زبان جاری می نماید؛ اما مشکل ما با مدیحه سرایی برای خرد حل نمی شود، بلکه ظاهرا باید برای "ورزیدن " آن نیز از خود تلاش نشان دهیم.