مسجد کبود تبریز "فیروزه اسلام "

برخی ساخت بنای مسجد کبود را به صالحه دختر جهانشاه و نیز جهان بیگم خاتون همسر او نسبت داده اند

کد خبر: ۱۸۵۹

در سال 839 ه.ق جهان شاه قراقویونلو تسلط خود را بر شمال غربی کشور ایران تثبیت کرد. در این دوران ، در هر گوشه کشور حکومتی موقت و محلی حاکمیت داشت ، به همین سبب جهانشاه برای تثبیت و تقویت موقعیت خود، تبریز را پایتخت حکومتش قرار داد و در این شهر اقدامات عمرانی و آبادانی متعددی را آغاز کرد. از مهمترین آثار زمان وی ، مجموعه پرشکوه مسجد کبود، خانقاه ، صحن و کتابخانه بزرگی است که به فرمان وی در جوار یکدیگر ساخته شدند. متاسفانه از آن همه عمارت های پرشکوه ، تنها بقایای مسجدی به نام مسجد کبود بازماند، که این اثر عظیم تاریخی نیز طی دهه های اخیر به مدد بازسازی های متعدد شکل اولیه خود را پیدا کرده است.برخی ساخت بنای مسجد کبود را به صالحه دختر جهانشاه و نیز جهان بیگم خاتون همسر او نسبت داده اند.ولی کتیبه سر در ورودی مسجد، بنیانگذار آن را ابوالمظفر جهانشاه معرفی می کند، به همین سبب به این بنا ساختمان "مظفریه " نیز گفته اند.بنای این مسجد با هدایت فنی عزالدین قاپوچی ، حاجب و معتمد دربار جهان شاه در سال 870 )ه.ق ( به اتمام رسیده است . بیشتر سطح این مسجد با کاشیهای معرق پرتراش پوشیده شده و به خاطر سنگ آبی فیروزه ای آن ، به نام "فیروزه اسلام " نیز خوانده شده است.خطوط متنوع تعلیق ، نسخ ، انواع کوفی ، ثلث و نقشهای دل انگیز اسلیمی و ختایی آن را نعمت الله بن محمد بن براب ، خطاط و کاشیکار مشهور آن دوره نگاشته است.این خطوط در هماهنگی با فضای معماری و تناسب و ترکیب با رنگها بر عظمت بنا بسیار افزوده اند.سر در اصلی این مسجد نمونه بسیار ممتازی از هنر تزیینی کاشیکاری است . در این سر در معرق ، کتیبه ای با خط درشت محقق در متن لاجوردی و به رنگ سفید نقش بسته است و در وسط آن نام جهان شاه به رنگ طلایی نمایان است.مسجد کبود دارای دو مناره باریک بوده و رواق گنبدواری دور تا دور شبستان بزرگ را احاطه کرده است.دو شبستان با کاشیکاری متفاوت بنای ساختمان را تکمیل کرده است . در کاشیکاری شبستان کوچک از کاشیهای شش ضلعی و صرفا لاجوردی استفاده شده که در قسمتهای بالا نقاشی به صورت زرنگار کار شده بود. در قسمت ازاره شبستان نیز از قطعات بزرگ سنگ مرمر استفاده شده که در بالای آنها آیات قرآنی به صورت برجسته و به خط زیبای ثلث نقش بسته است.قبر جهان شاه در سرداب شبستان کوچک بوده است . میرزا جهان شاه به سال 872 )ه.ق ( در جنگ با اوزون حسن سردسته ترکمانان آق قویونلو )بایندری ( در صحرای موش دیار بکر به قتل رسید و بدین ترتیب پرونده حکومت قراقویونلو بسته شد.یک زلزله مهیب در سال 1193 )ه.ق ( شهر تبریز را بشدت درهم کوبید و در همین حادثه مسجد کبود نیز آسیبهای جدی دید. طبق اسناد، مدارک و تصاویر مستند موجود طی زلزله ، از این بنای عظیم ، جز سر در و چندپایه شبستان و سنگهای مرمر و قطعاتی از کاشیهای بی نظیر چیزی باقی نماند.اغلب سنگ نوشته های نفیس مرمرین و کاشیهای منقش آن نیز در سالهای پس از زلزله به تاراج رفت.اما طی سالهای بعد، کار استحکام بخش مسجد و تثبیت کاشیکاری های آن آغاز شد و این اثر تاریخی قابل توجه و عظیم به عنوان یکی از بناهای تاریخی و برجسته شهر تبریز به سال 1310 ه.ق در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.