گفتگو با مدیرکل دفتر محیط زیست دریایی و آبهای داخلی سازمان حفاظت محیط زیست

ولگا،آلودگی به خزرمی آورد

کد خبر: ۱۶۷۱

می دانیم که تامین کننده 85 درصد از آب دریای خزر، رودخانه ولگاست که با توجه به تمرکز50 درصد از جمعیت فدراسیون روسیه در اطراف این حوزه آبریز، عمده ترین منبع آلوده کننده آبی دریای خزر محسوب می شود، در این خصوص برایمان توضیحات بیشتری بدهید.با توجه به این که 40 درصد از فعالیت کشاورزی و50 درصد از صنایع روسیه نیز در اطراف این حوزه آبریز متمرکز است ، آبی که وارد دریای خزر می شود، آلوده به آلاینده های کشاورزی ، صنعتی ، شهری ، میکربی و آفت کش هاست ، که بعضا حالت پایدار داشته و محیط قادر به پالایش آنها نیست.البته برخی از آلاینده های میکربی در اثر چرخش آب ، قابل تصفیه هستند؛ لیکن آلاینده های مربوط به فلزات سنگین و نیز آلودگی های رادیواکتیو - که البته در آبهای خزر تاکنون مشاهده نشده است - چنین قابلیتی ندارند.ماهیان خاویاری ازجمله آبزیانی هستند که طی دو دهه اخیر تحت تاثیرات سوء فراوان ناشی از آلودگی های شیمیایی و فلزات سنگین بوده اند، این تاثیرات چگونه است؛به طورکلی آلودگی شیمیایی ازطریق زنجیره غذایی به تمام آبزیان و در سطوح مختلف تاثیر می گذارد. در این میان ، تاثیر آلودگی شیمیایی بر ماهیان خاویاری از مرحله تخم تا بلوغ است ؛ به گونه ای که ماهیان خاویاری را به تخم ریزی زودرس مبتلا کرده و دراین شرایط، تخم ماهی پس از رها شدن از بدن ماهی ، به دلیل نارس بودن، به ماهی تبدیل نخواهد شد.کمااین که میزان استحصال ماهی خاویار طی 15 سال اخیر از300 تن در سال به حدود85 تا95 تن رسیده است و البته سایر آبزیان نیز به همین ترتیب تاثیر می پذیرند و تنها درجه تاثیرپذیری آنها با توجه به نوعشان متفاوت است.اثرات آلودگی های میکربی بر آبزیان دریای خزر چگونه است؛این آلودگی ها هم منجر به تشدید عوارض سوئی می شوند که آلاینده های مربوط به فلزات سنگین روی آبزیان می گذارند و باعث تشدید بیماری آبزیان میشوند.آبهای دریای خزر از چه زمانی به مواد نفتی آلوده شدند و این نوع آلودگی ها چگونه در چرخه زیستی آبزیان تاثیر میگذارند؛از سال 1940 به بعد در مناطق میانی دریای خزر فعالیت های نفتی وجود داشته است . در گذشته ، فعالیت های نفتی در منطقه آبهای ساحلی و میانی دریای خزر که به جمهوری آذربایجان مربوط می شود، توسط شوروی سابق انجام می شده است . طی دهه اخیر میزان این فعالیت ها چندبرابر شده که آن هم به واسطه کشف مخازن نفتی قابل ملاحظه در قسمتهای شمال غرب ، غرب و شمال شرقی دریای خزر بوده است . بعلاوه ، نشت نفتی که ازطریق اکتشاف ، استخراج و انتقال به دریا طی این مدت صورت گرفته است به گونه ای بوده که در بعضی از مناطق دریا - ازجمله سواحل آذربایجان و قزاقستان در کف دریا - لکه های بزرگ نفتی یا مناطق پوشیده از لای و لجن نفتی مشاهده شده است که این مناطق برای زیست آبزیان به هیچ وجه مناسب نیست.آیا تردد کشتیها هم از عوامل آلوده کننده دریا محسوب می شود؛اکثر آلودگی های شیمیایی دریای خزر ناشی از فعالیت های صنعتی ، کشاورزی ، شهری و مانند آن است . تردد کشتیها هم دراین میان از اهمیت برخوردار است ، ولی سهم آنها به اندازه منابع آلاینده مستقر در خشکی نیست . تردد کشتیها در دریای خزر و تخلیه آب بالاست که منجر به انتقال گونه مهاجم غیربومی از شانه داران شده که با تغذیه تخم ماهیان موجب کاهش ذخایر می شود و به عنوان مثال ماهیان کیلکای خزر تا یک سوم کاهش یافته اند. این مساله در حال حاضر در دریای خزر یک خطر عمده برای ماهیان و به طورکلی تنوع زیستی این دریاست . این نوع آلودگی را، آلودگی بیولوژیکی به طور عام ، و به صورت خاص معرفی گونه های غیربومی مهاجم مینامند.با وجود مشخص نبودن رژیم حقوقی دریای خزر در حال حاضر وضعیت آلودگی در آبهای جنوبی دریا - یا به بیانی ،آبهای ساحلی ما - چگونه است؛باتوجه به این که آبهای جنوبی عمیق تر از سایر نقاط دریای خزر است و نیز از عمده منابع آلوده کننده دریای خزر دور است ، با وجود تاثیرپذیری از آلاینده های مختلف دیگر کشورها، از وضعیت اکولوژیکی بهتری برخوردار است . با توجه به این که جمعیت زیادی درهر واحد سطح در منطقه جنوبی دریای خزر متراکم است ، آلاینده های شهری )میکربی ( در این آبها کم نیست ؛ ولیکن آلاینده های صنعتی ، به طور نسبی کمتر از سایر مناطق ساحلی است . البته این بدین معنا نیست که تمام صنایع ما سیستم تصفیه دارند، لیکن به جرات می توان گفت که اهتمام ما برای حفاظت دریا بیش از گذشته شده است . چه بسا که مقررات و ضوابطی که ما برای کنترل آلودگی ها وضع می کنیم ، هیچکدام از کشورهای ساحلی دیگر آنها را اعمال نمیکنند.لیکن مساله در اینجاست که اگر ما بخواهیم کلیه آلاینده ها را کنترل کنیم و واحدهای صنعتی را ملزم کنیم که خروجی شان مطابق با استانداردهای قابل قبول باشد، مستلزم صرف هزینه بسیار بالایی است که البته ما تا اندازه ای تن به این کار داده ایم و امیدواریم که تا پایان برنامه 5 ساله سوم این آلودگی ها را به حداقل برسانیم.مسلما مساله حفاظت از آبهای دریای خزر نیاز به یک همکاری جمعی درمیان کشورهای ساحلی دارد؛ حال چگونه می شود به این همکاری منطقه ای به واسطه ابزارهای قانونی دست یافت؛برای کنترل و مقابله با آلودگی در دریای خزر، همکاری همه کشور های ساحلی الزام آور است ؛ لذا داشتن چارچوب قانونی الزام آور، اولین قدم در این راه است . این امر ازطریق ایجاد کنوانسیون منطقه ای زیست محیطی خزر امکانپذیر است که متاسفانه تاکنون فعالیت های صورت گرفته در این زمینه ، هنوز به نتیجه مطلوب نرسیده است.