مروری برضرورت های آموزش درباره محیط زیست

آموزش های زیست محیطی ، حاشیه ای امن برای بقا

کد خبر: ۸۹۲

در قرن کنونی که قرن پیشرفت علم و فناوری است ، از یک سو برنامه ریزان توسعه ، رفاه عمومی و بالا بردن سطح زندگی مردم را بهانه ای برای تولید بی حد و حصر محصولات مصرفی قرار داده اند و از سویی دیگر زیاده طلبی و سودجویی انسان ، زمینه ایجاد بسیاری از مشکلات ومعضلات زیست محیطی را به وجود آورده است ؛ به طوری که باعث تخریب تنها سکونتگاه انسان و تهی سازی منابع طبیعی موجود شده است.بدیهی است موجودیت انسان ، مستلزم وجود محیط زیستی سالم است . محیط طبیعی ، تامین کننده ابزار لازم برای زندگی و تداوم حیات بشر بوده است . در گذشته های نه چندان دور، انقلاب صنعتی بیشترین مسائل زیست محیطی را به دنبال آورد. ولی در دهه های اخیر، مساله حفاظت از محیط زیست که پایه و اساس زندگی و فعالیت جامعه بشری است ، در راس فعالیت های منطقه ای ، ملی و بینالمللی کشورها قرار گرفته است.علوم محیط زیست در اکثر کشورها، پیشرفت چشمگیری داشته است و آمیختن این علوم با حمایت های مردمی که تحت عنوان تشکلها و سازمان های غیردولتی حامی محیط زیست NGO )( فعالیت می کند، به ارزیابی عملکردهای دولت و نیز حفاظت از محیط طبیعی کمک فراوانی کرده است.طی دهه های گذشته تقویت روحیه سوداگری انسان و نیز رشد روزافزون صنعت ، موجب تخریب سریع طبیعت نشده است . باید چنین عنوان کرد که تخریب محیط زیست بهایی است که بشر برای دستیابی به استانداردهای بالاتر از سطح زندگی و رفاه اجتماعی پرداخت کرده است.بشر متمدن و صنعتی بعد از چند دهه اعمال فشار مضاعف به محیط زیست ، اینک از فرجام اعمال نابخردانه در مسائل زیست محیطی شدیدا نگران است و هم اکنون سعی و تلاش وافری برای ترمیم خسارات وارده قبلی به محیط طبیعی دارد و با برنامه ریزی سعی می کند خسارات به محیط زیست را هر چه بیشتر کاهش دهد.برای رسیدن به توسعه پایدار - یعنی توسعه ای با حفظ ارزشهای زیست محیطی - باید به تحول فرهنگ زیستی جوامع اندیشید تا مردم منش خود را با پایداری و پویایی تطبیق دهند. توسعه پایدار وقتی تحقق می یابد که اطلاعات زیست محیطی همه گیر شده و مشارکت مردم در حفظ و حراست از آن دو چندان گردد. بدون حمایت مردمی ، جهش به سمت توسعه نیز مشکل آفرین خواهد بود. بنابراین آموزش مردم در زمینه محیط زیست الزامی است ، چرا که می توان با ایجاد تغییر در مبانی فکری و اعتقادی مردم ، عملکردشان را دگرگون و یا بهتر بگویم متحول ساخته ، دورنمای توسعه پایدار را با الگویی مناسب پیشبینی کرد.کنفرانس بین المللی استکهلم در سال 1972 در کشور سوئد برگزار شد که موجب تصویب "بیانیه محیط زیست انسانی " گردید. در این بیانیه خط مشی رفتار زیست محیطی افراد و دولتها تعیین شده است . بیانیه استکهلم که با امضای روسای 113 کشور شرکت کننده در کنفرانس جنبه قانونی یافت ، انسان را جزیی از محیط زیست و مسوول حفاظت از آن میداند برای:الف : بهبود زندگی بشر.ب: حفاظت ، مدیریت و استفاده منطقی از منابع زمین ، به طریقی که همه افراد بشر، نه فقط نسل حاضر؛ بلکه نسلهای آینده نیز در آن سهیم باشند.ج: پیشگیری ، کاهش و یا از بین بردن آلودگی و تخریب محیط زیست.د: آموزش افراد در همه گروههای سنی در زمینه حفاظت محیط زیست و تعادل بوم شناختی )اکولوژیکی(.ه :ترویج آن دسته از پژوهش های علمی که درجهت مسائل محیطزیست است.و: سازماندهی و تشویق موسسات اجتماعی برای برقراری همکاری های ملی و بین المللی در محو یا تقلیل اثرات سوء فعالیت های انسانی.ز: حفظ صلح و ارتباطات متوازن بین ملتها از طریق مبادلات عادلانه و خلع سلاح.هدف از آموزش محیط زیست ، عمق بخشیدن به معلومات زیست محیطی هر فرد است ؛ به طوری که شخص ارزشهای محیط را درک کرده در حراست از آن کوشا بوده و با تفکر و تعمق در فرآیندهای زیستی به حمایت از آن بپردازد. در ذیل به بررسی قدمهای موثر برای دستیابی به اهداف آموزش محیط زیست میپردازیم:الف : اخلاق زیست محیطیوظیفه اخلاق زیست محیطی ، مشخص کردن حقوق شهروندی و مسوولیت بشر نسبت به مسائل طبیعی و محیط زیست است ؛ لذا هر فرد موظف است حق حیات دیگران را محترم بشمرد و نسبت به محیط زیست ، خود را مسوول احساس کند.در کره مسکون ، هر حیاتی دارای ارزش و کارایی خاص بوده که برای انسان خاکی ، که خود را مالک زمین می داند، باید قابل احترام باشد. توسعه روزافزون بشر نباید مخل انسجام طبیعی و موجب نابودی دیگر موجودات زنده شود. همچنانکه در بیانیه مشترک IUCN UNEP ، وWWF که در کتابی به نام earth the for carring )ظرفیت زمین ( انتشار یافته ، آمده است : "مردم در بسیاری از جوامع باید طرز نگرش خویش نسبت به طبیعت را دگرگون کنند؛ زیرا طبیعت بیش از این نمی تواند نیازهای آنان را تامین و اثرات آنان را تاب آورد. ما حق استفاده از مواهب طبیعی را داریم ، اما این مواهب بدون مراقبت از سیستم به وجود آورنده اش مهیا نمی شود. بعلاوه ، همه گونه ها و سیستم های طبیعی ، صرف نظر از مفید بودنشان به حال بشریت، نیز در خور احترامند."یکی از مباحث اخلاقی در زمینه محیط زیست که توسط آر.ک .ترنر )دانشمند انگلیسی ( و همکارانش در کتاب اقتصاد محیط زیست 1993 )( مطرح شد، چنین است : "نسلهای آینده این حق را دارند تا از میراثی کافی )به شکل سرمایه طبیعی ، سرمایه فیزیکی و سرمایه انسانی ( بهره مند گردند؛ به گونه ای که آنها را قادر به تامین سطحی از رفاه و خوشبختی تقریبا معادل با نسلهای فعلی بشر بگرداند." بنابراین هر انسانی در مقابل عملکرد خود مسوول است . باید ایده بهره برداری از منابع طبیعی مبتنی بر پایداری و پویایی را به صورت فراگیر آموزش داد تا طبیعت از تفکر غلط سودجویان حفظ شود.آنچه که بشر انجام می دهد، از اعتقادات آنها سرچشمه می گیرد. اعتقادات نزد مردم از قوانین حکومتی نیرومندترند و تمایل مردم نیز به سمت اعتقادات بیشتر است.ب: آگاهی های زیست محیطیدر کتاب آموزش بین المللی محیط زیست که مرکز آموزش علمی ، فنی و حرفه ای یونسکو منتشر کرده است ، هدف از آموزش محیط زیست را چنین بیان می کند: "بر هر فرد کاملا واجب است که برای بقای نوع بشر و ارتقای کیفی زندگی وی از ارتباط آدمی با محیط زیست آگاه شود و آن را درک کند و ارزشها و دیدگاه هایی را برای حفاظت و عدالت اجتماعی بپروراند و به تنهایی یا گروهی در جهت حل مشکلات محیط زیست اقدام کند و یا از بروز آنها جلوگیری نماید.آموزش باید با توجه به ویژگی های فرهنگی و زیست محیطی هر جامعه در محدوده وسیعی گسترش یابد و محتوای علمی و کاربردی داشته باشد تا تغییر در رفتار و منش انسانی و درک تحولات زیستی و به تبع آن زندگی توام با آسایش و آرامش را به ارمغان آورد. در ذیل به قدمهای موثر در احیای فرآیند آموزش محیط زیست در سطح خرد و کلان اشاره میکنیم:الف - اقدامات موثر در آموزش محیط زیست در سطح خرد1 - فرزندان در منزل باید آنگونه تربیت شوند که نسبت به طبیعت ، رفتاری توام با احترام داشته باشند.2 - معلمان و مربیان باید منشهای اخلاقی زیست محیطی را در آموزش های خود اعمال کرده ، دانش آموزان را به رعایت آن تشویق و ترغیب کنند.3 - هنرمندان با بهره گیری از مهارت های خلاقانه خود شوق تازه ای به حفاظت از طبیعت و احترام به آن و همچنین میل به حفاظت از آن را برانگیزانند.4 - دانشمندان برای آگاه کردن مردم با ارائه دلایل علمی و اثبات شده ، حقوقدانان با ارائه قوانین حمایتی لازم ، اقتصاددانان با توجیه رابطه بین اقتصاد و اخلاق زیست محیطی و صنعتکاران با برگزاری نشست های مختلف با کارشناسان و مردم سهمی بسزا در شکوفایی جهان بینی زیست محیطی خواهند داشت.ب - اقدامات موثر در آموزش محیط زیست در سطح کلان1 - موسسات آموزشی و سازمان های غیردولتی NGO )( با حمایت دولتها باید زمینه لازم را برای بالا بردن سطح آگاهی های مردم ایجاد کنند و نیز باید تدابیری اندیشیده شود که آموزش از سطح مقدماتی و الزاما از سنین کودکی آغاز شود و با برنامه ریزی مناسب به سطح عالی رسد و بزرگسالان را نیز تحت پوشش قرار دهد.2 - رسانه های جمعی ، از جمله رادیو و تلویزیون ، روزنامه ، مجلات و... در این مورد وظیفه ای خطیر دارند؛ چرا که آموزش از این طریق سریعتر و آسانتر منتقل می شود و دسترسی عمومی به دستیابی اطلاعات راحتتر خواهد بود.3 - دولت باید از طریق وزارتخانه های آموزش و پرورش و علوم ، تحقیقات و فناوری نسبت به تدوین درس محیط زیست اقدام کند تا از این طریق آموزش های لازم زیست محیطی در موسسات آموزشی ، مدارس و دانشگاه ها ارائه شود. این آموزش ها علاوه بر جنبه توری ، باید به صورت عملی و کارهای میدانی همگام شود تا دانشجویان و دانش آموزان به صورت عملی و ملموس همراه با توری های علمی با محیط طبیعی ارتباط برقرار کنند.4 - سازمان حفاظت محیط زیست نیز به عنوان متولی قانونی حفاظت از محیط زیست ، نقش بسزایی در ترویج و احیای آموزش محیط زیست دارد. با توجه به این که در کشور ما به طور سنتی و در سایه تعالیم مذهب اسلام ، توجه به موجودات زنده و حفظ منابع طبیعی و حفاظت از محیط زیست ارزش محسوب می شود، باید از طریق سازمان حفاظت محیط زیست زمینه ای فراهم شود تا با تکیه بر این تعالیم ، آموزش های همگانی در سطح سنین مختلف از طریق رسانه های داخلی به مرحله اجرا درآید.با توجه به موارد ذکر شده ، عناوین آموزشی باید در بر گیرنده آگاهی ها و نظرات جامع و کاربردی باشد. با بیان علمی به ارزش های زیست محیطی نگریسته شود تا باعث ایجاد انگیزه لازم در مردم برای حفظ و نگهداری از محیط زیست ، بهره برداری مسوولانه از طبیعت ، کاهش آلودگی های ناشی از صنایع انسان ساخت و در مجموعه توسعه اصول زیست محیطی برای دستیابی به حیاتی سالم شود.منابع :1 - برومند، فیروزه . ترجمه ، آموزش بین المللی محیط زیست ، انتشارات یونسکو، چاپ اول ،13702 - دکتر دهقانیان و همکاران . ترجمه ، اقتصاد محیط زیست ، انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد، چاپ دوم ،13773 - وهابزاده ، عبدالحسین . ترجمه ، مراقبت از زمین )راهبردی برای توسعه پایدار(، انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد، چاپ اول،1377