بررسی نامه‌های امام زمان (عج)

جام‌جم آنلاین: در کتاب‌های معروف شیعه و امامیه، حدود 80 توقیع از جانب امام زمان(عج) نقل شده است که برخی از آنها خطاب به سفرا و نواب خاص است، برخی خطاب به علما و فقهای شیعه، برخی دیگر در پاسخ به سؤالات است و در برخی به تکذیب و لعن و نفرین کسانی پرداخته شده که به دروغ، ادعای بابیت و سفارت از طرف آن حضرت داشته‌ اند.

در کتب روائی، فقهی و تاریخی شیعه قسمتی از مکتوبات ائمه اطهار(علیهم السلام) به عنوان «توقیعات» آمده بیشتر آنها توقیعاتی است که از سوی امام زمان حضرت حجة بن الحسن(عج) صادر گردیده است و توقیعات صادره از ائمه دیگر بسیار کمتر بوده است. در کتاب‌های معروف شیعه و امامیه، حدود 80 توقیع از جانب امام زمان(عج) نقل شده است که برخی از آنها خطاب به سفرا و نواب خاص است، برخی خطاب به علما و فقهای شیعه، برخی دیگر در پاسخ به سؤالات است و در برخی به تکذیب و لعن و نفرین کسانی پرداخته شده که به دروغ، ادعای بابیت و سفارت از طرف آن حضرت داشته‌ اند.

توقیعات امام مهدی(علیه السلام) را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد:

الف) توقیعات غیبت صغرا:

در دوران محدود غیبت صغرا که تقریباً 74 سال می‌شود، توقیعاتی به‌واسطه چهار نایب حضرت در جواب سؤالات و شبهات صادر می‌شد. مضمون اصلی چنین توقیعات، تعیین تکالیف برای شیعیان بوده و حضرت سعی می‌کرد که آنها را از سردرگمی نجات دهد.

ب) توقیعات غیبت کبرا:

در زمان غیبت طولانی حضرت مهدی(عج)، بدون شک ارتباط شیعیان با آن حضرت به طور غیرمستقیم برقرار است و یکی از راه‌های این ارتباط، صدور توقیعات شریف از آن حضرت به خواص و بزرگان شیعه است. در توقیعات زمان غیبت کبرا، دو نکته مهم وجود دارد:

1- چنین توقیعاتی مگر در مواقع ضرورت قابل افشا نبوده و هر کسی نمی‌توانست به مضمون چنین توقیعاتی دست یابد. 2- پاسخ به شبهات، مدح یا ذم شخصیت‌ها، تحلیل مسائل روز و... از محورهای اساسی چنین توقیعاتی است. توقیع صادره از آن حضرت خطاب به شیخ مفید(ره) نمونه توقیعات آن حضرت در زمان غیبت کبری است.

ویژگی های توقیعات صادره از امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف

اکنون به طور اجمال، بخش هایی از ویژگی‌ها و مزایای توقیعات مقدسه حضرت مهدی(عج) را بیان می‌کنیم و به بررسی عمومی و کلی مسائل طرح شده در آنها می‌پردازیم:

1) رابطه اعجاز با توقیعات؛ به این دلیل که توقیعات، در پاسخ به سؤالات و درخواست ها صادر می‌شد، معمولاً ظرف سه روز انجام می‌گرفت، شاید نتوان ادعا کرد همه آنها توأم با اعجاز بوده، گرچه نحوه صدور توقیعات و چگونگی ارتباط نواب خاص امام زمان با آن حضرت فاش نشده است، اما در بخشی از توقیعات، معجزه‌آمیز بودن آنها کاملا مشهود است و به طور قطع می‌توان گفت صدور آنها به طور عادی صورت نگرفته است برای مثال،یکی از شیعیان عراقی، نیابت جناب حسین بن روح را قبول نداشت، روزی هنگام بحث با یکی از دوستانش به این نتیجه رسیدند که برای آزمودن نایب امام علیه السلام مطلبی را کاملاً محرمانه با هم توافق کردند. کاغذ سفیدی را جدا کردند و قلمی تراشیدند و با آن بدون مرکب مطالبی بر روی آن ورقه نوشتند، سپس آن را مهر کردند و توسط خدمتکار نزد نایب حضرت فرستادند. ظهر همان روز جواب نامه در همان ورقه ارسالی آمد که فصل به فصل با مرکب نوشته شده بود.

2) استدلال به توقیعات شده؛ علمای شیعه در رشته‌های مختلف اعتقادی، فقهی و اخلاقی به توقیعات حضرت مهدی (عج) استناد و استدلال می‌کنند، بعضی از علما اصل صدور توقیع را از آن حضرت، از جمله دلایل وجود شریف آن بزرگوار شمرده‌اند.

3) خط توقیعات؛ به طوری که در چندین مورد راویان تصریح کرده‌اند، توقیعات مقدسه حضرت مهدی(عج) به دستخط شریف خود آن حضرت صدور می‌یافته و جمعی از بزرگان محدثین و وکلای حضرتش با آن آشنا بوده و آن را می‌شناختند.

4) همه توقیعات حضرت مهدی(عج) توسط نواب خاص آن جناب برای افراد ظاهر می‌گشت و ارتباط کتبی با حضرتش فقط از طریق ایشان انجام می‌گرفت و حتی وکلای آن حضرت که در بلاد مختلف بودند، نامه‌های خود و دیگر افراد را به بغداد نزد نایب امام می‌فرستادند و از او پاسخ دریافت می‌کردند.

5) مطالب مطرح شده در توقیعات، موضوعاتی که در توقیعات حضرت ولی عصر(عج) آمده است، شامل بسیاری از معارف و حقایق دینی و امور تربیتی و برنامه‌های زندگی فردی و اجتماعی می‌باشد، که فهرست اجمالی آنها بدین قرار است: الف) مباحث عقیدتی، در زمینه‌های مختلف توحید، نبوت، امامت، معاد و... ب) امور اجتماعی، شامل مسائل اخلاقی، تربیتی، و شئون اقتصادی و مشکلات مالی ج) وظایف و تکالیف شیعیان در عصر غیبت، بیان چگونگی توجه به خداوند، ایجاد زمینه‌های خودسازی، نحوه ارتباط با ایشان و پیروی از آن حضرت و آمادگی برای برپائی حکومت عدل گستر او د) بیان قسمتی از احکام و مسائل فقهی در مورد نماز، روزه، حج، نذر، خمس، نکاح ه) مطالبی در امور شخصی کسانی که از آن حضرت درخواست می‌کردند از قبیل نامگذاری فرزند، آزادی برده و کنیز، انتخاب دوست، اجازه سفر و) نصب و تأیید وکلا و نواب و دیگر امور مربوط به ایشان، افشاکردن تزویر مدعیان دروغین و طرد و لعن غلات و منحرفین.

6) دفع خطر از شیعیان، در آن عصر که حکام ستمگر، برای شناسایی و شکنجه و آزار و نابودی شیعیان و پیروان اهل بیت(ع) کمر بسته بودند و احیاناً نقشه‌های ماهرانه‌ای طرح می‌کردند تا بلکه بتوانند تمامی آنها را از بین ببرند، تنها راه خلاصی از دامهای شیطانی بدخواهان، همین توقیعات بود. برای مثال در یک زمان از سوی حضرت ولی عصر(عج) دستوری صادر شد که از زیارت کاظمین و کربلا نهی کرده بودند. پس از چند ماه معلوم شد خلیفه در آن موقع دستور داده بود که هر کس به زیارت رود، در کمینش باشند و او را دستگیر کنند.

7) بیزاری از منحرفان، در عصر غیبت صغری افرادی به عناوین مختلف و با مقاصد گوناگون به دروغ ادعاهایی می‌کردند و سعی داشتند دوستان و پیروان ائمه(ع) را به سوی خود جلب کنند و آنها را فریب دهند و گمراه سازند و با توجه به این که این قبیل افراد کم و بیش در بین شیعیان آن زمان ـ و یا دست کم در بعضی از مناطق شیعه‌نشین ـ شهرت و احترامی داشتند و غالباً زیر پوشش ادعای نیابت و سفارت حضرت(عج) دام های خود را می‌گسترانیدند، لذا خطر آنها برای شیعیان و مسلمانان، از خطر کفار مشرکین بدتر بود و افشای تزویر و کشف نقاب از چهره کریه ایشان و طرد آنها از جوامع دینی، ضرورت داشت. از همین روی توقیعات مهمی درباره این افراد و بیزاری حضرت ولی‌عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف از آنها، از سوی آن جناب صدور یافته و مایه رسوایی و انزوای آنها شده است.

پی نوشت ها:

1- الغیبة، شیخ طوسی، ص 192

2- مناقب، ج 3 ، ص 353

3- کافی، ج1، ص 525