علامه طباطبایی واسع تفکر عقلانی در ایران بود

ابراهیم دادجو، دانشیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، علامه طباطبایی را واسع جریان و تفکر عقلانی در حوزه معرفی کرد و گفت: این جریان باعث شد در انقلاب اسلامی در درون اندیشمندان، فقط مباحث دینی مطرح نشود و مباحث عقلانی نیز مطرح شود.

دادجو، در تشریح فعالیت‌های علامه طباطبایی در حوزه علمیه قم گفت: در آن زمانی که در حوزه علمیه قم فعالیت داشت، مباحث حوزه های علمیه شامل مباحث متقدمین که امور معقول فلسفه اسلامی، معرفت شناسی و منطق را در برمی گرفت و مباحث منقول علوم دینی، اصول تفسیر را می شد.

دانشیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در تبیین اهمیت اندیشه علامه طباطبایی ضمن اشاره به تبحر این فیلسوف بزرگ به مباحث منقول و معقول افزود: حاصل فعالیت های وی، نگاه عقلانی به مباحث تفسیرقرآنی بود، بدین معنی که تفسیر قرآن را به صورت فلسفی نیز تفسیر کردند و تفکر عقلانی را در حوزه علمیه در دو جریان منقول گرا و معقول احیا کرد.

این استاد دانشگاه کتاب المیزان علامه طباطبایی را به مثابه نقطه ثقلی برای تفسیر قرآن دانست و ادامه داد: علامه طباطبایی شخصیتی کم نظیر در جهان اسلام است که در چندین علم از علوم اسلامی صاحب نظر بوده است. تنها یکی از برکات وجودی ایشان، کتاب تفسیری «المیزان» است که تاریخ تفسیر قرآن کریم را به دو قسمِ قبل و بعد از خود تقسیم کرده است.

دادجو با اشاره به اینکه، علامه طباطبایی بنیان درس های منقول را در بحث های معقول می‌دانست، به تقابل این دو تفکر در دوره علامه طباطبایی اشاره کرد: اگر بحث ها را در قالب تفکرات بنیادین نچینیم، بحث ها عقلانی پیش نمی رود که این یک تقابل در مقابل منقول گرایان بود.

وی به شکل‌گیری تفکرات ماتریالیستی، درکنار تقابل منقول گرایان با تفکر عقلانی در دوره حیات علامه طباطبایی تأکید کرد و ادامه داد: هنر علامه طباطبایی این بود که در این سه جهت به نحو عقلانی به تقابل پرداخت؛ یعنی در داخل کشور با غیر عقلانی‌ها، و در خارج کشور هم در مقابل ماتریالیست کشورهای غربی و کمونیستی، ایستاد.

دادجو تقابل با ماتریالیست و همچنین منقول‌گرایان حوزوی که به معارف دینی، اکتفا و از معارف عقلانی خودداری کرد، را تأثیرگذارترین تقابل‌های علامه طباطبایی دانست و عنوان کرد: حاصل این تقابل شکل‌گیری باوری بود که هر آنچه در جهان است را باید با نگاه واقع بینانه دید.

وی حاصل این تلاش علامه طباطبایی را نگارش کتب اصول فلسفه رئالیسم عنوان کرد و ادامه داد: درواقع از دستاوردهای علامه طباطبایی با اندیشه برترش می‌توان به تقابل با آن دو جریان اشاره کرد. حاصل این کار وی نگارش تعدادی کتاب بود که شاید عالی‌ترین کتاب در این موضوع، کتاب اصول فلسفه رئالیسم بود.

این استاد دانشگاه، تربیت شاگردانی نظیر شهید مطهری، آیت‌الله جوادی عاملی و آیت‌الله مصباح یزدی را حاصل عمر علامه ذکر کرد و افزود: همین جریان علامه طباطبایی و شاگردان ایشان بود که تفکر فلسفی در ایران را خیلی پربار کرد که در اثر آن توانستند با بعضی از اندیشمندان دانشگاه جهان وارد مباحث بشوند.

دانشیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، در ادامه به مباحثات علامه طباطبایی با هانری کربن و یا ارتباط شاگردان ایشان با اندیشمندان دیگر اشاره کرد: این باعث شد به‌تدریج هم به حوزه و هم در دانشگاه، مباحث فلسفی عقلانی، رواج پیدا کند.

دادجو افزود: این جریان باعث شد که در انقلاب اسلامی در درون اندیشمندان، فقط مباحث دینی مطرح نشود و مباحث عقلانی نیز مطرح شود و کمک کند همه امور را از منظر دین نبینیم و فرصتی حاصل شد که بتوان به امور عاقلانه نیز اندیشید.

این استاد دانشگاه در ادامه به اهمیت امور عقلانی اشاره کرد و بابیان اینکه مباحث عقلانی تا زمان حیات علامه طباطبایی مغفول مانده بود، اهمیت و لزوم پویایی این جریان را یادآور شد: ولی در این اتفاق مشکلی وجود داشت که آن بحث‌هایی که علامه طباطبایی مطرح کرده بود و بعداً در مباحث شاگردان ایشان عنوان شد صورت خام خود را حفظ کرد و نتوانست با مباحث علم جدید به‌خصوص در مرز علم پابه‌پا پیش رود و علت آن غفلت از تفکرات چهل سال اخیر در عرصه علم، فلسفه علم، معرقت شناسی و روش‌شناسی علم بود.

وی دلیل این غفلت را عدم تلاش برای پویایی بیشتر واقع‌گرایی و تطابق با علوم روز ذکر کرد: هم‌اکنون نیز در ایران هنوز این جریان تشریح نشده و ناشناخته مانده و عدم شناخت آن باعث شده در کلیه تفکرات عقلانی چه در مورد علوم و امور اقتصادی، جامعه‌شناسی، روان‌شناسی، سیاسی و تعلیم و تربیت، نتوانیم واقع بینانه مسائل را فهم کنیم و تصمیمات درست را بگیریم و مشکل جدید در ایران نیز ریشه در این امر دارد.

دادجو توجه به امور عقلانی را در تمام شئون زندگی تأثیرگذار دانست و پیامدهای عدم توجه به آن را متذکر شد: نتیجه این عدم شناخت، در علوم یادشده این است که نمی‌توان واقع بینانه وارد مذاکره و بحث شویم و در ادامه در مقام عمل هم امور اجتماعی و رفتاری را در جامعه ایران نمی‌توانیم واقع بینانه حل‌وفصل نماییم.

دانشیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در پایان ضمن تأکید بر جریان عقلانیت و تفکر علامه طباطبایی ابراز امیدواری کرد: این جریان را بشناسیم تا بتوانیم این تفکر عقلانی که علامه طباطبایی بدان اشاره داشته، پخته و امروزی سازیم.