اساس عبادت و تقوا از نگاه امام عسکری(ع)

جام جم آنلاین- امام حسن عسکری(ع)، یازدهمین پیشوای شیعیان، در هشتم ربیع‌الاول سال 232 قمری متولد شدند، و این امام بزرگوار، مدت زیادی از عمر مبارک خود را در زندان‌های خلیفه عباسی گذراندند. در ادامه به سه ویژگی بارز امام یازدهم یعنی جاذبه بندگی خداترس و تسلط به زبان ها می پردازیم.

خداترسی

یکی از جلوه‌های روشن کمالات معنوی امام حسن عسکری(علیه السلام) در دوران کودکی نقل‌شده است که در ایام کودکی امام، شخصی آن حضرت را دید که گریه می‌کند و بقیه کودکان به بازی مشغول‌اند، فکر کرد گریه آن حضرت برای اسباب‌بازی است که سایر کودکان دارند ولی او ندارد!

به امام عرض کرد: برایتان اسباب‌بازی بخرم؟

امام فرمود: ما برای بازی آفریده نشده‌ایم.

پرسید: پس برای چه آفریده‌شده‌ایم؟

فرمود: برای علم و عبادت.

پرسید: از کجا چنین می‌گویی؟

فرمود: از کلام خداوند که در قرآن می‌فرماید:

أَفَحَسِبْتُمْ أَنَّمَا خَلَقْنَاکُمْ عَبَثًا وَأَنَّکُمْ إِلَیْنَا لَا تُرْجَعُونَ «آیا می‌پندارید شمارا بیهوده آفریدیم و به‌سوی ما بازنمی‌گردید؟» (سوره مومنون آیه ۱۱۵)

جاذبه بندگی

عده‌ای از عوامل خلیفه عباسی نزد زندانبان امام عسکری علیه‌السلام - که شخصی به نام صالح بن وصیف بود - آمده و به او گفتند: هر چه می‌توانی بر ابو محمد علیه السلام سخت بگیر و هیچ‌گونه آسایشی برایش نگذار!

صالح بن وصیف در پاسخ آنان گفت: چه کنم؟ دو نفر از بدترین و شرورترین مأمورانم را برای وی گماشته بودم، اینک هر دو در اثر معاشرت با ابو محمدعلیه السلام نه‌تنها او را به دیده یک زندانی نمی‌نگرند، بلکه در عبادت و نماز و روزه به جایگاه رفیعی دست‌یافته‌اند .

سپس دستور داد تا آن دورا حاضر کردند، عوامل خلیفه به آن دو گفتند: وای بر شما، مگر شمارا چه شده که در مورد این مرد زندانی کوتاهی می‌کنید؟ آنان اظهار داشتند: در مورد شخصی که روزها روزه می‌گیرد و تمام شب را به عبادت و سحرخیزی سپری می‌کند، چه بگوییم؟ او باکسی غیر از خدا هم‌سخن نمی‌شود و به غیر عبادت و راز و نیاز با پروردگار متعال به کار دیگری نمی‌پردازد . هنگامی‌که به ما می‌نگرد ارکان بدنمان می‌لرزد و هیبت و جلال او تمام وجودمان را فرامی‌گیرد . عوامل عباسی وقتی چنین دیدند با ناامیدی و حسرت تمام آنجا را ترک گفتند.

تسلط به زبان‌ها

ابوحمزه نصیر، خدمتگزار آن حضرت می‌گوید: بارها شنیدم که امام حسن عسکری علیه السلام با غلامان ترک و رومی و صقالبی (زبان مردم بلغار و قسطنطنیه و چکسلواکی و یوگسلاوی)، به زبان خود آنان سخن می‌گفت و ضمن احوالپرسی، به درد دل‌ها و مشکلات آنان گوش می‌داد. من تعجب می‌کردم و با خود می‌گفتم: حضرت عسکری در مدینه متولدشده و تا هنگام رحلت پدرش (امام هادی علیه‌السلام) جایی نرفت و کسی او راندید تا درس بخواند یا با اهل این زبان‌ها مکالمه نماید، پس چگونه به زبان‌های مختلف سخن می‌گوید؟

در همین فکر بودم که ناگاه آن حضرت متوجه من شد و فرمود: «ان الله تبارک و تعالی بین حجته من سائر خلقه بکل شی ء و یعطیه اللغات و معرفة الانساب و الآجال والحوادث و لولا ذلک لم یکن بین الحجة والمحجوج فرق ; همانا خداوند حجت خود را با هر چیزی از سایر مردم روشن [و ممتاز ] کرده و آگاهی به زبان ها و شناخت نسب ها و مرگ ها و حوادث [آینده] را به او عطا می فرماید. اگر چنین نبود، بین حجت خدا و سایر مردم فرقی نبود.»

اکنون درسی از وجود مبارک آن حضرت...

از وجود مبارک امام حسن عسکری(ع) رسیده است که «لیست العبادة کثرة الصیام و الصلاة و إنّما العبادة کثرة التفکّر فی أمر الله» عبادت در این نیست که انسان نمازهای زیاد بخواند، روزه‌های زیاد بگیرد البته نماز واجب و نماز مستحب و نافله هم مشخص است اما بیش از آن مقدار انسان باید وقت را صرف در معرفت بکند لذا فرمود: اساس عبادت آن تفکّر است آن مقصدشناسی و مقصودیابی است، بحث‌های توحیدی، معرفت خدا، اسمای حسنای الهی، صفات ذاتی حق، معنای تجلّی و فعل خدا، معنای حضور خدا در کنار افعال و مانند آن مهم است که فرمود: اساس عبادت تفکّر است و درایت. این درایت اگر با عمل همراه باشد انسان هم راه را طی می‌کند هم به مقصد می‌رسد و هم مقصود را به اندازه خود مشاهده می‌کند. بنابراین آنچه از وجود مبارک امام عسکری(ع) به ما رسیده است تهیه کردن این سه عنصر محوری یعنی هم زاد و توشه مسافرت هم راحله و مرکب سفر و هم تفکّر درباره مقصد و مقصود.

سفارش تقوا از یازدهمین امام همام امام حسن عسکری(ع) این است که «أورع الناس من وقف عند الشبهة وأعبد الناس من أقام علی الفرائض وأزهد الناس من ترک الحرام وأشد الناس اجتهاداً من ترک الذنوب»؛ پرهیزگارترین مردم کسی است که وارد کار مُشتَبه، سخن مُشتَبه و عقاید مُشتَبه نشود؛ مطلبی که مبرهَن نیست آن را نپذیرد تا ورع فکری داشته باشد؛ سخنی که مستدل نیست نگوید تا ورع در گفتار و نوشتار داشته باشد و کار مشکوک نکند تا در مقام کردار و عمل متورع باشد، فرائض الهی را انجام بدهد تا جزء عابدترین مردم عصر خود باشد، از محرّمات بپرهیزد تا جزء زاهدترین مردم عصرش باشد و بکوشد که از گناه نجات پیدا کند.

قدرتِ اراده بدون قدرتِ روح میسّر نیست و قدرت روح در پرتو ارتباط با خداست، ارتباط هم یا ارتباط علمی است یا ارتباط عملی؛ اگر کسی علمش لله و عملش لله باشد این ربط قوی است و هر چه ربط به خدای علیمِ قدیر قوی‌تر بود علم و قدرت انسان افزوده‌تر و روح قوی‌تر می‌شود و از روحِ قوی اراده قوی نشأت می‌گیرد، لذا امام حسن عسکری(ع) فرمود: «وأشدّ الناس اجتهاداً من ترک الذنوب»؛ کسی که همه گناهان را ترک کند از دیگران شدیدتر و مقتدرتر و توانمندتر است. همه اینها از برکات قرآن کریم است که به ما فرمود: (وَلاَ تَهِنُوا وَلاَ تَحْزَنُوا وَأَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ إِن کُنْتُم مُؤْمِنِینَ)؛ هم از دشمنِ بیرون اعلا بوده و بر او پیروز هستید و هم از دشمن درون اعلا و بر او پیروز هستید: (إِن کُنْتُم مُؤْمِنِینَ).

حجت الاسلام دکتر یدالله عقیقی