سیره و سبک زندگی امام رضا(ع) بهترین الگوی سبک زندگی اسلامی است

جام جم آنلاین- خداوند قـرآن را به‌عنوان راه هـدایت فرستاده و ما باید از آموزه‌های آن درس بگیریم و راه دیگر را نرویم که گمراه می‌شویم. ریّان بن صلت می‌گوید: از حضرت رضا(ع) پرسیدم: ای پسر پیامبر! درباره قرآن چه می‌فرمایی؟ فرمود: قـرآن کلام خــداست، از آن فـراتر نـرویـد و هدایت را در غیر قرآن مجویید که گمراه می‌شوید.

مسلمان باید سبک زندگی اسلامی داشته باشد؛ سبکی که بر پایه فلسفه اسلامی شکل می‌گیرد و توجه و اهتمام به آخرت با ویژگی طریقت برای دنیا در آن اصالت می‌یابد. دست‌یابی به جزئیات سبک زندگی اسلامی نیازمند تعمیق و تأمل در آموزه‌های وحیانی اسلامی و سنت و سیره پیشوایان معصوم(ع) است.

در ادامه به بررسی سبک زندگی یکی از پیشوایان دین یعنی امام‌رضا(ع) پرداخته‌شده است.

رفتار اجتماعی مسلمان

مسلمان باید بهترین رفتار اجتماعی را داشته باشد؛ زیرا بندگی خداوند تنها با نماز و روزه نیست، بلکه با نیکی و احسان به دیگران و رفتارهای پسندیده اجتماعی است که درآیات و روایات بر آن تأکید شده است. ازنظر امام رضا(ع) بهترین بنده کسی است که خصوصیات خوب را نسبت به خدا و خلق دارا باشد و به شکل ملکه این رفتارها در او نهادینه‌شده باشد. وقتی از امام رضا(ع) درباره بهترین بندگان خدا پرسش می‌شود ایشان می‌فرماید: آنان که هرگاه نیکی می‌کنند، خوشحال می‌شوند، هرگاه بدی می‌کنند، استغفار می‌کنند، هرگاه چیزی به آنان داده می‌شود، ، هرگاه مبتلا و گرفتار می‌شوند، شکیبایی می‌کنند، و هرگاه خشمگین می‌شوند، عفو و گذشت می‌کنند.(مسند الامام الرضا(ع)، ج 1 ص 284)

شـکر خالق و مخلوق

در روایت پیشین بر شکر نعمت به‌عنوان یکی از خصوصیات بهترین بندگان تأکید شده است. این شکرگزاری، اختصاصی به شکر از خدا ندارد، بلکه بنده خوب کسی است که از هرکسی که خیری رساند تشکر می‌کند و شکر زبانی و قلبی و عملی به‌جا می‌آورد. اصولاً ازنظر امام رضا(ع) کسی که شکر بنده را به‌جا نیاورد شکر خالق را به‌جا نمی‌آورد. آن حضرت(ع) می‌فرماید: مَنْ لَمْ یَشْکُرِ الْمُنْعِمَ مِنَ الْمَخْلُوقینَ، لَمْ یَشْکُرِ اللّهَ عَزَّ وَ جَلَّ؛ هرکس که صاحبان نعمت و نیکی مردمی را تشـکّر و سـپاس نـکنـد، خدای متعال را هم سپاس نکرده است. (عیون اخبار الرضا، ج 2، ص 27)

پاسخ دهی به عواطف و احساسات در کنار همسر و دوستان

انسان موجودی اجتماعی است؛ زیرا ازنظر عاطفی و نیز ازنظر برآوردن نیازهای مادی و دنیوی خویش به دیگران نیازمند است. انسان به‌تنهایی نمی‌تواند روزگار بگذراند و از همین روست که خداوند بر هر انسانی زوجی قرار داده تا در کنار او به آرامش برسد.

البته عواطف انسانی تنها با زوج برآورده نمی‌شود بلکه برخی از ابعاد آن با فرزند و برخی دیگر با دوستان و مانند آن برآورده می‌شود. ظرف عواطف انسانی بسیار گسترده است و باید این ظرف با همه علل و عوامل مناسب پر شود. ازاین‌رو بهترین زندگی را کسی دارد که ازنظر آسایشی و آرامشی تکمیل باشد و همان‌طوری که به نیازهای مادی‌اش به‌درستی پاسخ داده می‌شود به نیازهای عاطفی و روانی‌اش نیز پاسخ مناسبی داده شود. امام رضا(ع) به این دو اصل سعادت و مؤلفه اساسی آن توجه داشته و به‌عنوان نمونه در روایتی در پاسخ به آن اشاره می‌کند. در روایت است: از حضرت رضا(ع) پرسیدند: بهترین خوشی و لذّت دنیا چیست؟ فــرمـود: خـانه وسـیع و زیادی دوسـتان.( بحار الانوار، ج 71، ص 177)

محاسبه نفس و عرضه اعمال

مومن کسی است که همواره رفتار و کردار خویش را محاسبه کرده و بد و خوب آن را بسنجد و میزان صعود و سقوط را ارزیابی کند. در آیات و روایات بر محاسبه نفس تاکید شده است. چنین عملی موجب می شود تا انسان خود را نسبت به هدف و مقصد و مقصود بسنجد و بداند تا چه اندازه دور یا نزدیک است؟

امام‌رضا(ع) در باره محاسبه نفس فرموده است: مَنْ حاسَبَ نَفْسَهُ رَبِحَ وَ مَنْ غَفِلَ عَنْها خَسِرَ؛ هرکس به حساب خودش رسیدگی کند، سود می برد وهرکس از خود (و اعمالش) غافل شود، زیان می کند. (مسند الامام الرضا(ع)، ج 1، ص 302)

از امام‌رضا(ع) روایت شده است: کارهای امّت پیامبر، چه نیکان و چه بدکاران، هر بامداد به محضر رسول خدا(ص) گزارش و عرضه می شود، پس حذر کنید! (همان، ص 339)

اگر با چنین نگاهی به جهان بنگریم و بینش و نگرش ما این گونه باشد در آن صورت همواره مواظب اعمال خود خواهیم بود تا کاری بر خلاف آموزه های وحیانی اسلام نداشته باشیم. این گونه است که سبک زندگی ما تحت تاثیر این باور و اعتقاد و فلسفه قرار گرفته و کارهای خوب انجام داده و از کارهای زشت پرهیز می‌کنیم.

تفـریحـات سـالم

مومن هر چند خود را سرگرم لهو و لعب دنیا نمی کند ولی این طوری نیست که از چیزهای مباح و حلال دست بردارد و از آن بهره نبرد، بلکه نصیب خود را از طیبات دنیا می‌گیرد و مسرور و شاد زندگی می کند و از آسایش و آرامشی که خداوند نصیب او کرده بهره مند می‌شود.

امام‌رضا(ع)به مسئله تفریحات سالم اشاره کرده و فرموده است: برای خودتـان بهره ای از دنیـا قرار دهـید، به اینکه خواسته های دل را از حلال به آن بدهید، تا حدّی که مروّت را از بین نبرد و اسراف در آن نباشد، و بدین وسیله، بر کارهای دین، کمک بجویید. (فقه الرضا، ص 337)

احـترام به والدین

احترام به والدین از واجبات اسلامی است. در سبک زندگی اسلامی خود فرزند باید مسئولیت کارهای والدین را به عهده بگیرد و این گونه نباشد که آنان را از محبت و مودت خویش محروم کرده و آنان را تنها گذاشته و فقط گهگاهی به آنان سر بزند.

امام‌رضا(ع) درباره تکریم و احترام به پدر می‌فرماید: بر تو باد که از پدر، فرمانبرداری کنی، به او نیکی کنی، در برابرش فروتنی و کرنش و بزرگداشت و احترام داشته باشی و صدایت را در حضور او پائین بیاوری. (فقه الرضا، ص 334)

آن حضرت در همین راستا صـله رحِم را مورد تاکید قرار می‌دهد و آن را یکی از موجبات افزایش عمر دانسته و می فرماید: گـاهی کسی صـله رحـم می کنـد، در حالی که از عمرش سه سال باقی است. خـداونـد (بـه خـاطر ایـن عمـل) باقی مانده عمر او را سی سال می کند و خــدا آنچـه بخـواهد می‌کنـد. (اصول کافی، ج 2، ص 150)

معاشرت و برخـورد با مـردم

در سبک زندگی اسلامی بر چگونگی تعامل با مردم و معاشرت با آنان توجه خاص شده و روابط میان هر شخصی با دیگران در ابعاد گوناگون اجتماعی بر اساس نقش ها تبیین و تشریح شده است. این گونه است که به هر کسی می آموزد در نقش پدر و پسر و همسر و دوست و مانند آن چگونه رفتاری در پیش گیرد که بهترین ها باشد.

به عنوان نمونه امام‌رضا(ع) درباره تعامل با دیگران در جایگاه نقش های گوناگون می فرماید: با حاکم، با احتیاط همنشینی کن، با دوسـت، هـمراه با تواضـع، با دشمن، همراه با هشیاری و پرهیز و با عمـوم مـردم با خوشـرویی. (بحار الانوار، ج 75، ص 355)

ایشان درباره یـاری ناتـوان نیز فرموده است: عَوْنُکَ لِلضَّعیفِ مِنْ اَفْضَلِ الصَّدَقَةِ؛ از بهـترین نـوع صـدقـه، یاری کردن تو نسبت به ناتوان است. (تحف العقول، ص 446)

البته انسان باید توجه بیشتری نسبت به ضعیف و ناتوان داشته باشد نه آنکه توجهش به دارا و قدرتمند باشد؛ زیرا این نوعی بی عدالتی است که باید در قیامت پاسخ گوی آن رفتارش باشد. امام‌رضا(ع) فرمود: هرکس مسلمان تهیدستی را دیدار کند و به او سلام دهد، اما متفاوت با سلامی که به ثروتمندان می دهد، روز قیامت، خداوند را دیدار می کند، در حالی که خدا بر او خشمگین است. (عیون اخبار الرضا(ع)، ج 2، ص 57)

پس انسان تا می تواند باید دستگیر نیازمندان از هر قشر و طائفه ای باشد و کوتاهی نکند. در همین راستا امام‌رضا(ع) در بیانی دیگر درباره کمـک به دیـگران می فرماید: کسی که گِره از کار مؤمنی بگشاید و شادش کند، خداوند هم در روز قیامت، کارِ بسته او را می گشاید. (اصول کافی، ج 2، ص 200)

عـمل صالح؛ عامل نجـات

از نظر اسلام نیت خوب و عمل صالح است که انسان را بالا می برد(فاطر، آیه 10) هر چند که اموری دیگر چون محبت و مودت اهل بیت‌(ع) نیز نقش دارد که خود بخشی از عمل صالح و ایمان واقعی است . اما انسان باید مواظب باشد که بدون عمل صالح و یا تنها بسنده کردن به محبت اهل بیت نمی تواند کارساز باشد. امام‌رضا(ع) به شیعیان هشدار می دهد و می فرماید: لاتَدَعُوا الْعَمَلَ الصّالِحَ وَ الإجْتِهادَ فی الْعِبادَةِ، اتِّکالاً عَلی حُبِّ آلِ محمّدٍ علیهم السلام؛ کار شایسته و کوشش در پرستش و عبادت را، تنها به اعتماد و پشت گرمیِ محبّت آل محمّد رها نکنید. (فقه الرضا(ع)، ص 339)

اگر بخواهیم داستان چنین افرادی را تمثیل وار بیان کنیم باید گفت چنین اشخاصی مثل کسی هستند که گوشه ای نشسته و می خواهند خرما به دهانشان بیاید؛ در حالی که خداوند حتی به حضرت مریم(س) فرمان می‌دهد که یک تکانی به خودش دهد و درخت خرما را بتکاند تا رطب تازه بریزد و از آن بهره مند شود. یعنی تنها به اتکای دعا نباشد بلکه تلاشی هم داشته باشد.(مریم، آیه 25)

امام‌رضا(ع) نیز می فرماید: مَنْ سَأَلَ اللّهَ التَّوفیقَ وَ لَمْ یَجْتَهِدْ، فَقـَدِاسْتـَهْزَءَ بِنـَفْسِهِ؛ هرکس از خداوند، توفیق بطلبد ولی تلاش نکند، او خـود را مسـخره کـرده اسـت. (مسند الامام الرضا(ع)، ج 1، ص 283)

امر به معروف و نهی از منکر

از دیگر اعمال اجتماعی هر مسلمانی امر به معروف و نهی از منکر است و گرنه اگر سکوت کند همانند اصحاب السبت جزو زشت کاران شمرده و مجازات می شود و اگر همدلی کند که دیگر همراهی آن یقینی است چنانکه گذشت.

خداوند قـرآن را به عنوان راه هـدایت فرستاده و ما باید از آموزه های آن درس بگیریم و راه دیگر را نرویم که گمراه می شویم. ریّان بن صلت می گوید: از حضرت رضا(ع) پرسیدم: ای پسر پیامبر! درباره قرآن چه می فرمایی؟ فرمود: قـرآن کلام خــداست، از آن فـراتر نـرویـد و هدایت را در غیر قرآن مجویید که گمراه می‌شوید. (مسند الامام الرضا(ع)، ج 1، ص 308)

امام‌رضا(ع) در این باره هشدار داده و می‌فرماید: حتـما امر به معروف و نهی از منکر کنید، وگرنه اشرارتان بر شما مسلّط و حاکم می‌شوند، آنـگاه خوبانتـان هم دعـا می کنند، امّا دعـایشان مستجـاب نمی شـود. (وسائل الشیعه، ج 11، ص 394)

اصولا بسیاری از بلایا و گرفتاری های ما به سبب همین ترک امر به معروف و نهی از منکر است؛ زیرا دنیا جایی است که عـمل‌ها در همین دنیا عکس العـمل‌هایی را به دنبال دارد. از جمله از امام‌رضا(ع) روایت شده است که فرمود: هرگاه زمامداران دروغ بگویند، خشکسالی می‌شود. هرگاه حاکم، ستم کند، حـکومت سست می‌شود. و هرگاه زکات نپـردازند، چهـارپایان می مـیرند. (امالی، شیخ مفید، ص 310)

حـلال خـوری و بخشندگی

انسان مومن باید حلال خور و بخشنده باشد. هم خود از نعمت های الهی بهره گیرد و هم به دیگران بدهد و خیرات و انفاق داشته باشد.

حلال خوری در همین دنیا آثار و برکاتی دارد که از جمله آن چیزی است که امام‌رضا(ع) فرموده است: کسی که به مال حلال اندک، راضی شود، مخارجش سبک می شود، خانواده‌اش برخوردار می گردند، خداوند او را به درد و درمان دنیا بینا می کند و ا و را سالم و بی گناه از دنیا به دارالسلام بهشت بیرون می برد.(مسند الامام الرضا(ع)، ج 1، ص 269)

همچنین حلال خور باید بخشنده باشد؛ چرا که بخشندگی جزو اصول اسلام است که خداوند در ایات قرآن از جمله آیه 3 سوره بقره انفاق را در کنار عبادت خویش قرار داده است. پس مومن همواره باید سخاوتمند بوده و از بخل پرهیز کند؛ زیرا بخیل از زندگی اش خیر نمی‌بیند. امام‌رضا فرمود: بخشنده و سخاوتمند، از غذای مردم می خورد، تـا از غـذایش بخـورنـد، ولی بخیل از غذای دیگران نمی خورد، تـا از غـذای او نخورنـد.( مسند الامام الرضا(ع)، ج 1، ص 295)

حجت‌الاسلام والمسلمین سید جلال صالحی

مسؤول حوزه علمیه آیت الله صالحی(ره)