باورها و نمادهای ایرانی در سوگواری امام حسین (ع)

این امر، برخلاف آنچه ممکن است به نظر برسد، نمی توانسته کنشی منفعلانه بوده باشد. به عبارت دیگر، ناخودآگاه بودن فرآیند ماندگاری پدیدارهای کهن، لزوماً یا همواره، به این معنا نیست که ایرانیان، بدون درگیرکردن ذوق و تخیل خود، صرفا، تماشاگر آن فرآیند شگرف بوده اند.

برعکس، استحاله ی وقایع تاریخی و منطبق کردن آنها با الگوهای کهن و شالوده باورهای کهن ایرانی -هرچند به ناخودآگاه- کنشی بسیار فعالانه در روایت سازی ها و نمادپردازی های ایرانیان در چارچوب دیانت جدیدشان بوده است.

در اینجا دو نمونه از کنش های نمادپردازانه در عرصه ادبیات عاشورایی را معرفی می کنیم که، در عین حال، مبین گونه ای از استحاله تاریخ بر مبنای باورداشت های کهن ایرانی هم هست.

در ادبیات سوگواری برای سیدالشهدا (ع) گاه به تعابیری بر میخوریم که رویکردی کاملاً سلطنتی دارند. کاربست عباراتی همچون شاه، شاهزاده، سلطان، تختگاه، سرور، فر و شهنشاه نمونه هایی از آن است. این ادبیات از دیرباز، در اشعار و نوحه ها و مرثیه ها و تعزیه ها و تعزیه های عاشورایی وجود داشته است.

بدون تردید، پدیداری تعابیری از این دست درباره¬ی امام حسین (ع) که به تمامی با آموزه های ناب اسلامی و شیعی مغایرت دارد، دستاورد دلبستگی ها و خوی های کهن ایرانیان به موضوع پادشاهی و سلطنت است. برای درک بهتر این نکته، خواننده¬ی محترم را به این مهم توجه می دهیم که تاریخ روایی ایرانیان در دوره پیش از اسلام، اصولاً، تاریخی شاه محور است؛ حال آنکه تاریخ روایی عرب، حتی در دوره ی جاهلیت، تاریخی است پیامبر محور.

نمونه دوم استفاده از عبارت شهبانو در بازشناسی ردپای نمادها و باورهای آریایی در سوگواری امام حسین (ع) است که اهمیتی کلیدی دارد. این موضوع، گرچه که ربط مستقیمی به نمادها و باورهای سوگوارانه ندارد، اما، «رخنه پنداشته های کهن ایرانی» و «تحول تاریخ به اسطوره بر مبنای آن پنداشته ها» را به خوبی نمایان می سازد.

این دو نمونه به خوبی نشانگر رخنه باورها و نمادهای ایرانی در سوگواری مردم ایران در عزای سید و سالار شهیدان امام حسین علیه السلام می باشد. استفاده از نمادهای عزاداری ایرانی همچون توغ، علم و نخل گردانی نیز نمونه ای دیگر از رخنه این موارد در این عزاداری می باشد که شرح مفصل در کتب پژوهشی تاریخی آمده است.

محمود آزوش – خبرنگار جام جم آنلاین