روایتی نزدیک از واقعه 17 شهریور 57 از زبان یک عضو فداییان اسلام

17 شهریور 57 مصادف با عید فطر بود. 13 شهریور اولین جرقه درگیری های زده شد. حادثه 13 شهریور در دوران نخست وزیری جمشید آموزگار رخ داد. شاه برای حل این بحران و سرکوب اعتراضات، دین را هدف گرفت و به دنبال شخصی بظاهر مذهبی و اسلامی گشت تا این‌که یکی از رجال سیاسی نظام شاهنشاهی یعنی جعفر شریف امامی که البته فردی ظاهرا اسلام نما بود را راس دولت قرار داد.

شریف امامی به محض روی کار آمدن با طرح دولت آشتی ملی چند کارعمل انجام داد که خود را موافق اسلام جلوه دهد. تغییر تاریخ شاهنشاهی به هجری شمسی، برچیدن مراکز فساد و کازینوها و.... اما این عمل او مردم کشور را فریب نداد.

تظاهرات 13و16 شهریور در واقع مبدا پیروزی انقلاب به شمار می آید که در پی آن واقعه 17 شهریور شکل گرفت. به دنبال این ناآرامی ها رژیم شاه تصمیم به سرکوب همه جانبه گرفت. اعلام حکومت نظامی، تنها چاره ای بود که به ذهن شاه برای حل این بحران رسید.

اما جالب اینجاست این تصمیم زمانی ابلاغ شد که مردم از حکومت نظامی اطلاعی نداشتند.‏‏ چرا که مردم در تظاهرات روز قبل راهپیمایی فردا 8 صبح میدان ژاله را تعیین کرده بودند. حکومت نظامی ساعت 7 صبح روز 17 شهریور اعلام شد. مردم بی خبر از حکومت نظامی ساعت 8 صبح در میدان ژاله تجمع کردند. تعداد تظاهر کنندگان به حدی بود که خیابان‌های اطراف را هم فرا گرفته بود. مردم بی اعتنا به تذکر نظامیان به تظاهرات خود ادامه دادند تا این‌که نظامیان از هر طرف، زنان و مردان بی گناه را به گلوله بستند. بی شک اعلام حکومت نظامی به منظورکشتار و ارعاب مردم صورت گرفته بود.

واقعه 17 شهریور مقدمه ای برای شکل گیری 22 بهمن بود؛ چرا که امام در این ارتباط فرمودند: "دولت و حکومت نظامی اش غیرقانونی است. مردم در خیابان ها بمانند." این اعلامیه حضرت امام یکی از شاهکارهایی است که فهم رهبری را بیش از پیش نشان می‌دهد، چرا که اگر حضرت امام آن شب اعلام نمی‌کردند در شهر حمام خون راه می افتاد.

شاه با کشتار مردم در روز 17 شهریور متصور شد می تواند عامل توقف انقلاب شود؛ اما این تصور باطلی بیش نبود و مردم ایثارگر از جان گذشته نه تنها عقب نشینی نکردند، بلکه مبارزات خود را مستحکم تر و تظاهرات را گسترده تر از پیش ادامه دادند.

محمدمهدی عبدخدایی

دبیر کل جمعیت فداییان اسلام

استاد دانشگاه و پژوهشگر تاریخ