رابطه 17 شهریور با ربوده شدن امام موسی صدر چه بود؟

حبیب ­الله اسماعیلی، پژوهشگر تاریخ و فرهنگ در خصوص رویداد 17 شهریور 57 به جام جم آنلاین گفت: واقعه 17 شهریور در یکی از مذهبی ترین مناطق تهران که قبل از حوادث جمعه سیاه، به دلیل درگیری­های انقلابیون با ماموران حکومت پهلوی در شب­های ماه مبارک رمضان 57 میدان شهدا نامیده شده بود، به وقوع پیوست. می­دانیم در آن زمان این منطقه به دلیل موقعیت خاص شهری، منطقه­ ای سنتی و از بخش های جامانده از فرآیند عمومی توسعه شهر تهران محسوب می شد. همچنین این منطقه، یکی از مذهبی­ترین مناطق تهران بود و به همین دلیل مناسب ترین و فعال ترین مناطق برای جریان­های هوادار انقلاب اسلامی به شمار می رفت.

وی ادامه داد: در تحولات سال 57 رهبری جریان عمومی مردمی در اختیار نیروهای مذهبی بود و به همین دلیل مساجد به کانون اصلی فعالیت انقلابیون تبدیل شده ­بود. با توجه به این واقعیت، در ماه مبارک رمضان 1357 انقلابیون در سراسر کشور از فرصت ایجاد شده در منابر و مساجد بهره کافی بردند. در تهران، اوج بهره برداری از فرصت در نماز عید فطر 13 شهریور متجلی شد. بنده که خود حاضر در مراسم عید فطر و راهپیمایی بعد از نماز عید فطر 13 شهریور 1357 بودم، شاهد تداوم حوادث ماه­های قبل و تغییر فضای عمومی کشور بودم. به همین دلیل با ناکامی دولت آموزگار، دوهفته قبل از جمعه سیاه، این دولت جای خود را به شریف امامی داد.

اسماعیلی افزود: علاوه بر نماز عید فطر در 13 شهریور 57 که در زمین مشرف بر متروی صدر به امامت شهید مفتح برگزار شد- مجدد روز پنجشنبه 16 شهریورماه 1357 راهپیمایی دیگری از چهار گوشه تهران به سمت میدان آزادی شکل گرفت که طبیعتا من هم درآن شرکت داشتم. گفتنی است در میدان آزادی جمعیت یکصدا فریاد می زدند: «فردا، هشت صبح، میدان شهدا». همین شعار نشان می­دهد به دلیل درگیری شب­های ماه رمضان در میدان شهدا و محلات اطراف آن، میدان ژاله توسط انقلابیون، میدان شهدا نام داده ­شده ­بود.

وی گفت: اعتراضات به دلیل فضای ایجاد شده در ماه رمضان شدت یافته بود. حضرت امام خمینی در بیانیه­ ای مشهور به بیانیه هشت ماده­ ای با هوشمندی، مسیر و هدف تحرکات انقلابیون را مشخص کرده بودند و به رغم این که دولت شریف امامی که با شعار «دولت ­آشتی ملی» به میدان آمده بود، به دلیل ناتوانی در مدیریت اوضاع، شب قبل از جمعه سیاه به طور اضطراری تصمیم به اعلام حکومت نظامی گرفت و از ساعت 6 صبح روز 17 شهریور در تهران و 11 شهر دیگر حکومت نظامی اعلام کرد. البته انقلابیون و رهبران انقلاب اسلامی نیز به این موضوع توجه نداشتند. عده­ ای معتقدند ماجرای 17 شهریور نوعی سازماندهی حکومت برای زهر چشم گرفتن از انقلابیون بوده که حتی اگر چنین هم باشد، حوادث میدانی، یعنی تمرد تنی چند از نیروهایی نظامی و مشارکت نکردن در کشتار مردم و همچنین حوادث ماه ­های بعد، ناکامی حکومت پهلوی را در این موضوع نشان می­دهد.

اسماعیلی اظهار کرد: رویداد 17 شهریور اتفاقی نبود یکشبه رقم بخورد و می توان گفت این تحولات ادامه رخداد ها از دی ماه 56 بود که البته تا بهمن 57 ادامه پیدا کرد.

وی در پاسخ به این پرسش که آیا رابطه ای بین ربوده شدن امام موسی صدر با کشتار 17 شهریور57 وجود دارد یا خیر، به جام جم آنلاین گفت: من در این خصوص تحقیق جدی نکرده ­ام. متخصصان باید نظر بدهند. روشن است در ماجرای امام موسی صدر، معمر قذافی نقش اصلی داشت و اختلافات آنان ادامه اختلافاتی بود که بین امام موسی صدر و نیروهای چپ در لبنان شکل­ گرفته بود. برخی نیروهای چپ در ایران هم اتهاماتی را متوجه امام موسی صدر می­کردند. البته عده ای نیز نقش موساد را در ربودن امام موسی صدر جدی می­دانند که باتوجه به نگرانی اسرائیلی­ها از قدرت گرفتن شیعیان به رهبری امام موسی صدر و همچنین شخصیت نامتعادل قذافی احتمال آن دور از ذهن نیست. هرچه باشد، آنها متاسفانه در فرآیندی پیچیده نقشه خود را عملی کردند.

بیتا نوروری-جام جم آنلاین