مدرسه فروشی برای مدرسه

طرح فروش مدارس خالی از دانش‌آموز نیز به همین رسم شاید به سرانجام نرسد (و شاید هم برسد) ولی تا همین جا که فقط طرحی است درکمیسیون آموزش مجلس، نمی‌شود ساده از کنارش گذشت.

عنوان رسمی‌اش، «طرح یک‌فوریتی تنظیم برخی از مقررات مالی آموزش و پرورش» است و آنچه که دنبال می‌کند فروش مدارس بی‌دانش‌آموز در گوشه و کنار ایران و زدن پول آن به زخم بقیه مدارس همان منطقه است.

اینها را جبار کوچکی‌نژاد، نایب‌رئیس کمیسیون آموزش گفته و اضافه کرده منظور این طرح، مدارسی است که از دهه70 به این سو به واسطه افزایش مهاجرت‌ها، بی‌دانش آموز مانده و سال‌هاست تعطیل شده‌اند البته رئیس سازمان نوسازی مدارس کشور به ما می‌گوید این طرح چیز تازه‌ای نیست و همانی است که بند«ه» تبصره 9 قانون بودجه سال 97 به آن پرداخته و مجوز تغییر کاربری و نقل و انتقال اموال را به آموزش و پرورش داده، بندی که فروش مدارسی را که در گذشته بی‌توجه به آمایش سرزمین و جابه‌جایی جمعیت ساخته شده‌اند، می‌شود از آن استنباط کرد.

تا به حال هیچگاه آماری از مدارس خالی از دانش‌آموز ایران منتشر نشده، با معاون ابتدایی وزیر آموزش و پرورش هم که حرف زدیم او گفت فقط آمار مدارس فعال را در اختیار دارد، ولی بنابرآنچه که تابه حال شنیده‌ایم و دنبال کرده‌ایم مدارس بی‌دانش آموز تقریبا همه جای کشور هستند، حتی به قول رئیس سازمان نوسازی مدارس، تعدادی از مدارس خوب در روستاها و حاشیه شهرها (حتی برخی مدارس در قلب تهران) خالی مانده‌اند و حتی یکی‌شان تبدیل به انبار علوفه شده است.

مهاجرت، ماجرای تلخی که سه سال پیش معاون توسعه روستایی و مناطق محروم دفتر ریاست جمهوری گفت 37 درصد از روستاهای کشور را خالی از سکنه کرده حالا پشت پرده تعطیل شدن مدارس روستایی نیز ایستاده است.

خیر مدرسه‌سازی با افسوس می‌گفت سال‌ها پیش با کلی پرس و جو، روستایی را در خراسان جنوبی یافت که بچه‌هایش مدرسه نداشتند و او میلیون‌ها تومان خرج ساخت یک مدرسه عالی کرد ولی دو سه سال بعد، خشکسالی به جان مردم روستا افتاد و آنها را تاراند،‌ مدرسه هم ماند بی‌دانش‌آموز و حالا فقط باد و خاک است که در راهروهایش جولان می‌دهد.

مدارسی که انباری مردم روستا شده‌ است، مدارسی که شده‌است طویله، مدارسی که درشان را قفل زده‌اند و فقط شده‌است موزه خاطرات دانش‌آموزانی که اگر گذرشان به محل زندگی کودکی‌شان بیافتد فقط لبخند و شاید اخمی تحویل مدرسه بدهند، حکایت مدارسی است که بیکاری و فقر و دست آخر نیز مهاجرت کارشان را ساخته است.

اگر طرح مجلس به سرانجام برسد و کمیسیون آموزش بتواند اهالی خانه ملت را به فروش و تبدیل به احسن کردن مدارس متروک ترغیب کند، آن وقت شاید وضعیت بهتر شود، مخصوصا این‌که جبار کوچکی‌نژاد گفته است دنبال آنیم تا پول حاصل از فروش این مدارس را صرف تجهیز، توسعه و ارتقای وضعیت مراکز آموزشی همان منطقه کنیم.

حتی یک دانش‌آموز

سال‌ها بحث بر سر این بود که برخی مدارس در جای درستی ساخته نمی‌شود، مثلا در شهرهای بزرگ، برِ اتوبانی پر رفت و آمد سبز می‌شود یا جاهایی که دسترسی‌شان خوب نیست، در شهرهای کوچک‌تر و روستاها هم در جاهای پرت، شاید حتی در نقاطی که هر لحظه بیم مهاجرت مردمانش می‌رود.

به پیروی از این نقدها حالا در سازمان نوسازی مدارس کشور، «مکان‌یابی اصولی پروژه‌های آموزشی»، تکرار و بازهم تکرار می‌شود به این امید که در ایران مدارس ماندگار ساخته شود نه مدارسی که خیلی زود از ریخت می‌افتد یا جمعیت‌شان را در بازه‌ای کوتاه به کلی از دست می‌دهد.

مهراله رخشانی‌مهر، رئیس این سازمان به ما می‌گوید براساس سند تحول بنیادین آموزش و پرورش و زیرنظام ِ مکان‌یابی آن باید بدانیم تا 50 سال آینده به چه مدارسی و در کجاها نیاز داریم.

او می‌گوید چه لزومی دارد مدرسه‌ای که 40 سال قبل در نقطه‌ای ساخته شده و امروز برای اهالی محل دردساز است دوباره بعد از تخریب در همان منطقه ساخته شود یا چرا نباید به فکر ساخت مدارس شبانه‌روزی یا مجتمع‌های آموزشی در روستاها به جای ساخت مدرسه به ازای هر روستا باشیم.

در سال‌های گذشته در مکان‌یابی ساخت مدارس و تشخیص این‌که جمعیت در کدام مناطق ماندگار خواهد بود، اشتباهاتی رخ داده که نتیجه‌اش شده مدارس خالی که حالا باید چوب فروش بخورند و خرج بقیه مدارس بشوند.

تا آنجا که به رضوان حکیم‌زاده، معاون ابتدایی وزیر آموزش و پرورش مربوط است او نظر مثبتی به این اقدام دارد و به ما می‌گوید اگر این اختیار به آموزش و پرورش داده شود تا متناسب با شرایط و اقتضائات هرمنطقه خودش تصمیم بگیرد و منابعی برای بهبود کیفیت فرآیند یاددهی و یادگیری به دست بیاورد، مطلوب است.

او در واقع به طرح مجلس به چشم یک فرصت نگاه می‌کند و می‌گوید اگر از مدارس خالی از دانش‌آموز در حاشیه شهرها و مناطق محروم استفاده بهینه شود اتفاق خوبی است.

حکیم زاده اما یک «اما» می‌گذارد کنار حرف‌هایش و می‌گوید هر مدرسه‌ای در هر جای کشور ولو این که فقط یک دانش‌آموز داشته باشد پابرجا خواهد ماند و به هیچ وجه و با هیچ توجیهی به واگذاری‌اش رضایت نخواهیم داد، فقط به خاطر افزایش پوشش تحصیلی در کشور و به نفع باسواد شدن فرزندان ایران. رخشانی‌مهر هم نظر مساعدی به فروش مدارس خالی دارد و می‌گوید اکنون مدارس بی‌دانش‌آموزی وجود دارد که اگر فروخته شود، می‌توان با پول آن چند مدرسه ساخت که اتفاق میمونی است.

خداحافظ مهاجرت معکوس

مدارس خالی روستاها و سکونتگاه‌های حاشیه‌ای به یک چشم اگر فروخته شوند، به همان چشمی که مجلس و آموزش و پرورش به آن نگاه می‌کنند، سرمایه‌ای خوابیده را زنده می‌کنند ولی به چشم دیگر، به چشم فرهنگ و امید اگر به این فروش نگاه کنیم، معنی حراج مدارس خالی چیزی جز قطع نقطه اتصال روستاها و حاشیه‌ها با یکی از نمادهای فرهنگ نیست؛‌ شاید این مهم‌ترین نقطه ضعف باشد. مدارس بی‌دانش‌آموز که انباری و طویله شده‌اند، یا گذر زمان پوک و فرسوده‌شان کرده اگر فروخته شوند یک معنی دیگر هم می‌دهند، این‌که مسئولان به احتمال زیاد از مهاجرت معکوس به روستاها ناامید شده‌اند.

بهمن پارسال بود که خبر رسید معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم قوه قضاییه می‌خواهد در700 روستای مهاجرفرست در هفت استان، طرح‌های توانمندسازی را پیاده کند، از لرستان گرفته تا اردبیل و کرمانشاه و خراسان‌شمالی و جنوبی و سیستان و بلوچستان و کرمان.

طرح‌های توانمندسازی قرار بود در سه حوزه مدیریت یکپارچه منابع آب و خاک، حرفه‌آموزی به روستاییان و توسعه صنایع‌دستی و گردشگری با تمرکز بر گردشگری اکوکمپ اجرا شود که البته از بهمن پارسال تا امروز دیگر خبری از آن در رسانه‌ها نیست.

اگر فرض بگیریم که این طرح‌ها، چراغ خاموش درحال توسعه‌اند، آن وقت خواهیم دید که اگر به روستاها توجه شود، مردمانش به دیار اجدادی بازخواهند گشت و آن وقت بازهم مثل همیشه به مدارس نیاز خواهند داشت. پس اگر مدرسه‌ای فروخته شود بعد از مهاجرت معکوس به آبادی باید دوباره مدرسه‌ای ساخت که می‌شود چندباره کاری.

مریم خباز - گروه جامعه جام جم