حکایت دکترهای بیمار

روان‌شناسان تقلبی این روزها در فضای مجازی جولان می‌دهند افرادی که بدون داشتن هیچ تخصصی در زندگی افراد دخالت می‌کنند و گره بر گره زندگی اشخاصی می‌زنند که چوب ساده‌لوحی خود را می‌خورند. عدد چند هزاری بالای صفحه به عده‌ای اجازه می‌دهد کم‌کم اعتماد به نفس پیدا کرده و در هر موضوعی اظهارنظر کنند، از دکوراسیون منزل گرفته، تا پختن غذا، حمایت از حیوانات، آموزش اصول روان‌شناسی، اظهار نظر درخصوص مسائل اقتصادی، اجتماعی و پزشکی. این رابطه مثل هر رابطه‌ای دو سو دارد، دنبال‌کننده و دنبال‌شونده. دنبال‌کننده که در اینستاگرام به دنبال مساله‌ای است که شاید مشخصا خودش هم نمی‌داند و دنبال‌شونده‌ای که عرصه‌ای برای ابراز وجود پیدا کرده است.

این روزها توهم فضای مجازی سبب شده برخی با اتکا به آمار دنبال‌کننده‌هایشان در هر زمینه‌ای خود را صاحب نظر بدانند. این روزها افرادی که هیچ تخصصی در امر مشاوره ندارند برای شهروندان در فضای مجازی نسخه می‌پیچند نسخه‌هایی که مشکل افراد را بیشتر می‌کند.‌ برخی از این اینفلوئنسرهای اینستاگرامی مشتریان پروپاقرص خود را دارند، برایشان نسخه می‌پیچند و حتی پکیج‌های ویدئویی آموزشی به آنها می‌فروشند. نگران‌کننده‌تر این‌که برخی به راحتی به نفلوئنسرهای پزشک نما اعتماد می‌کنند و اطلاعات خصوصی‌شان را در اختیار این افراد می‌گذارند. اشخاصی از طریق شبکه‌های اجتماعی مشاوره می‌دهند و معلوم نیست واقعا پزشک هستند یا نه و آیا صلاحیت دارند.‌

مجید صفاری‌نیا، روان‌شناس اجتماعی، در نکوهش این پدیده در گفت‌وگو با جام‌جم از دو جنبه سخن می‌گوید؛ نخست به اعتقاد او پزشکان و مشاوران حرفه‌ای ممکن است در شبکه‌های اجتماعی تبلیغات داشته باشند، اما از این طریق به کسی مشاوره نمی‌دهند؛ «این کار نه اصولی است و نه پزشک حاذق فرصت چنین کاری را پیدا می‌کند.» جنبه دیگری که صفاری‌نیا به آن می‌پردازد این است که باید انجمن‌های علمی کشور همچون نظام پزشکی این فعالیت‌ها را رصد کند و با آگاه‌سازی مردم و ارائه اطلاعات از شدت چنین اتفاقی بکاهد. او ریشه این مشکل را در سیاست انکار می‌داند و می‌گوید: «چون سیاست‌مان در قبال شبکه‌های اجتماعی به کل انکار است و نه آموزش نحوه استفاده صحیح، در نتیجه شیوع چنین مواردی هم نادیده گرفته می‌شود.»

جامعه سطحی!

برخی کارشناسان گسترش چنین آسیبی را به پای جامعه می‌گذارند، چراکه اگر جامعه سطحی و گذرا شده باشد، شهروندانش براحتی قربانی سودجویان می‌شوند.

غفور شیخی، جامعه‌شناس، در پاسخ به این سوال که چرا مردم سراغ چنین افرادی در فضای مجازی می‌روند، معتقد است نوع دید جامعه سطحی و گذرا شده و روش درست تحقیق کردن را کمتر شخصی می‌داند. به اعتقاد او این امر باعث شده خیلی‌ها بدون تحقیق به دنبال هر شخصی که اکنون اینفلوئنسر است بروند و سفره دلشان را برایش باز کنند و از مسائلی دم بزنند که خیلی زود از مطرح کردنشان پشیمان خواهند شد.

شیخی از فرهنگ تحقیق کردن برای خواستگاری در ایران در کوچه و محله یاد می‌کند و با انتقاد از این روش می‌گوید: سال‌هاست چنین روش سطحی مبنای تشکیل زندگی زناشویی است در حالی که شراطی کنونی جامعه به شکلی است که ساکنان یک آپارتمان یکدیگر را به درستی نمی‌شناسند.

آن‌طور که او توضیح می‌دهد نهادهای آموزشی کشور ضعیف عمل می‌کنند به همین دلیل ذائقه فرهنگی مردم تنزل پیدا کرده و افراد سودجو با توسل به روش‌های تبلیغاتی به آسانی مورد توجه مخاطبان قرار می‌گیرند. شیخی نکته دیگری را در موفق نبودن مراکز مشاوره در جلب اعتماد مردم می‌داند و می‌گوید رواج فرهنگ دورویی نیز در جامعه به این آشفته بازار دامن می‌زند، چون مردم چیزهایی می‌گویند که به آن اعتقادی ندارند به همین خاطر از بیان نظر و احوال شخصی‌شان می‌ترسند این افراد در فضای مجازی چیزهایی می‌گویند که در دنیای واقعی از آن حذر دارند.

عاقبت جامعه بدون قهرمان

بها ندادن به قهرمان‌های واقعی یک جامعه باعث می‌شود افرادی صرفا با اتکا به تعداد فالوئرهای‌شان در دنیای مجازی و شبکه‌های اجتماعی تبدیل به الگو و قهرمان مردم شوند. صفاری‌نیا دراین باره می‌گوید: مردم و بخصوص جوانان مراحلی را در زندگی خود طی می‌کنند تا هویت‌شان شکل بگیرد و ساخته شود. در واقع مردم نیاز به قهرمانان یا تاثیرگذاران در دنیای واقعی دارند. در دنیا معمولا به این شکل است که متخصصانی از علومی مانند روان‌شناسی، بازاریابی و تبلیغات روی قهرمان‌های ملی‌شان کار می‌کنند تا سبک زندگی‌شان به گونه‌ای باشد که تاثیر مناسبی روی جامعه داشته باشد. به گفته صفاری‌نیا در این صورت این افراد لایق تاثیرگذاری صحیح هستند؛ اما در شرایطی که چنین قهرمان‌هایی در کشورمان نمی‌سازیم ضدقهرمان‌هایی در شبکه‌های اجتماعی رشد می‌کنند که می‌توانند تاثیرگذار باشند و در مورد هر موضوعی نظر بدهند. به گفته این متخصص روان‌شناسی اعضای تیم ملی فوتبال ایران برای مثال قهرمان‌های لایقی هستند که با آموزش صحیح می‌توانند در مورد مسائل مختلف جامعه نظر بدهند و با پیام درست روی مردم تاثیر داشته باشند. او از این افراد با عنوان قهرمان‌های واقعی یاد می‌کند، زیرا برای رسیدن به جایگاه خود زحمت کشیده‌اند و مورد اعتماد عموم مردم هستند.

دیده شدن به چه قیمت؟

طبیعتا انسان امروز بیش از قبل به زیبایی بصری اهمیت می‌دهد، مراجعه به روان‌شناس، کتاب‌خواندن، کلاس یوگا، نقاشی و ده‌ها فعالیت دیگر بیش از پیش رونق گرفته، اما آیا نیازهای انسان امروز با چند سال قبل فرق کرده؟ شاید بشود به این پرسش پاسخ منفی داد، چرا که بیش از آن‌که انسان و نیازهایش مطرح باشد امری به نام «دیده شدن» مطرح است. قبل از این فعالیت‌های ما دیده نمی‌شد، اگر کتابی می‌خواندیم، اگر کلاس نقاشی می‌رفتیم، یوگا تمرین می‌کردیم و یا برای بهتر شدن حال مان به روان‌شناس مراجعه می‌کردیم. چند صد هزار دنبال‌کننده (کاربر) وجود دارند با شرایط مختلف، که شاید در لحظه وقت گذرانی در یک شبکه اجتماعی به قدر کافی تعمق به خرج ندهند، چشم‌شان به عکس می‌افتد، نظرشان جلب می‌شود و با خواندن متن زیر عکس باور می‌کنند که اشخاص همان‌‌قدر که در عکس‌ها و متن‌هایشان به نظر می‌آید، می‌توانند در بهتر شدن حال شان تاثیر داشته باشند و یا در خصوص مسائل روز نظر کارشناسانی بدهند.

صفاری‌نیا، روان‌شناس اجتماعی معتقد است افرادی که دوست دارند در شبکه‌های اجتماعی بیشتر دیده شوند از بعد علم روان‌شناسی به «خودشیفتگی» دچارند. خودشیفتگی شدت و ضعف دارد و این‌که آدم‌ها از خودشان خوش‌شان بیاید طبیعی است. مثلا یک بازیگر سینما خودشیفتگی بالاتری نسبت به آدم‌های عادی دارد، اما افرادی که بیش از حد این کار را انجام می‌دهند نیاز به درمان دارند که آزمون‌هایی برای کشف بیماری و روش‌های درمانی برای خودشیفتگی بیش از حد وجود دارد.

اینفلوئنسر

واژه اینفلوئنسر این روزها زیاد شنیده می‌شود. اینفلوئنسر در لغت به معنای تاثیرگذار است و به شخصی گفته می‌شود که روی مخاطبان خود در شبکه‌های اجتماعی (غالبا اینستاگرام) تاثیر بالقوه می‌گذارد. رشد تعداد افراد تاثیرگذار و استفاده از این روش برای بازاریابی در شبکه‌های اجتماعی به شدت طی یکی دو سال اخیر در کشورمان رواج داشته، اما بد نیست بدانید اینفلوئنسر پروری روش تازه‌ای نیست. اینفلوئنسر ابزاری برای تبلیغات و فروش بوده که توسط برندها ساخته شده و آغاز آن به بیش از
یکصد سال پیش بازمی‌گردد. برای مثال بابانوئل یکی از معروف‌ترین اینفلوئنسرهای دنیای غرب است که توسط یکی از برندهای نوشیدنی نوشابه برای تبلیغات ساخته و پرداخته شد، اما رفته رفته جهانی و به یک چهره عامه‌پسند تبدیل شد. در آن زمان مفهومی به‌نام اینفلوئنسر وجود نداشت، اما شرکت‌ها چهره‌هایی را می‌ساختند تا در فرآیند همزادپنداری و تاثیرگذاری روی مردم، به فروش بالاتر دست پیدا کنند.

راه بی‌بازگشت

در شبکه‌های اجتماعی بدون وجود نهاد ناظر که اشخاص می‌توانند خود را تحت هر عنوانی معرفی کنند چقدر می‌توان به عناوین و ادعاهایی که به خود نسبت می‌دهند اعتماد کرد؟ چه بسا افرادی که در خانه‌های خود دوره‌های آموزشی برگزار می‌کنند و کاربران صرفا به دلیل آن‌که مدتی است این افراد را دنبال می‌کنند اعتماد کرده و به راحتی مبالغی را به حساب شخصی افراد واریز و ثبت‌نام می‌کنند. این در حالی است که اگر بخواهیم واقع‌بینانه به موضوع نگاه کنیم فضا برای افراد سودجو و فرصت‌طلب فراهم است تا از این طریق پولی به جیب بزنند.

شبکه‌های اجتماعی بستری برای افرادی مهیا کرده که تحت عناوینی چون روان‌شناس و مشاور، مربی ورزش و... به اطلاعات خصوصی اشخاص دست یابند و به قصد کسب منفعت با وعده مشاوره و راهنمایی به کسب درآمد بپردازند، این در حالی است که ممکن است با ارائه راهنمایی‌های غلط موجب ورود خسارات جانی، مالی و گاهی جبران‌ناپذیر به افراد شوند.

طبق ماده یک قانون مرتکبین ارتشاء، اختلاس و کلاهبرداری در صورتی که شخصی با اختیار کردن اسم و عنوان مجعول یا وسایل تقلبی دیگر مال دیگری را تحصیل کند یا ببرد کلاهبرداری محقق شده است. به زبان دیگر در صورتی که شخصی با اختیار کردن عناوین دروغین و تقلبی از فضای مجازی کسب درآمد نماید کلاهبرداری است و از منظر قانون جرم شمرده شده و دارای حبس و جزای نقدی است. همچنین طبق ماده ۶۴۸ قانون مجازات اسلامی اطبا و جراحان و ماماها و داروفروشان و تمام کسانی که به مناسبت شغل یا حرفه خود محرم اسرار می‌شوند هر گاه در غیر از موارد قانونی، اسرار مردم را افشا کنند به جزای نقدی و مجازات کیفری محکوم می‌شوند.

هدی آرزوفر