انتخاب «هیأت رئیسه» در مجلس غیر قابل پیش‌بینی

از چندی پیش‌رایزنی‌ها و گمانه‌‌زنی‌ها پیرامون عملکرد هیات‌رئیسه فعلی و انتخابات هیات‌رئیسه آتی در میان نمایندگان و همچنین محافل سیاسی و خبری داغ شده است.

فراکسیون‌های ولایی،‌ امید و مستقل‌ها در تلاش‌ هستند تا با بحث‌و‌گفت‌وگو به تفاهم در قبال نحوه انتخابات اعضای هیات‌رئیسه برسند.

روزنامه جام‌جم با برگزاری میزگردی با حضور بهروز نعمتی، سخنگوی هیات‌رئیسه مجلس، فرهاد تجری عضو کمیسیون اصل نود و عزت‌ا... یوسفیان‌ملا عضو کمیسیون برنامه و بودجه به بررسی عملکرد هیات‌ رئیسه فعلی و ترکیب احتمالی هیات‌رئیسه‌ آینده پرداخته است.

چهارشنبه این هفته، انتخابات هیات‌ رئیسه مجلس برگزار می‌‌شود. ارزیابی شما درباره عملکرد هیات‌رئیسه فعلی چیست؟

یوسفیان‌ملا: درباره عملکرد هیات‌رئیسه فعلی باید گفت که دوستان ما تا آنجایی که در توان و مقدوراتشان بوده تلاششان را کرده‌اند. اعضای آن هم آدم‌های با‌سابقه‌ای هستند و از تجارب بالایی در عرصه‌های مختلف اجرایی و تقنینی برخوردارند. به نظر من نحوه اداره مجلس از سوی رئیس مجلس تاکنون قابل دفاع بوده است و این را باید با عملکرد برخی از مجالس دنیا که با چالش‌ها و نزاع‌های فراوانی روبه‌رو هستند، سنجید. حرف من البته به معنای نبود ضعف در عملکرد اعضای هیات‌رئیسه نیست اما اشتباهات آن کم بوده است. بنابراین با توجه به این‌که ایراد قابل توجهی در نحوه اداره مجلس وجود ندارد دلیلی نمی‌بینم که تغییر در ترکیب آن ایجاد شود. اساسا مجلس هر چهارسال یک‌بار تغییر می‌کند و نیازی نیست که اعضای هیات‌رئیسه مجلس در طول این مدت دچار تغییرات چندباره شوند. تجربه هم نشان داده که به‌رغم تلاش‌ها و رایزنی‌ها در طول هر دوره اعضای هیات‌رئیسه به جز یکی دو نفر دچار تحول جدی نمی‌شود.

نعمتی: مجلس محل اراده مردم است و نمایندگان مردم هم تصمیم می‌گیرند که چه کسانی اداره‌کنندگان مجلس باشند. در روند انتخاب هیات‌رئیسه هم در طول دوره‌های مختلف تغییر و تحول وجود داشته اما چندان گسترده نبوده است. من به عنوان یکی از اعضای هیات‌رئیسه قصد دفاع ندارم و نقدهایی هم به عملکرد ما وجود دارد. سه جریان عمده امروز در مجلس شامل فراکسیون ولایی،‌ فراکسیون امید و فراکسیون مستقل‌ها است و هر کدام از اینها نمایندگانی در هیات‌رئیسه دارند و معتقدم این روند برای اداره بهتر مجلس باید ادامه داشته باشد. البته ممکن است برخی اعتقاد داشته باشند که تنها تیم آنها در هیات‌رئیسه حضور داشته باشد که نگاه مناسبی برای نشان دادن تجلی اراده ملت نیست. بدون تعارف باید عرض کنم که شرایط کشور ویژه است و بیش از گذشته نیازمند همدلی و همراهی برای حل مشکلات کشور هستیم. البته اعتقاد ندارم که مجلس باید یکدست باشد چون در این صورت مجلس کارایی چندانی نخواهد داشت و چندصدایی باعث پرشوری و پرحرارتی خانه ملت خواهد شد.

تجری: با توجه به ترکیب و ساختار مجلس عملکرد هیات‌رئیسه را باید مثبت ارزیابی کرد. همچنین حس مسئولیتی که اعضای هیات‌رئیسه نسبت به مسائل کلان کشور دارند قابل تقدیر است. مجلس در طول این سال‌ها در حوزه‌های مختلف ملی مباحث علنی و غیرعلنی زیادی داشته و نقش هیات‌رئیسه مجلس در برگزاری چنین جلساتی مشهود است. شاید نحوه عملکرد هیات‌رئیسه، انتظارات برخی نگاه‌های جریانی را در مقاطعی تامین نکرده باشد و حتی دلخوری‌هایی نیز وجود داشته باشد و بعضی از دوستانمان نسبت به عملکرد برخی از اعضای هیات رئیسه نقد داشته باشند اما اگر بخواهیم منصفانه قضاوت کنیم در برآیند قضیه رویکرد و عملکرد قابل دفاعی از خود ارائه داده است. باید بپذیریم که مجلس امروز به طور کامل در اختیار جریان‌ها و فراکسیون‌های مطرح نیست بلکه در همه حوزه‌ها صاحب تنوع نگاه است. در چنین شرایطی اتخاذ روش برای اداره مجلس کار‌دشواری است. در هیات‌رئیسه فعلی سلایق مختلف و البته عناصر معتدل هرکدام از جریان‌ها حضور دارند. در مجلس هم همه جریا‌ن‌های سیاسی اعم از تند و میانه و مستقل حضور دارند اما واقع مطلب آن است که در بسیاری از مصوبات مجلس منافع ملی بیشتر مدنظر قرار می‌گیرد و حتی شاهد بودیم که تصمیماتی برخلاف نظرات سیاسی جریان‌ها گرفته می‌شود که حاکی از همین ملاحظات توجه به منافع ملی است. من هم مثل دوستان، تصور می‌کنم که در انتخابات آتی هیات‌رئیسه مجلس تغییرات محسوسی رخ ندهد.

رایزنی‌های فراکسیون‌ها در آستانه برگزاری انتخابات هیات رئیسه مجلس ناشی از نگرانی‌ها برای کاهش سهمیه‌هایشان در بین اعضای هیات‌رئیسه است. کاهش یا افزایش تعداد نمانیدگان وابسته به فراکسیون‌ها در این مجموعه چه تاثیری در فعالیت‌های کمیسیون‌ها و جریان‌ها خواهد گذاشت؟

تجری: دستور کار مجلس و منشور آن براساس آیین‌نامه داخلی مجلس است. همه موارد به صورت تعریف‌شده و روتین باید انجام شود و بحث نگرانی از کاهش سهمیه به نظرم بیشتر قائم به شخص است تا جریانی. البته گرچه فعالیت‌ها و رایزنی‌ها شروع شده اما مجلس نشان داده که موقع رای‌گیری چندان مطابق سلیقه‌های جریانی عمل نمی‌کند. مثلا انتخاب آقای پزشکیان به عنوان نایب‌رئیس مجلس در قالب کدام تفکر جریانی می‌گنجد؟ نمونه‌های متعددی را می‌توان مثال زد که نشان می‌دهد نمایندگان صرفا براساس نگاه جریانی خود به مصوبات مجلس رای نمی‌دهند. اما در عین حال تلاش‌ها و رایزنی‌هایی هم صورت می‌گیرد.

اگر بخواهم صریح صحبت کنم فراکسیون ولایت معتقد است که یکی از کرسی‌های نایب‌رئیس مجلس باید به اعضای این فراکسیون برسد. حتی آنها تعلق نگرفتن یکی از این کرسی‌ها را ناشی از کم‌توجهی آقای دکتر لاریجانی می‌دانند و براین باور هستند که رئیس مجلس باید بیشتر در این زمینه تلاش کند. امیدوارم همه جریان‌ها به یک جمع‌بندی معقولی برسند و هیات‌رئیسه بعدی مثل گذشته به روند فعالیت‌های خود ادامه دهد.

نعمتی: آقای دکتر تجری مواردی را مطرح کردند که باید آنها را بیشتر باز کرد. هر کدام از نمایندگان البته از وزنی برخودارند که حد و اندازه مشخصی دارد. کسانی که ادعای نامزدی در انتخابات هیات رئیسه را دارند باید به این نکته توجه داشته باشند که برخی از نمایندگان برای تصدی مسئولیتی در فراکسیون از آرای قابل توجهی برخوردارند اما ممکن است همین افراد برای حضور در هیات رئیسه از جذابیت رای برخوردار نباشند. نکته دیگر آن‌که برخی افراد ممکن است متعلق به یک جریان یا فراکسیون خاص باشند اما در انتخابات هیات‌رئیسه ممکن است از آرای فراکسیون دیگر نیز برخوردار باشند. بنابراین برای انتخابات در این عرصه هم خود فرد و جذابیت آرای او موثر است و هم نوع تعاملات میان فراکسیون‌ها. البته مبنای چنین توافقاتی سهمیه‌بندی نیست بلکه تعاملاتی است که میان افراد و فراکسیون‌ها صورت می‌گیرد.

یوسفیان ملا: باید به این نکته توجه داشت که تغییرات در هیات‌رئیسه چندان مورد توجه نبوده و صرفا براساس قواعد مرسوم انتخابات صورت گرفته است. برخی از جریان‌ها شاید تلاشی را برای انتخابات مثلا نواب رئیس انجام دهند اما واقعیت آن است که گاهی نقش کارپردازان و ناظران و دبیران می‌تواند در پیشبرد برخی از فعالیت‌ها بسیار موثر باشد.

بحث‌هایی مطرح می‌شود مبنی بر این‌که بخشی از رایزنی‌ها در آستانه برگزاری انتخابات هیات رئیسه در بیرون مجلس و از سوی جریان‌ها و تشکیلات و حتی عناصر نزدیک به دولت انجام می‌شود. تا چه اندازه این برداشت می‌تواند درست باشد؟

یوسفیان ملا: انتخابات مجلس در اسفند‌ماه تمام می‌شود و شروع فعالیت آن در 7 خرداد سال بعد است و طی این فاصله برای انتخاب فراکسیون‌ها و ... جلساتی را در بیرون از فضای مجلس برگزار می‌کنند. طبعا برگزاری چنین نشست‌هایی مختص همان مقطع قبل از بازگشایی مجلس است و جزو محالات است که در دوران فعالیت مجلس جلساتی با هدف انتخابات و ایجاد تغییرات و فعل و انفعلات میان نمایندگان با جریان‌های خارج از مجلس یا عناصر دولتی صورت گیرد.

نعمتی: بحث‌هایی که در مورد تاثیرپذیری نمایندگان از فضای بیرون مجلس مطرح می‌شود به نوعی توهین به نمایندگان خانه ملت است. قطعا چنین شایعاتی اشتباه است. یکی از توصیه‌هایی که مقام معظم رهبری به نمایندگان داشتند این بود که باید در تصمیم‌گیری‌ها و رای دادن‌های خود حتما حجت شرعی داشته باشند. حتما برای انتخابات هیات‌رئیسه این حجت شرعی برای نمایندگان وجود دارد. انتخاب برخی از افراد در هیات‌رئیسه مجلس که جزو جریان‌ها و سلیقه‌‌های سیاسی مختلفی هستند نشان می‌دهد که نمایندگان فراتر از دیدگاه‌های جریانی خود رای می‌دهند. در مورد لوایح و طرح‌ها هم نمایندگان همین گونه رفتار می‌کنند. رای نمایندگان مخفی است و حتی بسیاری از همفکرانشان هم در مجلس از آن اطلاعی ندارند. بنابراین اساسا نمی‌توان شایعه تاثیرپذیری مجلس از فضای بیرون از خانه ملت را جدی تلقی کرد.

رابطه روسای قوه مجریه و مقننه در این دوره و دوره قبلی فعالیت مجلس، حسنه است. آیا چنین حسن روابطی در نحوه بررسی طرح‌ها،‌ لوایح، سوال از وزیر، استیضاح و ... تاثیر می‌گذارد؟

تجری: قطعا بی‌تاثیر نیست. در گذشته شاهد اختلافات و همچنین همکاری‌های میان روسای قوای سه‌گانه بودیم. توصیه مقام معظم رهبری این است که روسای قوا برای حل اختلافات خود کنار هم بنشینند و مسائل را میان خود حل کنند تا تفاهم شکل گرفته میان آنها در بیرون عینیت پیدا کند. وقتی هم که سران قوا در این جلسات درباره موضوعی به تفاهم می‌رسند باید در بیرون از جلسه ابزار اجرایی کردن آن فراهم باشد. این تعامل بسیار موثر است و مبنای عقلایی اداره کشور هم بر آن استوار است. به هر حال رئیس مجلس، اداره مجلس را به عهده دارد. قاعدتا ممکن است این نحوه اداره با انتقاداتی از سوی نمایندگان مواجه شود. این مساله شامل نحوه ورود یا برخورد ایشان با موضوعاتی مثل سوال،‌ طرح،‌ لوایح و ... بوده است. اما از نظر نباید دور داشت که ریاست مجلس رسالتی ملی است و او نباید به واسطه برخی از نظرات نمایندگان دست به موضعگیری‌هایی بزند که با مصالح عمومی کشور مغایرت داشته باشد. شاید رئیس مجلس با توجه به اطلاعات گسترده‌ای که از منابع مختلف به او می‌رسد اقدامی را در جهت مصالح عمومی انجام دهد که من نماینده آن را تشخیص ندهم. قبل از عید نوروز ما شاهد برگزاری سه جلسه همزمان استیضاح بودیم که فشار نمایندگان باعث شد که رئیس مجلس برای اجرایی کردن آن تمکین کند و اتفاقی که افتاد چندان در شان مجلس نبود. در حالی که اگر کار به دست ایشان بود روند و نتیجه ماجرا ممکن بود تغییر پیدا کند. در بحث مربوط به سوال از رئیس‌جمهور و لوایح و ... هم این رایزنی‌ها و تعاملات وجود دارد و رئیس مجلس به عنوان نماد عقلانیت خانه ملت باید بتواند نقش خود را در تفاهم با سایر قوا ایفا کند. در چنین مواقع و شرایطی ممکن است طرح یک سوال از رئیس‌جمهور یک چالش ملی در کشور ایجاد کند. انتظار از رئیس مجلس این است که نسبت به این موضوع بی‌تفاوت نباشد و رئیس مجلس و هیات‌رئیسه باید در این زمینه رایزنی کنند. در مورد سوال از وزیر هم هیات‌رئیسه نقش ایفا می‌کند و جلساتی را برای ایجاد تفاهم میان وزیر مربوطه و نمایندگان سوال‌کننده برگزار می‌کند تا سوال به صحن علنی مجلس کشیده نشود. یکی از وظایف هیات‌رئیسه برقراری اتحاد و انسجام بین قوا است.

نعمتی: سوال از رئیس‌جمهور، استیضاح، سوال از وزیر و تذکرات از حقوق نمایندگان است. روال هم اینگونه بود که وقتی نمایندگان اصرار بر انجام این امور داشتند هیات‌رئیسه در جهت اجرایی کردن آن اقدام می‌کرد. من یکی از کسانی بودم که طرح سوال از رئیس‌جمهور را امضا کردم. واقعیت مطلب آن است که بعد از بررسی‌هایی که انجام شد و جلساتی که با بانک مرکزی برگزار شد من به این نتیجه رسیدم که فعلا سوال مطرح نشود. تصور می‌کنم که منافع ملی ما اولی‌تر از این است که سوالی از طرف من نماینده به نتیجه برسد یا نرسد. منافع کشور بر خواسته‌های ما ترجیح دارد. سوال از رئیس‌جمهور حتما تبعات در عرصه اقتصاد و بازار بورس و ... دارد. بنابراین یکی از وظایف هیات‌رئیسه برقراری تعاملات میان نمایندگان با دستگاه‌های دیگر است.

فتاح غلامی - روزنامه‌نگار