به کتابفروشی برویم یا نمایشگاه؟

طبیعی است چرخ ناشران و کتابفروشی‌ها بیشتر از همیشه لنگ بزند؛ از یک سو نوسانات ارزی و بالا رفتن قیمت کاغذ و سایر خدمات مرتبط با تولید محتوا باعث افزایش قیمت تمام شده کتاب می‌شود و با هر افزایش قیمت، رغبت مردم به خرید کتاب کاهش بیشتری پیدا می‌کند و از سوی دیگر پدیده‌های نوین مانند کتاب‌های صوتی و الکترونیک، چه به صورت قانونی چه غیرقانونی بر وضعیت فروش کتاب سایه انداخته‌است. در چنین شرایطی طرح‌های حمایتی و کمک به ناشران و کتابفروشان، منطقی به نظر می‌رسد اما نه وقتی که طرح‌ها و ایده‌هایی مانند تحریم نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران یا تغییر و توقف شیوه‌های مختلف عرضه کتاب در این دوره مطرح می‌شود. به نظر می‌رسد چنین واکنش‌هایی به مساله یا مسائل عمیق‌تری اشاره دارند.

این کارها چه معنایی دارد؟

وقتی ناشران و کتابفروشی‌ها، بخشی از گرفتاری‌هایشان را به نمایشگاه بین‌المللی کتاب نسبت می‌دهند و واکنش‌های قهری بروز می‌دهند، شاید با نوعی فرافکنی مواجه ایم و نوعی ابراز دلخوری از شرایط حاکم بر صنعت نشر کشور. در بسیاری از کشورهای دنیا، نمایشگاه کتاب برگزاری می‌شود و در برخی از این کشورها مانند آلمان، نمایشگاه‌های کتاب از چنان وسعتی برخوردارند که نه‌تنها توجه مردم همان کشور بلکه توجه همه کتاب‌دوستان جهان را به خود جلب می‌کنند اما صدایی از کتابفروشی‌ها در شهرهای مختلف این کشورها بلند نمی‌شود! این نمایشگاه‌ها همیشه مورد تائید ناشران ایرانی هم بوده ولی چرا برخی از همین ناشران نمایشگاه کتاب تهران را شایسته تحریم می‌دانند؟

در تمام سال‌هایی که نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار شده، دولت متولی آن بوده است و البته بسیاری از مشکلاتی که ناشران طی این سال‌ها با آن دست و پنجه نرم کرده‌اند به مدیریت اجرایی ارتباط پیدا می‌کند؛ شاید بتوان تحریم نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران را به دلخوری از عملکرد این متولی و مدیر اجرایی مرتبط دانست!

نمایشگاه کتاب تهران چه کم دارد؟

وقتی قهرمان یا نجات‌دهنده‌ای برمی‌خیزد که از کتابفروشی‌ها در زمان برگزاری نمایشگاه حمایت کند، یعنی نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران تا امروز به اندازه‌ای که باید، مرهم درد ناشران و کتابفروشان نبوده است. هر چند نمی‌شود منکر تاثیر نمایشگاه و استقبال از آن شد اما احتمالا این رویداد مهم فرهنگی به اندازه کافی موثر نبوده و در رونق صنعت نشر ایران نقش تعیین‌کننده نداشته که صدای برخی را درآورده است.

اگر بپذیریم هر سال نمایشگاه کتاب تهران فرصتی بوده برای دور هم آمدن مدیران و مسئولان حوزه کتاب با ناشران و کتابفروشان، مردم از تمام ایران به نمایشگاه آمده‌اند و بازار کتاب داغ شده و بهانه‌ای فراهم آمده برای این که مردم با نویسندگان و شاعران و فرهیختگان کشورشان دیدار کنند، پس حتما عملکرد یا عملکردهای دیگری از یک نمایشگاه کتاب توقع می‌رود که نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران تا امروز آن را برآورده نکرده است!

اگر قرار باشد کار ناشران و کتابفروشان رونق بگیرد، یعنی کتاب باید به عنوان یک محصول اقتصادی مد نظر قرار بگیرد و مثل هر تولیدی، برای عرضه و ارائه‌اش برنامه‌ریزی داشت. کتاب هم به تبلیغات و بازاریابی نیاز دارد، لازم است که بازارهایی گسترده‌تر داشته باشد و فرصت‌هایی بهتر و مناسب‌تر برای عرضه‌اش فراهم شود. بازار کتاب ایران به کتابخوان‌های ایرانی محدود شده و سهم کتاب‌های ما از بازارهای جهانی بسیار محدود است؛ تبلیغات کافی برای این محصول صورت نمی‌گیرد و سینما و انیمیشن ما به اندازه کشورهای توسعه‌یافته از آثار ادبی اقتباس نمی‌کنند. نمایشگاه کتاب تهران بین‌المللی است اما نه به اندازه‌ای که به بازار کتاب‌های ایرانی وسعت بدهد و رونقی به دنبال داشته باشد؛ ضمن این که ما هنوز قانون کپی‌رایت یا حق مولف را به رسمیت نمی‌شناسیم و آماده مبادله فرهنگی در حوزه کتاب با همه جهان نیستیم.

شهرستانی‌ها چه می‌شوند؟

فرض کنیم نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران بازار کتابفروشی‌های محلات را کساد کرده باشد، آیا تمام ناشران سراسر کشور حاضرند آن را تحریم کنند؟ شاید برای چند ناشر بزرگ، اهمیت و تفاوتی نداشته باشد که در نمایشگاه کتاب شرکت کنند اما چشم بسیاری از ناشران شهرستانی و ناشران کوچک به نمایشگاه کتاب است و همین ده روز که می‌توانند مشتریان بیشتری داشته باشند، مهم‌تر از آن با ناشران و کتابفروشان بزرگ‌تر و فعالان این حوزه ارتباط بگیرند و از دل این تعامل‌ها، پله‌های رشد و ترقی را بشناسند.

شاید نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، پاسخگوی نیاز ناشران فعال و قدرتمند نباشد اما ناشران کوچک و متوسط هنوز به آن وابسته هستند. فقط باید دید توسعه نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران منوط به رونق صنعت نشر است یا رونق نشر می‌تواند به توسعه نمایشگاه منجر شود؟!

گفت‌وگو

نمایشگاه شوق بعد از رکود!

کتابفروشی‌ها در زمان برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با چه میزان افت فروش روبه‌رو هستند که برخی اصل برگزاری نمایشگاه و شرکت در آن را زیر سوال می‌برند؟ رامین شعبان‌پور، مدیر فروشگاه کتاب افق، منکر تاثیر نمایشگاه بر میزان فروش کتاب در فروشگاه افق نمی‌شود، اما به نکات جالبی در این باره اشاره می‌کند:

برگزاری نمایشگاه باعث افت فروش کتاب می‌شود، اما این افت فروش همزمان با برگزاری نمایشگاه نیست، بلکه پیش از برگزاری نمایشگاه اتفاق می‌افتد. بیشتر علاقه مندان به کتاب ترجیح می‌دهند صبر کنند تا نمایشگاه برگزار شود و کتاب‌ها شامل تخفیف شوند.

تخفیف‌ها همزمان با نمایشگاه در کتابفروشی افق هم اعمال می‌شود تا اگر عده‌ای نتوانستند به هر دلیل به نمایشگاه بروند بتوانند از کتابفروشی، کتاب‌های مورد نظرشان را بخرند.

رغبت برای خرید کتاب، مهم‌ترین اتفاقی است که با برگزاری نمایشگاه کتاب تهران رخ می‌دهد. در آستانه برگزاری نمایشگاه و در ایام برگزاری آن، همه درباره کتاب حرف می‌زنند. رادیو، تلویزیون و سایر رسانه‌ها به کتاب می‌پردازند و موضوع اصلی بسیاری از حرف‌ها و تعاملات کتاب است.

ناشران سعی می‌کنند برای ایام برگزاری نمایشگاه، کتاب‌های تازه‌ای ارائه کنند و بهترین آثار تالیفی و ترجمه را برای این زمان آماده می‌کنند. هم ناشران کوچک و هم ناشران بزرگ و فعال سعی می‌کنند دستشان برای نمایشگاه پر باشد.

برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران بهانه‌ای است برای این که دانشجویان و برخی گروه‌ها از خدمات و امکاناتی برای تهیه کتاب بهره بگیرند.

شور و شوق مهم‌ترین و اصلی‌ترین چیزی است که به گفته شعبان‌پور از برگزاری نمایشگاه کتاب تهران حاصل می‌شود و رونقی را به دنبال دارد که رکود پیش از نمایشگاه را تحت تاثیر قرار می‌دهد.