گردشگری؛ حامی نامرئی کالای ایرانی

کارشناسان معتقدند در صورت زمینه‌سازی دقیق برای توسعه گردشگری، ورود گردشگران به ایران در واقع زنجیره‌ای از ارزش افزوده در بخش‌های مختلف اقتصادی را ایجاد می‌کند که در نهایت اشتغال، رونق تولید و نشاط اقتصادی و اجتماعی، سوغات گرانبهای آنها برای کشورمان است.

مهدی پازوکی، اقتصاددان درباره اهمیت درآمد گردشگری در اقتصاد کشورها به جام‌جم می‌گوید: براساس داده‌ها و مفاهیم علمی اقتصادی بهترین نوع درآمدهای ارزی برای یک کشور؛ درآمد صنعت گردشگری است. به این دلیل که ضمن خروج کمترین کالا بیشترین درآمد ارزی برای کشور ایجاد می‌شود و به همین دلیل به آن صادرات نامرئی می‌گویند.

پازوکی می‌افزاید: امروز که کارشکنی‌های غرب و شرق علیه اقتصاد ایران بازار کشورمان را تشنه ارزهای خارجی و روند نقل و انتقال ارز را برای بازرگانان مشکل کرده، رونق گردشگری و افزایش ورود گردشگران می‌تواند بهترین گزینه برای سیراب کردن اقتصاد کشور از ارزهای خارجی معتبر باشد.

گردشگری؛ والفجر مقدماتی اقتصاد ایران

این اقتصاددان معتقد است رونق گردشگری ایران درواقع والفجر مقدماتی برای توسعه اقتصادی بوده و لازم است سیاستگذاران گردشگری با استفاده از رهنمودهای مراجع دینی کشورمان زمینه آن را فراهم کنند؛ چون اشتغال پایدار و درآمدهای ارزی سرشار از این طریق دستاوردی است که در شرایط فعلی برای ایران قابل چشم‌پوشی نیست.

وی ضمن اشاره به درآمد ارزی ترکیه از صنعت گردشگری می‌گوید: این کشور با این که کمتر از یک دهم جاذبه‌های تاریخی ایران را به خود دیده، سالانه نزدیک به
25 میلیارد دلار درآمد از صادرات نامرئی به دست‌ می‌آورد و نکته جالب اینجاست که بخش اعظم گردشگران این کشور ایرانی هستند، درحالی که دربسیاری از موارد جاذبه‌های تاریخی و طبیعی ایران بسیار بهتر از این کشور است.

اول گردشــــگری داخلی بعد خارجی

پازوکی بر این باور است علت منفی بودن تراز گردشگری ایران با اغلب کشورهای دهکده جهانی عدم توسعه و رونق گردشگری داخلی کشورمان بوده است‌؛ چراکه براساس اصول ابتدا باید گردشگری داخلی رونق داشته باشد تا به دنبال آن گردشگران خارجی نیز از راه برسند.

این اقتصاددان با تاکید بر این که یکی از دلایل عدم موفقیت صنعت گردشگری ایران نگاه حاکمیتی و دولتی به آن است، می‌گوید: این درحالی است که گردشگری صنعتی کاملا متکی به توانمندی‌های بخش خصوصی است و باید دولتمردان صرفا زمینه‌ها و پیش‌نیازهای آن را فراهم کنند. برای مثال اتفاقی که در جزیره کیش افتاده و می‌بینیم امروز گردشگری در این منطقه به دلیل استفاده از قوانین مناطق آزاد توانسته جایگاه خوبی برای خود ایجاد کند، درحالی که به دلیل تملک ارگانی در اغلب بخش‌های سواحل خزر چنین اتفاقی در این سواحل زیبا نیفتاده است.

نشاط اجتماعی با گردشگری

این اقتصاددان کشورمان ضمن اشاره به اهمیت ایجاد نشاط در جامعه می‌گوید: نشاط اقتصادی در جامعه آنقدر مهم است که بتازگی دانشگاه‌های معتبر بین‌المللی واحدی به عنوان «اقتصاد نشاط» را تدریس می‌کنند و یکی از موارد مطرح شده در آن اثرگذاری صنعت گردشگری در این زمینه است.

پازوکی می‌افزاید: توسعه گردشگری نشاط اقتصادی و اجتماعی به همراه خواهد داشت، درحالی که دستاورد دیگر آن ارائه تصویر واقعی از جمهوری اسلامی ایران در دیگر نقاط دهکده جهانی است‌؛ چون دشمنان میهن اسلامی ما بخصوص آمریکا و رژیم صهیونیستی دائم در تلاش هستند تصویری غیرواقعی از ایران برای دیگران ترسیم کنند، به همین دلیل باید از گردشگران ورودی به ایران به عنوان سفیران کشورمان استفاده کنیم.

45 درصد تراز منفی داریم

از سوی دیگر اردشیر اروجی، مدیرکل سابق دفتر آمار و برنامه‌ریزی سازمان میراث فرهنگی به ما می‌گوید: بارها گفته شده درآمدهای گردشگری می‌تواند جایگزین درآمدهای صنعت نفت باشد که این اظهار نظر کاملا درستی است و امروز هم می‌گوییم بهترین کالای صادراتی ایران صادرات نامرئی است؛ اما نکته اینجاست که برای این منظور نیازمند مدیریت علمی و تخصصی در گردشگری هستیم و ایران هنوز از آن محروم است.

اروجی می‌افزاید: شاهد مثال مدیریت غیرعلمی در صنعت گردشگری ایران که امروز از آن به عنوان ناجی اقتصاد کشورمان یاد شده، این است که براساس اظهارنظر مسئولان ایران سالانه 9 میلیون گردشگر به خارج از مرزها روانه می‌کند و در خوشبینانه‌ترین حالت تنها 5/2 میلیون گردشگر را پذیرایی کرده است؛ یعنی تراز منفی 45 درصد در این بخش که نگران‌کننده است.

امان از تصمیم‌گیری‌های اشتباه و مقطعی

به گفته مدیرکل سابق دفتر آمار و برنامه‌ریزی سازمان میراث فرهنگی، تصمیم‌گیری‌های اشتباه و مقطعی برای بهبود تراز گردشگری در واقع عاملی بوده برای بدتر شدن اوضاع به صورتی که طی سال‌های اخیر تفاهم‌نامه‌هایی با کشورهای مختلف (ترکیه، روسیه، چین و‌...) به منظور توسعه گردشگری امضا شده است؛ اما در عمل می‌بینیم بازهم همان تجربه ناموفق را داشته‌ایم. به عنوان مثال تفاهم‌نامه گردشگری با ترکیه امضا شده، اما سالانه در مقابل 2/5 میلیون گردشگر ایرانی که به ترکیه سفر می‌کنند تنها
چند ده هزار گردشگر ترک وارد خاک ایران می‌شوند.

اروجی با اشاره به جایگاه پنجم ایران از نظر جاذبه‌های تاریخی ـ فرهنگی تصریح می‌کند: در نگاه اول این جایگاه امتیاز قابل توجهی برای ایران است؛ اما وقتی با دقت مشغول بررسی اطلاعات موجود می‌شویم، می‌بینیم نه تنها این جایگاه امتیازی برای ایران به ارمغان نیاورده بلکه مدیریت غیرعلمی در پاره‌ای از موارد به زیان آن نیز بوده است.

وی می‌گوید: برای استفاده منطقی از درآمدهای صادرات نامرئی باید سیاستگذاران گردشگری ایران مراقب برخی کارشکنی‌های دیگران باشند؛ برای نمونه زمانی که برجام زمینه حضور گردشگران خارجی بیشتری را در ایران ایجاد کرد، آمریکا قانونی را به اجرا گذاشت که براساس آن هر فردی که به ایران سفر کند، دوباره باید برای ورود به آمریکا درخواست روادید بدهد، به این ترتیب بخشی از تقاضای ورود گردشگران به کشورمان محدود شد.

تقریبا 50 درصد از برنامه عقب هستیم

این کارشناس گردشگری درخصوص میزان رقابت‌پذیری گردشگری ایران هم یادآور می‌شود که مجمع جهانی اقتصاد سال 2015 میلادی گزارشی در این زمینه منتشر کرد که باید توجه ویژه به اطلاعات مندرج در آن داشته باشیم، چون آمارهای موجود این گزارش بیانگر نیازها و امتیازهای گردشگری ایران برای دستیابی به درآمدهای مستمر و مناسب در این شرایط است.

به گفته اروجی، در گزارش مطرح شده جایگاه کلی ایران از میان 140 کشور مورد بررسی رتبه 100 بوده که نسبت به امتیازات گردشگری ایران نا‌امیدکننده است. به عنوان مثال در تعاملات بین‌المللی جایگاه ایران 116، خدمات سفر 120، صنایع وابسته و نیروی آموزش دیده رتبه بالاتر از 110 و محیط کسب و کار ایران نیز در همین محدوده بوده که باید برای آنها چاره‌اندیشی کنیم.

این کارشناس صنعت گردشگری درباره امتیازات مطرح شده ایران در این گزارش نیز می‌گوید: در همین گزارش آمده منابع فرهنگی ایران رتبه 37 دارد و امنیت ایران رتبه 97 را به خود اختصاص داده و بهداشت و سلامت هم در جایگاه 93 قرار گرفته است، که می‌توان از این امتیازات استفاده بهینه داشت.

اروجی تاکید می‌کند: اگر به دنبال دستیابی به درآمدهای گردشگری برای تقویت اقتصاد کشورمان هستیم باید براساس افق 1404 عمل کنیم. درحالی که امروز تقریبا 50 درصد از برنامه تعیین شده در گردشگری کشورمان عقب هستیم.

تمدن، تاریخ و فرهنگ ایران اسلامی؛ بهترین کالای ایرانی

در همین حال رحیم یعقوب‌زاده، استاد دانشگاه در رشته گردشگری و رئیس مرکز گردشگری علمی و فرهنگی دانشجویان ایران درباره اهمیت اقتصادی گردشگری در ایران به جام‌جم می‌گوید: امروز اشتغال و رونق اقتصادی دو دغدغه مهم مسئولان و همچنین هموطنان است و برنامه‌ریزی‌های مختلفی در این زمینه صورت گرفته؛ اما بی‌توجهی به ظرفیت‌های گردشگری و تاثیر آن در برطرف شدن این نگرانی‌ها کاملا مشهود است.

یعقوب‌زاده می‌افزاید: طرح‌ها بسته‌های حمایتی و همچنین اقداماتی مختلفی برای اشتغال‌زایی و رفع رکود تولید از سوی دولت‌ها و مسئولان اجرایی شده که در اغلب موارد این طرح‌ها به اهداف خود نرسیده‌اند؛ درحالی که با توجه و اختصاص بودجه‌های هدفمند در گردشگری می‌توان تحول قابل توجهی در اقتصاد ایران ایجاد کرد.

وی تاکید کرد: در شرایط فعلی که رهبر معظم انقلاب امسال را سال حمایت از کالای ایرانی نامگذاری کرده‌اند،
بد نیست مسئولان گردشگری ایران به این نکته توجه داشته باشند که معروف‌ترین و پرآوازه‌ترین کالای ایرانی، تمدن، تاریخ و فرهنگ ایران اسلامی است که می‌توان از آن به عنوان کالایی بی‌همتا به سراسر جهان صادر کرد و درآمدهای سرشاری را از آن به دست آورد.

هر 6 گردشگر ورودی یک فرصت شغلی

نویسنده کتاب «اقتصاد گردشگری» تاکید می‌کند: براساس تعاریف بین‌المللی و تاکید سازمان جهانی گردشگری به ازای هر شش گردشگر واقعی ورودی به ایران یک فرصت شغلی جدید به اقتصاد کشورمان هدیه داده می‌شود، به همین دلیل باید امروز برای جذب هرچه بیشتر گردشگران خارجی برنامه‌ریزی کنیم.

یعقوب‌زاده می‌گوید: نکته اصلی در این زمینه مربوط به نحوه ایجاد مشاغل است که نباید از دید مسئولان دور بماند، چون سرمایه‌گذاری انجام شده برای هر فرصت شغلی در گردشگری قابل مقایسه با صنایعی همچون پتروشیمی یا نفت نیست و اغلب مشاغل ایجاد شده دقیقا در نقاطی است که اکنون معضل بیکاری داریم. چون جاذبه‌های باستانی، فرهنگی و طبیعی ایران در آن مناطق قرار دارد. به عنوان مثال کرمانشاه، خوزستان و کهگیلویه و بویراحمد و‌... .

این استاد دانشگاه معتقد است هم اکنون با توجه به آمار گردشگران ورودی کشورمان تقریبا 770 هزار فرصت شغلی به بخش‌های مختلف گردشگری اختصاص دارد و در صورت دستیابی به اهداف تعیین شده صادرات نامرئی ایران، این رقم بسیار بالاتر از مشاغل فعلی خواهد بود.

به گفته یعقوب‌زاده، آن طور که برآورد شده، در صورت تحقق برنامه‌های سازمان میراث فرهنگی و رشد ورود گردشگران خارجی با همکاری دستگاه‌های مرتبط و متولی به کشورمان، تقریبا صد هزار فرصت شغلی تا پایان سال در این بخش ایجاد خواهد شد که جمع شاغلان صادرات نامرئی را به مرز 900 هزار نفر خواهد رساند؛ از این رو نباید فرصت‌سوزی کرد.

پایگاه اطلاعات و آمار اصلی‌ترین پیش نیاز

از سوی دیگر مریم رنجبری، کارشناس ارشد مدیریت گردشگری به جام‌جم می‌گوید: برای این که از نظر درآمدی بخواهیم گردشگری را مورد بررسی قرار دهیم، باید ابتدا بدانیم این صنعت در چه وضعیتی قرار دارد، درحالی که هنوز از گردشگری ایران اطلاعات و آمار دقیقی در دست نیست و صرفا همه چیز منوط به مصاحبه‌های مسئولان شده است.

رنجبری می‌افزاید: در این زمینه با این که در شورای عالی گردشگری، معاون اول رئیس جمهور تاکید بر تشکیل پایگاه اطلاعات و آمار گردشگری داشتند تاکنون چنین پایگاهی ایجاد نشده تا کارشناسان و سرمایه‌گذاران بتوانند افق‌های مشخصی از آینده گردشگری ایران داشته باشند.

این کارشناس ارشد مدیریت گردشگری معتقد است برای دستیابی به درآمدهای سرشار گردشگری که همه برآن تاکید دارند، لازم است حداکثر هر فصل آمار دقیقی از میزان گردشگران ورودی، خروجی و داخلی در کنار تمام اطلاعات سفرهایشان از سوی مسئولان ارائه شود تا براساس این اطلاعات، نقشه راه منطقی برای افزایش و استفاده از دلارهای صادرات نامرئی ترسیم شده و در اختیار سرمایه‌گذاران و فعالان این بخش قرار گیرد.

به گفته وی، پس از این مرحله است که براساس آمارهای ارائه شده می‌توان سراغ حساب‌های اقماری رفت تا ببینیم درآمدهای حاصل از صادرات نامرئی چه تغییرات و دستاوردی برای کلان اقتصاد کشورمان داشته تا در صورت دستاوردهای ناچیز نسبت به اصلاح مشکل گام برداریم. درحالی که امروز چنین امکانی نیست و صرفا آمارهای سلیقه‌ای ارائه می‌شود که روشنگر آینده گردشگری ایران نیست.

گردشگر ثروتمند می‌خواهیم

کارشناس ارشد مدیریت گردشگری با اشاره به بازارهای هدف گردشگری ایران در حال حاضر می‌گوید: در شرایط فعلی و براساس مصاحبه‌های مسئولان، بیشتر گردشگران ورودی ایران اغلب از کشورهای همسایه مثل عراق، جمهوری آذربایجان، افغانستان، ترکیه، پاکستان، ترکمنستان، بحرین، هندوستان، عربستان، امارات و قطر هستند که اغلب این کشور از لحاظ اقتصادی توانمند نبوده و به همین دلیل گردشگران آنها نیز تاثیرگذاری بالایی در اقتصاد ما ندارند از این رو لازم است با مدیریت دقیق و هدفمند به دنبال گردشگرانی از کشورهای ثروتمندتر نیز باشیم.

رنجبری می‌افزاید: برای برآوردهای اقتصادی از درآمد حاصل از گردشگری باید به متوسط هزینه کرد گردشگران در خاورمیانه که سازمان جهانی گردشگری تعیین کرده توجه داشته باشیم و براساس آن برنامه‌ریزی‌های لازم را انجام دهیم؛ یعنی متوسط 800 دلار برای اقامتی تقریبا چهار روزه این افراد در ایران.

هدیه 1300 دلاری گردشگران خارجی به اقتصاد

مرتضی خاکسار، استاد دانشگاه در رشته گردشگری با اشاره به ارزآوری بالای گردشگری در اقتصاد ایران به جام‌جم می‌گوید: متولیان گردشگری ایران اعلام کرده‌اند امسال برای پذیرایی از حدود شش میلیون نفر گردشگری خارجی برنامه‌ریزی کرده‌اند که اگر این پیش‌بینی به واقعیت برسد حجم بالایی از دلارهای غیرنفتی در اقتصاد ایران جاری خواهد شد.

خاکسار با اشاره به هزینه هر گردشگر خارجی در ایران می‌افزاید: براساس برآوردهای انجام شده هر گردشگر خارجی تقریبا 1250 دلار طی اقامت خود در ایران هزینه می‌کند، که اگر این رقم را در تعداد گردشگران ورودی سال 97 ضرب کنیم با رقمی معادل 5/7 میلیارد دلار روبه رو هستیم.

وی ضمن تاکید بر مولد بودن درآمدهای حاصل از گردشگری تصریح می‌کند: گردشگران براساس نیازهای خود هزینه‌هایی در مقاصدشان دارند که اتفاقا اهمیت این موضوع در مولد بودن این درآمدهاست، چون همه دلارهای گردشگری در قبال دریافت خدمات یا خریدهایشان هزینه می‌شود و خبری از سفته بازی نیست.

این استاد دانشگاه معتقد است برآوردهای انجام شده فقط درباره گردشگران عمومی است که از ایران بازدید می‌کنند، درحالی که ایران جایگاهی ویژه در گردشگری مذهبی، سلامت و تندرستی دارد و همه می‌دانیم میزان هزینه‌کرد این‌گونه گردشگران در مقاصد مورد نظرشان بسیار بالاتر است، به عنوان مثال مشهد و قم به عنوان دو جاذبه منحصربه‌فرد مذهبی برای گردشگران مسلمان است و دانش و تخصص پزشکان ایرانی نیز شهرت جهانی دارد که می‌توان حسابی ویژه برای این موارد داشته باشیم.