آینده‌پژوهی همکاری سه‌جانبه میان ایران، روسیه و ترکیه

نزدیکی گفت‌وگوهای بین سه‌بازیگر تجربه‌ای بوده که می‌تواند منتهی به اتخاذ مواضع مشترک دیگر در آینده برای تحولات بعدی منطقه باشد، همکاری ایران، سوریه و ترکیه در موضوع سوریه نشان داد کشورهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای می‌توانند در هماهنگی با هم مشکل بزرگی را در منطقه حل کنند که فرمول جالبی به دست می‌دهد که حداقل در زمینه‌های خاصی مسائل را حل کنند و حتی در صورت امکان کشورهای دیگری نیز به این مجموعه اضافه شوند.

دکتر نوذر شفیعی، در گفت‌وگو با جام‌جم معتقد است به طور معمول این تجربیات موفق می‌تواند در زمینه‌های دیگر هم تکرار شود و در ضمن نباید فراموش کنیم در همین زمان وقتی آمریکا بیت المقدس را به عنوان پایتخت اسرائیل اعلام کرد محور ایران و ترکیه فعال شده و به سرعت تشکیل جلسه دادند و تصمیمات خوبی اتخاذ شد که آمریکا را در وضعیت انفعالی قرار داد. متن گفت‌وگو با این استاد دانشگاه را در ادامه می‌خوانید.

ارزیابی شما از همکاری‌های منطقه‌ای بویژه میان ایران، ترکیه و روسیه در سال 2017 در شکست داعش چیست؟

در طول سال گذشته میلادی موفقیت‌های خوبی در راستای حل و فصل بحران سوریه با تلاش‌ها و رایزنی‌های سه کشور به دست آمده است، ایران، روسیه و ترکیه توانسته اند با درک مشترک از تهدید‌هایی که در منطقه بویژه در سوریه وجود دارد به یک همکاری راهبردی در سوریه برسند. تقریبا سال گذشته سال خوبی در خصوص همکاری‌های میان این سه کشور بود، چرا که نوعی همکاری بین این سه کشور صورت گرفت که توام با موفقیت بود، کشورهایی که تقریبا منهای یک ضلعش یعنی ایران و روسیه دو ضلع دیگر در رقابت منطقه‌ای با هم هستند، ضلع ایران ـ ترکیه و ضلع روسیه ـ ترکیه. اما در عین حال تجربه همکاری سه کشور در سوریه نشان داد حتی کشورهایی که رقیب هستند می‌توانند از طریق همکاری منافع بیشتری به دست آورند و در عین حال معامله برد- باخت برای نیروهایی همانند داعش بود که خارج از اراده کشورهای ذی نفوذ و سوریه وارد عمل شدند.

تجربه مشترک همکاری سه کشور در مورد بحران سوریه، می‌تواند در مورد سایر زمینه‌های همکاری تاثیرگذار باشد؟

این تجربه نشان داد منافع مشترک حتی کشورهای رقیب را در کنار هم قرار می‌دهد، این همکاری به لحاظ تئوریک نشان داد ترکیه، ایران و روسیه در یک مجموعه امنیتی و دارای تهدیدات امنیتی مشترک هستند. این تهدیدات منشأ خارجی و علیه سه کشور است. عربستان وهابیزم را ترویج داده که با منافع سه کشور ناسازگار است، کما این‌که در شکل‌های مختلف ازجمله بحران قطر و داعش شاهد بودیم، بنابراین مجموعه امنیتی هستیم و پویش‌های امنیت که در منطقه رخ می‌دهد اگر به زیان منطقه باشد باید در قبال این تهدیدات همکاری داشته باشند. بنابراین به طور معمول این تجربیات موفق می‌تواند در زمینه‌های دیگر هم تکرار شود و در ضمن نباید فراموش کنیم در همین زمان وقتی آمریکا بیت‌المقدس را به عنوان پایتخت اسرائیل اعلام کرد محور ایران و ترکیه فعال شده و به سرعت تشکیل جلسه دادند و تصمیمات خوبی اتخاذ شد که آمریکا را در وضعیت انفعالی قرار داد. به نظر می‌رسد در هر سه کشور اراده‌ای مبتنی بر افزایش این همکاری‌ها وجود داشته باشد و همکاری ایران، روسیه و ترکیه در راستای صلح و ثبات منطقه ادامه دار باشد. جدای از اقتضائات همسایگی نگرش‌های دو کشور به تحولات امنیتی منطقه، می‌تواند مبنایی برای همکاری‌های آینده باشد. ایران، روسیه و ترکیه باید تمرین بیشتری برای افزایش سطح همکاری‌های بیشتر داشته باشند و باید در این زمینه صحبت‌های بیشتری صورت گرفته و ظرفیت‌های همکاری را افزایش داد. با توجه به موفقیت مثلث ایران، روسیه و ترکیه در حل مسائل سوریه اتحاد سه کشور در سطح حل مسائل و مناقشات جهانی می‌تواند ایده مناسبی باشد.

آیا در آینده امکان تسری این نوع همکاری‌ها و وارد شدن سایر بازیگران موثر در مثلث تهران، مسکو و آنکارا وجود دارد؟

این همکاری می‌تواند شامل کشورهای دیگری نیز شود و به این ترتیب با حضور کشورهای تاثیرگذار شاهد کاهش بسیاری از تنش‌ها و موانع در مسیر توسعه همکاری‌ها باشیم.

چشم‌انداز شما از آینده مثلث تهران، مسکو و آنکارا چیست؟

کشورها باید برای مجموعه خود منافع مشترک تعریف کنند، روسیه در حوزه اوراسیا قرار دارد، ترکیه در منطقه‌ای واقع است که در یکطرف آن اروپا، قفقاز و بالکان واقع است، ایران نیز در منطقه‌ای قرار دارد که یکسوی آن خاورمیانه، جنوب آسیا و آسیای مرکزی است، هر سه کشور در عرض منافع جغرافیایی مختلف قرار داشته و در آنجا تاثیر‌گذارند. بنابراین این سه کشور تاثیر‌گذار می‌توانند موضوعاتی را که در هر محیط منطقه‌ای است به عنوان دستور کار مشترک برای خودشان تعریف کرده و کشورهای دیگری نیز به آن اضافه شوند. دستورکار مشترک می‌تواند مبنایی برای هماهنگی منافع و همکاری‌ها باشد. البته میزان موفقیت این سه کشور در 2018 بستگی به این دارد که تجربه موفقیت‌آمیز 2017 را با عنوان چراغ راهنما قلمداد کنند و از آن برای حل مسائلی که هر کدام درگیر هستند تسری دهند و در ادامه بتوانند در حوزه‌های مختلف دستور کاری تعریف کنند که به تداوم همکاری این سه کشور کمک کند.