آینده حشدالشعبی پس از فروپاشی داعش

پیشروی‌های داعش در عراق مسئولان و فرماندهان عراقی را به این جمع‌بندی رساند که برای مقابله با داعش تنها اتکا به نیروی نظامی ارتش کافی نیست و شکل دادن نیرویی که بتواند همه مردم عراق را برای مبارزه با داعش بسیج کند ضروری است. بر این اساس نوری مالکی نخست‌وزیر وقت عراق فرمان تشکیل بسیج مردمی عراق را برای مبارزه با داعش و جلوگیری از حمله آنها به بغداد صادر کرد. این فرمان با فتوای جهاد کفایی آیت‌الله سیستانی همراه شد. از این رو اعتقادات مذهبی و احساسات ملی‌گرایانه مردم عراق بویژه جوانان عراقی را در هم آمیخت و زمینه پیوستن آنها به حشدالشعبی را فراهم آورد. در سال 2015 با تصویب هیات وزیران عراق حشدالشعبی به عنوان بخشی از نیروهای مسلح عراق رسمیت یافت و به کار خود تحت نظارت دولت و پارلمان عراق ادامه داد. با سازماندهی نیروهای حشد الشعبی و ورود آنها به جریان مبارزه با داعش در واقع همه مردم عراق وارد جنگ با داعش شدند. از این رو جریان درگیری‌های نظامی به زیان نیروهای داعش رقم خورد. در ابتدا پیشروی‌های داعش متوقف و پس از آن عقب‌نشینی‌های آنها آغاز شد. جریانی که در نهایت به آزادی شهرهای مهمی مانند موصل و مناطق شمالی عراق و شکست کامل داعش منتهی شد.

اینک پس از شکست داعش زمزمه‌هایی مبنی بر این که کار ویژه حشد الشعبی به پایان رسیده است مطرح شده و درخواست انحلال حشدالشعبی پیش کشیده می‌شود. یک ماه پیش رکس تیلرسون وزیرخارجه آمریکا این زمزمه را مطرح کرد و از دولت عراق خواستار انحلال حشدالشعبی شد؛ اما دولت عراق با تاکید بر این که حشد الشعبی بخشی از نیروهای مسلح عراق است، با این درخواست مخالفت کرد و آن را مداخله در امور داخلی عراق دانست.

برای دامن زدن به زمزمه غیرضروری بودن حفظ حشد الشعبی بعد از شکست داعش برخی می‌کوشند آن را نیرویی شیعی معرفی کنند. حال آن که اگر چه اکثریت نیروهای حشد الشعبی شیعه مذهب هستند، اما با توجه به اهداف و جایگاه ملی آن، همه طوایف دینی از شیعه و سنی و مسیحی و همه قومیت‌ها از عرب و کرد و ترکمن در حشد الشعبی حضور دارند. از سوی دیگر مخالفان ادامه فعالیت حشد الشعبی با اشاره به قدرت این نیرو و سلاحی که در اختیار دارند آن را عاملی برای تاثیرگذاری بر انتخابات و جریان‌های سیاسی معرفی می‌کنند. حال آن که اگر این استدلال درست و منطقی باشد باید همه نیروهای مسلح را خلع سلاح کرد. دولت و فرماندهان حشدالشعبی نیز اعلام کرده‌اند سلاح‌ها متعلق به نیروهای مسلح عراق است و اعضای حشدالشعبی نیز به عنوان بخشی از نیروهای نظامی بوده و از مداخله در امور سیاسی منع شده‌اند.

آنچه در شرایط کنونی ادامه فعالیت حشد الشعبی در عراق را ضروری می‌سازد، ادامه بی‌ثباتی و ناامنی در این کشور است. اگرچه داعش شکست خورده و به پایان راه رسیده است، اما عراق همچنان با تهدیدهای امنیتی روبه‌روست. غلبه بر این تهدیدها که گاهی تمامیت ارضی عراق را در معرض خطر قرار می‌دهد، استفاده از اهرم قدرتی مانند حشدالشعبی را برای دولت عراق ضروری می‌سازد. از این رو تلاش‌هایی را که برای حذف حشدالشعبی صورت می‌گیرد باید تلاشی برای خالی کردن دست دولت عراق از اهرم‌های تاثیرگذار دانست. دولت عراق نیز با توجه به این واقعیت در مقابل تقاضاهایی که برای جمع کردن بساط حشدالشعبی مطرح می‌شود مقاومت کرده و به آنها پاسخ رد قاطعی داده است. در این میان آنچه می‌تواند در حفظ این موضع به دولت عراق کمک کند آن است که همچنان ماهیت و ساختار ملی حشدالشعبی را حفظ کند تا از تلاش‌هایی که برای ایجاد شکاف در این نیرو و بین مردم عراق صورت می‌گیرد، جلوگیری شود.

دکتر حاکم قاسمی

عضو هیات علمی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره)