اشتراک‌ و افتراق‌های کرملین و کاخ سفید در موضوع برجام

اگرچه در زمان عقد این پیمان طرفین و بویژه ایران تاکید داشتند که زمان برجام به عمر دولت‌های کنونی بازنمی‌گردد، اما با تغییر رئیس‌جمهور در آمریکا این موضوع با چالش روبه‌رو شد. دونالد ترامپ معتقد است ایران به توافق هسته‌ای پایبند نبوده است.

عدم تایید برجام و تصویب تحریم‌های ضد ایران توسط ایالات متحده آمریکا موضوعی بود که طی روزهای‌های اخیر در مراکز مطالعاتی و اندیشکده‌های روسیه نیز بررسی و حتی در برخی برنامه‌های تلویزیونی نیز به طور ویژه به آن پرداخته شد.

ایوان تیموفیف که از اعضای اصلی شورای روابط بین‌الملل روسیه است این موضوع را برای امنیت جهانی بسیار بد دانست و گفت این اقدام سبب می‌شود شرایط به پیش از توافق بازگردد، در حالی که ایران به سمت جلو حرکت کرده است. به اعتقاد او این رویکرد آمریکا سبب می‌شود تمام نتایج حاصل از برجام نابود شود و این موضوع اشتباه است که آمریکایی‌ها فکر می‌کنند تحریم‌های اعمالی آنها بوده است که ایران را بر سر میز مذاکرات نشاند و آنها در آینده از این خطای مضحک خود پشیمان خواهند شد.

از سوی دیگر گِئورگی بوریسنکو، رئیس اداره آمریکای شمالی در وزارت خارجه روسیه طی مصاحبه‌ای با ریانووستی تاکید کرد که در صورت تحقق تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی ایران، تهران حق دارد تعهدات خود را در قبال برنامه هسته‌ای متوقف کند. به باور وی اگر آمریکا از طرح جامع بیرون بیاید، امکان اجرای آن زیر سوال می‌رود و این موضوع ممکن است مستلزم آن باشد که ایران از انجام وظایف خویش خودداری کند.

در پی تصمیم ترامپ برای عدم تایید برجام، پرسش مهمی مطرح می‌شود. روسیه، اتحادیه اروپا و چین چه رویکردی را پیش خواهند گرفت؟ آیا آنها نیز تحریم‌های احتمالی ایالات متحده را اعمال می‌کنند؟

در ایامی که مذاکرات ایران با 1+5 به نقطه پایانی نزدیک شده بود، برخی تحلیلگران بر این باور بودند که روسیه و چین اقبالی به سرانجام آن ندارند؛ چراکه در وضعیت پیش از توافق به صورت انحصاری بازار ایران را در اختیار دارند. حتی به اعتقاد برخی روسیه اقبالی به خروج ایران از انزوا نداشت تا منطقه وارد آرایش جدیدی نشود، اما به نظر می‌رسد واقعیت متفاوت‌تر بود. روس‌ها معتقد بودند اگر توافق ایران به نتیجه برسد و تحریم‌ها رفع شود، با شرایطی بهتری می‌توانند وارد بازار ایران شوند؛ اما آنها نیز یک نگرانی نسبت به رویکرد ایران در پسابرجام داشتند؛ آیا ممکن است ایران، آمریکا و اروپا را به متحد پیشین خود ترجیح دهد. به نظر می‌رسد شمار قابل تاملی از تحلیلگران روس بر این باور هستند که اگر ایران به سمت روسیه در دوران قبل از برجام گرایش داشته، به این دلیل بود که با چراغ قرمز آمریکا مواجه بوده است، اما اگر چراغ سبز که نه، حتی چشمک زن نارنجی باشد هم برای گسترش روابط با آمریکا تلاش می‌کند.

کرملین به دنبال گسترش بی‌نظمی در منطقه غرب آسیا نیست و همین موضوع سبب شده به جنبه‌های مثبت این توافقنامه تاکید کند. حجم مبادلات روسیه و آمریکا حدودا بیست برابر حجم مبادلات روسیه و ایران است و پیش از برجام بدیهی بود که روس‌ها نمی‌توانستند رفتاری پرخطر برخلاف تحریم‌های اعمالی با ایران انجام دهند و تراز اقتصادی خودشان را با چالش مواجه می‌کردند، اما پس از برجام روس‌ها انتظار داشتند با توجه به رفع این موانع بازار ایران را به دست بگیرند، اما در عمل تراز تجاری دو کشور تغییر چندانی نکرد؛ یعنی در واقع طی سه سال نخست پس از برجام تراز تجاری ایران و روسیه از سال پیش از توافق جامع نیز پایین‌تر رفت و در سال چهارم ترمیم شد و کمی بالاتر از سال 2012 رفت.

روسیه که به واسطه الحاق کریمه از سوی غرب تحریم شد، تلاش دارد بر ناعادلانه بودن این رویکرد تاکید داشته باشد و در رابطه با ایران نیز همین سیاست را پیش می‌گیرد تا تاکید کند تحریم‌ها تنها امنیت بین‌المللی را هدف قرار می‌دهد، اما این موضوع که در صورت اعمال تحریم‌ها یا خروج احتمالی آمریکا از برجام چه رویکرد عملی را پیش می‌گیرد، موضوع دیگری است.

رویکرد و رفتار کرملین در چارچوب نظریه واقع‌گرایی در اصول روابط بین‌الملل می‌گنجد، واقع‌گرایی که در ذیل خود توسعه‌گرایی سیاسی و اقتصادی را دنبال می‌کند. از همین رو با تکیه بر اصل توازن قوا می‌کوشد این رویکرد خود را تنظیم کند؛ همان گونه که از یک سو افزایش همه‌‌جانبه روابطش با ایران را دنبال می‌کند و از سوی دیگر گسترش استراتژیک روابط با کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس و بخصوص عربستان سعودی.

مبتنی بر این رویکرد و جایگاه ایالات متحده در سیاست خارجی روسیه می‌توان نتیجه گرفت همان طور که کرملین در دکترین سیاست خارجی خود جامع هسته‌ای را ضامن امنیت منطقه‌ای می‌داند و تاکید دارد باید توجه داشت ایران از چارچوب آن خارج نشود، در واقع اشتراک اصلی مسکو و واشنگتن درخصوص توافق جامع ایران با 1+5 این است و باید دقت داشت ایران از آن خارج نشود و رفتاری در نقض آن انجام ندهد، اما تفاوتشان در نوع بینش آنها به این موضوع است؛ روس‌ها این مساله را ایجابی نگاه می‌کنند، حال آن که آمریکایی‌ها سلبی.

آنچه به نظر می‌رسد این است که خروج ایران از برجام به سود هیچ کدام از طرفین نیست و سبب می‌شود فضای خاورمیانه ملتهب تر شود.

احمد وخشیته