محکومان تغییر اقلیم

انسان‌ها قادر نیستند با اثرات تغییر اقلیم مقابله کنند. تنها راه ممکن، سازگار شدن با این تغییرات است. به همین دلیل کشورها برنامه‌های سازگاری با تبعات تغییر اقلیم را برای خود طراحی می‌کنند تا بتوانند در مقابل خسارات یا محدودیت‌های ناشی از تغییر اقلیم مقاومت کنند و به زندگی در سرزمین خود ادامه دهند. ایران نیز تلاش کرده است در این خصوص، برنامه‌هایی برای مقابله با تغییر اقلیم تدوین کند. البته این برنامه‌ها متناسب با تاثیرپذیری کشور از تبعات تغییر اقلیم نیست. با وجود این دولت تلاش می‌کند گام‌هایی هرچند کوچک در این مسیر بردارد.

اجرای برنامه تغییر اقلیم همراه با برنامه‌های اجرایی

تدوین برنامه‌های راهبردی و سند چشم‌انداز جزو گام‌های اولیه برنامه‌ریزی برای مقابله با تبعات تغییر اقلیم است، اما برای اجرایی شدن این تصمیمات و برنامه‌های راهبردی، بدون شک نیاز به برنامه‌های اجرایی داریم. علیرضا مساح بوانی، عضو هیات علمی دانشگاه تهران در گفت‌وگو با جام‌جم از تدوین نشدن چنین برنامه‌هایی برای سازگاری با تبعات تغییر اقلیم در ایران خبر می‌دهد.

به گفته او در کشورهایی مثل آمریکا، استرالیا و ترکیه کارهایی در زمینه تغییر اقلیم انجام شده و این کشورها تلاش می‌کنند از اثرات تغییر اقلیم جلوگیری کنند.

مساح بوانی می‌افزاید: در این کشورها سرمایه‌گذاری قابل توجهی در زمینه بررسی ابعاد مختلف تغییر اقلیم با همکاری موسسات دانشگاهی در حال انجام است. این کشورها برنامه‌های تغییر اقلیم خود را در داخل برنامه‌های اجرایی خود جاسازی کرده‌اند.

او می‌گوید: آمریکا، استرالیا و ترکیه ظرفیت سازمانی خود را برای مدیریت این پدیده تقویت کرده‌اند. از جمله کارهایی که این سه کشور انجام می‌دهند منابع مالی مختلفی برای پشتیانی از برنامه‌های تغییر اقلیم در نظر گرفته‌اند. برنامه‌های بازار آب را برای پیشگیری از تبعات تغییر اقلیم و مدیریت کمبود آب در دستور کار دارند، زیرا وجود بازار آب در مدیریت خشکسالی بسیار مهم است.

به گفته این عضو هیات علمی دانشگاه تهران در این کشورها نرم‌افزار و سخت‌افزارهای مناسبی برای برنامه‌ریزی در زمینه تغییر اقلیم وجود دارد. در ارتباط با کاهش مصرف آب و انتشار گازهای گلخانه‌ای، برنامه‌های آموزشی و فرهنگ‌سازی زیادی انجام شده است. کشاورزان و آب بران حضور فعال در برنامه‌های آموزشی دارند، اما این مباحث در ایران بسیار کمرنگ است.

او همچنین از تدوین سند اقدامات اجرایی معمول نپ(NAP) در برخی کشورها خبرمی دهد و عنوان می‌کند: در این برنامه‌ها ماموریت‌های هر بخش، راهبردهای اصلی و استراتژی‌ها مشخص می‌شود. همچنین بودجه اجرای هر پروژه نیز تعیین می‌شود.

مساح بوانی کشورهای بورکینافاسو، سریلانکا، سودان و بنگلادش را دارای برنامه نپ معرفی کرده و می‌گوید: ایران فاقد چنین سندی است. آن‌طور که او می‌گوید سند نپ فلسطین با جزئیات دقیق علمی نوشته شده است و مسئولان این کشور تلاش می‌کنند پروژه‌های سند نپ را اجرا کنند.

آن‌طور که این عضو هیات علمی دانشگاه تهران می‌گوید: کشورها می‌توانند برای تدوین سند (NAP)از کمک‌های بین‌المللی استفاده ‌کنند و ایران نیز تلاش می‌کند بتواند با استفاده از این کمک‌های مالی، برنامه نپ خود را تدوین کند.

او به ظرفیت‌های پایشی مطلوب در ایران اشاره و بیان می‌کند: سازمان هواشناسی، وزارتخانه‌های نیرو و جهاد کشاورزی، سازمان بنادر و کشتیرانی و حتی سازمان فضایی امکانات خوبی برای پایش شرایط اقلیمی کشور در اختیار دارند. همسو بودن شورای نگهبان و مجلس با مسائل مرتبط با تغییر اقلیم هم زمینه مناسبی است که بتوان از این ظرفیت‌ها برای پیشبرد اهداف و برنامه‌ریزی‌های کلان در زمینه سازگاری با تغییر اقلیم بهره برد.

‌ تغییر‌ اقلیم‌ در ایران

‌ تغییر‌ اقلیم‌ برای ایرانیان به عنوان مردمان سرزمینی که بشدت تبعات این پدیده را با خشک شدن تالاب‌ها، کاهش آورد رودخانه‌ها و تغییر رژیم بارشی درک می‌کنند، باید مهم باشد، اما شواهد و نحوه برنامه‌ریزی‌ها نشان می‌دهد هنوز آن‌طور که باید اهمیت مساله تغییر اقلیم را درک نکرده‌ایم، چون هر وقت برنامه‌ریزی‌ها غلط از آب دربیاید، پای تغییر اقلیم را وسط می‌کشیم و در مواقعی که باید برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای برنامه‌های جدی اجرا کنیم، فراموش می‌کنیم ایران در کمتر از دو دهه، تغییرات فاحش دمایی را تجربه کرده است.

مصطفی جعفری، سرمولف برنامه ارزیابی جهانی تغییر اقلیم -IPCC و برنده مشترک جایزه صلح نوبل در رابطه با تبعات تغییر اقلیم در ایران به جام‌جم می‌گوید: متاسفانه به میزان حجمی که ما از تغییر اقلیم متاثر شده‌ایم، اقدامات لازم انجام نشده و مسئولان آن طور که باید به مساله تغییر اقلیم نگاه جدی ندارند. دولت باید تمام برنامه‌های خود نظیر برنامه‌های توسعه را مجدد با رویکرد تغییر اقلیم تدوین کند.

به گفته او یکی از شاخص‌های تغییر اقلیم افزایش دماست. ایران در 70 تا 80 درصد مساحت خود افزایش دمای چشمگیر را تجربه کرده است. به صورت موردی در برخی مناطق جنوب کشور افزایش دما تا چهار درجه هم طی 50 تا 60 سال اخیر رسیده است. در برخی نقاط به صورت موردی نیز با کاهش دما مواجه بوده‌ایم. این نوسانات از تغییر اقلیم در ایران حکایت دارد. سرمولف برنامه ارزیابی جهانی تغییر اقلیم –IPCC با اشاره به این که تغییر دما عاملی برای افزایش تبخیر است، بخار آب را نیز یکی از گازهای گلخانه‌ای موثر در پدیده گرمایش جهانی اعلام می‌کند.

به اعتقاد جعفری، در شرایطی که دما افزایش می‌یابد، سدسازی میزان تبخیر را افزایش می‌دهد و حجم زیادی از آب را از دسترس ما خارج می‌کند. از سوی دیگر این مساله بر حجم گازهای گلخانه‌ای اضافه می‌کند.

کارشناسان تاکید می‌کنند افزایش دما میزان بارش برف در کوهستان‌ها را کاهش می‌دهد. در واقع وقتی برف در کوه‌ها مثل یک یخچال طبیعی ذخیره می‌شود، این برف بتدریج ذوب می‌شود و در فصل گرم، چشمه‌ها را پرآب می‌کند. اما با افزایش دما این پوشش برفی در قالب باران‌های ناگهانی در مناطق برف‌خیز منجر به بروز سیل و خسارت می‌شود.

سرمولف برنامه ارزیابی جهانی تغییر اقلیم عنوان می‌کند: گرمایش جهانی بر بخش‌های مختلف زندگی انسان تاثیر دارد. تغییر اقلیم سبب می‌شود سیکل زندگی میکروب‌ها، ویروس‌ها، حشرات ناقل مثل مالاریا و ... تغییر کرده و زادآوری آنها تحت تاثیر قرار گیرد و حتی گاهی شدت یابد. از بعد اجتماعی تغییر اقلیم و خشکسالی مهاجرت انسان‌ها را تشدید می‌کند. از سوی دیگر به دلیل تغییر اقلیم شدت وزش باد با افزایش دما بیشتر شده و وقوع توفان، خسارات ناشی از آتش‌سوزی در جنگل را افزایش می‌دهد. بنابراین تغییر اقلیم بر مجموعه‌ای از موارد تاثیرگذار است که باید این چرخه در برنامه‌ریزی‌ها درست دیده شود.

برنده جایزه صلح نوبل یادآور می‌شود: مساله مدیریت غلط را نباید با بحث تغییر اقلیم گره زد؛ مثلا اگر ما سدی ساختیم که پشت آن آبی جمع نشد، نباید این مدیریت نامناسب را به گردن تغییر اقلیم بیندازیم.

او مدیریت غلط در کشور را به چاهی تشبیه می‌کند که تغییر اقلیم تنها محرکی برای افتادن در این چاه به حساب می‌آید.

به گفته سرمولف ارزیابی جهانی تغییر اقلیم –IPCC ایران گام‌هایی در زمینه تدوین برنامه اقتصاد کم کربن و برنامه‌های استراتژیک و راهبردی برای مقابله با تبعات تغییر اقلیم برداشته است، اما باید مسئولان بیشتر به این مقوله توجه کنند.

تدوین برنامه برای تغییر اقلیم

تبعات تغییر اقلیم با خشک شدن تالاب‌ها و رودخانه‌ها، ناپدید شدن پوشش‌های برفی و کم شدن ارتفاع برف طی یک دوره کوتاه کاملا قابل لمس است. به همین دلیل محسن ناصری، مدیر پروژه تغییرات آب و هوا در گفت‌وگو با جام‌جم می‌گوید: برای سازگاری با اثرات پدیده تغییر اقلیم، یک برنامه بلندمدت، دو برنامه میان‌مدت و یک برنامه کوتاه‌مدت تدوین شده است. آن‌طور که او می‌گوید برنامه‌هایی که برای تغییر اقلیم نوشته شده، از نظر افق زمانی با یکدیگر متفاوت بوده و هدف‌گذاری‌های مشترکی دارند. این درحالی است که بر اساس مصوبه شورای عالی آب در شهریور94، وزارتخانه‌های نیرو و جهاد کشاورزی به همراه سازمان حفاظت محیط‌زیست باید برنامه‌های خود را برای سازگاری با تغییر اقلیم اعلام کنند.

به گفته او در برنامه ششم توسعه، سیاست‌های مرتبط با اقتصاد کم کربن گنجانده و دستورالعمل‌های لازم در این ارتباط تدوین شده است.

آن‌طور که مدیر پروژه تغییرات آب و هوا توضیح می‌دهد ایران یک برنامه جامع تغییر اقلیم دارد که یک برنامه راهبردی است و 15 سال را هدف‌گذاری کرده است. این برنامه جامع برنامه ششم، هفتم و هشتم توسعه را شامل می‌شود. برای سازگاری با اثرات تغییر اقلیم یک برنامه بلندمدت، یک برنامه کوتاه‌مدت و دو برنامه میان‌مدت هم تدوین شده است. او درباره این که آیا برنامه اجرایی مشخصی برای مقابله با تبعات تغییر اقلیم تدوین شده است یا خیر، به برنامه اقتصاد کم کربن اشاره و بیان می‌کند: جزئیات این برنامه مشخص است و می‌دانیم کدام صنعت با چه هزینه‌ای باید برای کاهش میزان انتشار فعال شود.

ناصری همچنین از در نظر گرفتن مشوق‌هایی برای اجرای برنامه‌های سازگاری با تبعات تغییر اقلیم خبرداده و عنوان می‌کند: در بند «ق» برنامه چهارم که به کاهش شدت مصرف انرژی اشاره داشته و به عبارتی کاهش انتشار گاز گلخانه‌ای را شامل می‌شود، بحث کاهش شدت مصرف انرژی هدف قرار گرفته است. در این بند از قانون برای صرفه‌جویی ناشی از کمتر مصرف کردن انرژی، مشوق‌هایی در نظر گرفته شده است.

لیلا مرگن