آرایش سیاسی جدید در عراق

اگر تاکنون عمده چالش‌های سیاسی عراق با تعارض میان شیعیان، اهل تسنن و کردها خودنمایی می‌کرد در طول هشت ماه آینده که در آن وزن‌کشی احزاب، جریانات و شخصیت‌های سیاسی عراق برای دستیابی به کرسی‌های مجلس صورت می‌گیرد، تقسیم‌بندی‌های سیاسی جدید عمدتا بین جریانات شیعی عراق شکل خواهد گرفت.

در طول چند سال گذشته با قدرت‌یابی شیعیان در عراق و ایجاد همگرایی استراتژیک میان تهران ـ بغداد و شکل‌گیری حشدالشعبی و حمایت موثر و عملی ایران در مبارزه علیه داعش، معادلات منطقه‌ای به سود ایران تغییر یافته است لذا بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای تلاش گسترده‌ای برای تحت تاثیر قرار دادن تحولات سیاسی عراق شروع کرده‌اند البته پویایی و دگرگونی منافع احزاب و شخصیت‌های سیاسی عراقی هم در معادلات جدید موثر واقع شده است. فرق تحولات جدید با گذشته در این است که تقسیم‌بندی‌ها و قطب‌بندی‌های جدید حول محور شخصیت‌ها و جریانات شیعی در حال شکل‌گیری است و بقیه جریانات مذهبی و سیاسی عراقی از جمله اهل تسنن و کردها در ذیل قطب‌بندی جدید در میان شیعیان کنش سیاسی نشان می‌دهند.

صحنه فعلی سیاسی عراق به‌گونه‌ای است که بازیگران اصلی آن نوری مالکی، مقتدی صدر، سیدعمار حکیم، حیدر العبادی، ایاد علاوی، حشدالشعبی و هادی عامری هستند که با بهره‌گیری و به میدان آوردن قدرت‌های منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای می‌خواهند صحنه سیاسی جدیدی را برای عراق رقم بزنند که در آن خود و جریانات سیاسی نزدیک به خود نقش‌آفرین اصلی باشند.

در طول چند هفته گذشته سید عمار حکیم از مجلس اعلای اسلامی عراق جدا شده و تشکل جدیدی را تحت عنوان حکمت ملی عراق تشکیل داده که موجب تضعیف مجلس اعلای اسلامی شده است که با توجه به زمزمه خروج جبرالزبیدی یکی دیگر از رهبران مجلس اعلای اسلامی این تشکیلات ضعیف‌تر خواهد شد. عمار حکیم قصد دارد با توجه به اعتبار و نفوذ خانوادگی و در نگاهی فرامذهبی با جذب طیف جوانان عراقی، سرنوشت مستقلی را برای عراق رقم بزند و به نوعی می‌خواهد طلیعه‌دار عبور عراق از تعلقات قومی و مذهبی و ورود به هویت ملی واحد شود.

مقتدی صدر دیگر بازیگر اصلی جریانات سیاسی و مذهبی عراق پس از دیدار و گفت‌وگو با ایاد علاوی که نماینده جریان سکولار عراق است به عربستان رفت و قرار و مدارهای سیاسی با عربستان را گذاشت که انتظار می‌رود مقتدی صدر در آینده نزدیک طرح سیاسی را علنی کند که با ائتلاف با ایاد علاوی و حمایت منطقه‌ای عربستان سعودی وارد رقابت‌های انتخاباتی پیش رو شود.

در واکنش به این تحولات، نوری مالکی معاون فعلی رئیس‌جمهور عراق و دیگر بازیگر اصلی تحولات سیاسی عراق به روسیه رفت و پیشنهاد حضور نظامی و تاسیس پایگاه نظامی در عراق را به روس‌ها ارائه داد تا با حضور نظامی روس ها، رقابت آنها با آمریکایی‌ها در عراق شکل بگیرد. چرا که آمریکایی‌ها قبلا بصراحت گفته بودند که دیگر اجازه نخواهند داد نوری مالکی به قدرت بازگردد.

البته در میان این تحولات حیدرالعبادی نخست وزیر عراق هم می‌خواهد از حزب الدعوه و ائتلاف قانون خارج شده و تشکل سیاسی جدیدی را ایجاد کند.

گرچه آینده سیاسی عراق روز به روز پیچیده‌تر خواهد شد اما هم‌اکنون دو قطب سیاسی عمدتا در درون شیعیان عراق در حال شکل‌گیری است که در یک طرف ائتلاف مالکی، حشدالشعبی، سپاه بدر و مجلس اعلای عراق قرار دارند که مورد حمایت ایران و روسیه هستند و در طرف دیگر مقتدی صدر و ایادعلاوی وجود دارند که مورد حمایت عربستان هستند که البته پیوستن عبادی به هر یک از ائتلاف‌ها در تقویت آنها موثر خواهد بود.

البته شکل‌گیری آرایش دو قطبی در صحنه سیاسی عراق را نمی‌توان صرفا به تقابل منطقه‌ای عربستان و ایران تقلیل داد بلکه پویایی و ماهیت جریانات سیاسی عراق در این است که به یکی از این دو قدرت منطقه‌ای نزدیک شوند در این شرایط جمهوری اسلامی ایران هم نباید نزدیکی برخی افراد جریانات سیاسی به عربستان را ضرورتا به عنوان تهدید تلقی کند بلکه باید با توجه به سیاست اصولی خود مبنی گسترش ارتباطات با همسایگان، این موضوع را از یک چالش به فرصت تبدیل کرده و از تبدیل عراق به صحنه مبارزه و تقابل ایران و عربستان مشابه آنچه که در سوریه و یمن روی داده است، پرهیز کند.

دکتر غلامرضا کریمی

استاد دانشگاه خوارزمی