روز قدس، مظهر اندیشه سیاسی امام

متن پیام امام خمینی در نامگذاری روز قدس که در روز 16 مرداد سال 1358 صادر شد:

«بسم‌الله الرحمن الرحیم. من طی سالیان دراز، خطر اسرائیل غاصب را گوشزد مسلمین نمودم که اکنون، این روزها به حملات وحشیانه خود به برادران و خواهران فلسطینی شدت بخشیده است و به ویژه در جنوب لبنان به قصد نابودی مبارزان فلسطینی پیاپی خانه و کاشانه ایشان را بمباران می‌کند. من از عموم مسلمانان جهان و دولت‌های اسلامی می‌خواهم که برای کوتاه کردن دست این غاصب و پشتیبانان آن، ‌به هم بپیوندند، و جمیع مسلمانان جهان را دعوت می‌کنم آخرین جمعه ماه مبارک رمضان را که از ایام قدر است و می‌‌تواند تعیین کننده سرنوشت مردم فلسطین نیز باشد، به عنوان روز قدس انتخاب و طی مراسمی همبستگی بین‌المللی مسلمانان را در حمایت از حقوق قانونی مردم مسلمان فلسطین اعلام نمایند.» «صحیفه نور، ج 8 ، ص 229»

این اقدام امام خمینی (ره) که در فاصله کمتر از یک سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی و در اولین ماه رمضان پس از انقلاب صورت گرفت، فراتر از یک جهت گیری در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، یک تصویرسازی شفاف از ماهیت و هویت ذاتی انقلاب اسلامی بود.
به عبارتی دیگر نامگذاری روز قدس یک مانیفست از انقلابی بود که نه تنها تاریخ ایران را تغییر داد،

که معادلات منطقه‌ای، اسلامی و بین‌المللی را تحت تاثیر خود قرار داد.

امام و مساله فلسطین

توجه امام خمینی به مسائل جهان اسلام از جمله مساله فلسطین به پیش از دهه 40 و سال‌های شکل‌گیری رژیم غاصب صهیونیستی و حمایت رژیم شاهنشاهی ایران از رژیم اشغالگر قدس بر می‌گردد. سال‎هایی که امام در حوزه علمیه قم سرگرم تدریس و تصدی امور دینی بودند، و هنوز نهضت اسلامی شکل علنی به خود نگرفته بود.

گره خوردن مساله فلسطین با قیام 15 خرداد

یکی از نخستین بیانات امام درباره مساله فلسطین، واکنشی است که ایشان به مخالفت رژیم شاهنشاهی با طرح مساله فلسطین و اسراییل در مقالات و سخنرانی‌ها داشت.

امام خمینی (ره) در سخنرانی تاریخی خود درسیزدهم خرداد سال 1342 که منجر به قیام 15 خرداد همان سال شد به این محدودیت‌ها اشاره کرد و فرمود:

«امروز به من اطلاع دادند که بعضی از اهل منبر را برده‎اند در سازمان امنیت و گفته‌اند شما با سه موضوع کار نداشته باشید، پس از آن هر چه خواستید بگویید. یکی اینکه با شاه کاری نداشته باشید و از او حرف نزنید و یکی هم اینکه با اسرائیل کار نداشته باشید و یکی هم اینکه نگویید دین در خطر است... ربط ما‌بین شاه واسرائیل چیست که سازمان امنیت می گوید: از اسرائیل حرف نزنید، از شاه هم حرف نزنید؛ این دو تا تناسبشان چیست؟ مگر شاه اسرائیلی است؟ به نظر سازمان امنیت، شاه یهودی است؟» «صحیفه نور، جلد 1، ص 54»

این سخنان امام خمینی (ره) که در طلیعه آغاز نهضت اسلامی بیان شد، سرنوشت ملت فلسطین را به عنوان یک مساله اسلامی به سرنوشت ملت ایران گره زد و نشان داد که بنیانگذار انقلاب اسلامی در نهضت نوپایی که آغاز کرده است، نگاهی فراتر از یک انقلاب ملی با هدف تغییر ساختار سیاسی در چارچوب مرزهای ایران دارد. نشان داد که رسالت این نهضت، رسالتی اسلامی است، و فرامرزی است.

ایشان در یکی از سخنان خود که در روز 18 شهریور سال 1343 با افشاگری درباره شعار نیل تا فرات اسراییل، تاکید کردند که رژیم اشغالگر قدس به نیل تا فرات هم راضی نیست، و حتی در صدد دست اندازی به حکومت ایران است. امام خمینی (ره) در این سخنان به توطئه ترور ناصرالدین شاه قاجار به دست یهودیان اشاره کرد و فرمود:

«عمال اسرائیل در ایران، هر جا انگشت می‌گذاری می‌بینی که یکی از اینها در مراکز حساس، مراکز خطرناک، والله مراکز خطرناک برای تاج این آقا (شاه)، ملتفت نیستند اینها، اینها (یهودی‌ها)، آنها بودند که در شمیران توطئه کردند ناصرالدین‌شاه را بکشند، مملکت ایران را قبضه کنند شما تاریخ را نگاه کنید، تاریخ که می‌دانید، در نیاوران توطئه کردند، در نیاوران چند نفر رفتند ناصرالدین‌شاه را ترور کنند و یک عده هم در تهران بودند که حکومت را قبضه کنند. اینها حکومت را از خودشان می‌دانند، اینها در کتاب‌هاشان نوشته‌اند، در مقالاتشان نوشتند حکومت مال ماست، باید ما یک سلطنت جدیدی به وجود آوریم» « صحیفه نور، جلد 1، ص 96»

پیگیری مساله فلسطین در دوران تبعید

امام خمینی (ره) در دوران تبعید هم دست از افشاگری از جنایات اسراییل و هدایت‌گری و روشنگری جهان اسلام درباره این جنایت برنداشت و به مناسبت واقیع مهم در مساله فلسطین بر ضرورت همبستگی و ایستادگی به عنوان تنها راه مقابله با اسراییل تاکید کرد.

ایشان در تاریخ 18 خرداد سال 1346 در نجف، به جنگ سال 1967 میان اعراب و اسراییل که به جنگ شش روزه معروف شد، واکنش نشان داد. در این جنگ اسراییل با شکست تحقیرکننده اعراب، بخش‌های وسیعی از خاک اردن، منطقه جولان در سوریه و شبه‌جزیره سینا در مصر را اشغال کرد. امام خمینی )ره) در این فقره فرمود:

«اسرائیل قیام مسلحانه بر ضد کشورهای اسلامی نموده است و بر دول و ملل اسلام، قلع و قمع آن لازم است. کمک به اسرائیل چه فروش اسلحه و مواد منفجره و چه فروش نفت حرام و مخالف با اسلام است.» « صحیفه نور، جلد 1، ص 139»

در ششم خرداد سال 1350، که فضای ایران درگیر برگزاری جشن‌های 2500 ساله برای نمایاندن اقتدار و عظمت دولت شاهنشاهی پهلوی در داخل و خارج بود، امام خمینی به هزینه‌های سرسام‎آور این جشن‎ها از جیب ملت ایران اشاره کرد، و در ادامه با اعتراض به فروش نفت ایران به اسراییل فرمود:

«آیا جا ندارد که اعتراض کنیم: آقا نفت مسلمین را چرا به کفار می‌دهی، به کفاری که در حال جنگ و تجاوز به سرزمین و امت اسلام هستند.» « صحیفه نور، جلد1، ص 165»

بنیانگذار نهضت اسلامی ایران در آبان‌ماه سال 1352 پس از جنگ رمضان سال 1973 میلادی میان اعراب و اسراییل، پیامی خطاب به دولت‎ها و ملت‌های اسلامی منتشر و تاکید کرد که راه مبارزه با اسراییل صرفا جنگ با این رژیم نیست، و کشورهای اسلامی باید از همه توان خود برای مقابله با این رژیم اشغالگر استفاده کنند.

«دولت‌های ممالک نفت خیز اسلامی لازم است از نفت و دیگر امکاناتی که در اختیار دارند، به عنوان حربه علیه اسرائیل و استعمارگران استفاده کرده، از فروش نفت به آن دولت‌هایی که به اسرائیل کمک می‌کنند خودداری ورزند.»

معمار کبیر انقلاب اسلامی در اوج روزهای مبارزه هم در سخنان خود همواره بر محوریت مساله فلسطین به عنوان یک مساله اسلامی در نظام جمهوری اسلامی تاکید و تصریح کرد. در شانزدهم آذرماه سال 57 در مصاحبه با خبرنگار جنبش امل لبنان از مساله اسراییل به عنوان یکی از دلایل اصلی مبارزه و مقابله با رژیم شاه یاد کرد و فرمود:

«یکی از جهاتی که ما را در مقابل شاه قرار داده است کمک او به اسرائیل است من همیشه در مطالبم گفته ام که شاه از همان اول که اسرائیل بوجود آمد با او همکاری کرده و وقتی که جنگ بین اسرائیل و مسلمانان به اوج خود رسیده بود، شاه همچنان نفت مسلمین را غصب کرده و به اسرائیل می‌داد و این امر خود از عوامل مخالفت من با شاه بوده است.» «صحیفه نور، جلد 4، ص 30»

به همین دلیل قطع ارتباط کامل با اسراییل یکی از نخستین اقدامات پس از پیروزی انقلاب اسلامی بود، که به دستور امام خمینی (ره) صورت گرفت، و متعاقب آن سفارت اسرائیل در تهران به سفارت فلسطین تبدیل شد.

جدا کردن مساله صهیونیسم از دین یهود

ایشان در مساله مبارزه با صهیونیسم با نگاهی فرااسلامی بر تمایز بین پدیده صهیونیسم و دین یهود تاکید کرده، و مبارزه با صهیونیسم را یک وظیفه انسانی، توحیدی و فراتر از مرزبندی‌های اسلامی دانستند. سخنان امام خمینی در تاریخ 24 اردیبهشت سال 1358 در دیدار جمعی از نمایندگان کلیمی فرمودند:

«ما حساب جامعه یهود را از حساب صهیونیست‌ها جدا می‌دانیم، آنها (صهیونیست‌ها) اهل مذهب نیستند، و قیام بر ضد مستکبرین، طریقه حضرت موسی سلام‌الله علیه بوده و این درست برخلاف صهیونیست‌هاست. حساب جامعه یهود غیر از حساب جامعه صهیونیست است و ما با آنها مخالف هستیم و مخالفت ما برای این است که آنها با همه ادیان مخالف هستند، آنها یهودی هستند، آنها مردمی سیاسی هستند که به اسم یهود کارهایی می‌کنند و یهودی‌ها هم ازآنها متنفر هستند و همه انسان‌ها باید از آن‌ها متنفر باشند» «صحیفه نور، جلد 6، ص 163»

روز جهانی قدس یادگار بزرگ امام در مساله فلسطین

و سرانجام 16 مرداد سال 1358 نقطه اوج فعالیت‎های ضدصهیونیستی امام خمینی است، که در ابتکاری ماندگار، تعیین‌کننده، و حرکت‌بخش روز جمعه آخر ماه رمضان هر سال را روز قدس نامید و ملت‌های مسلمان و آزادی‎خواه را در سراسر جهان به راهپیمایی علیه صهیونیسم جهانی در این روز فراخواند.

اقدامی که از یک سو جهت گیری و پیشتازی انقلاب اسلامی در توجه به مساله فلسطین را نشان داد، و از سوی دیگر کمتر از 5 ماه پس از عقد پیمان صلح میان مصر و اسراییل موسوم به «پیمان کمپ دیوید» نشان داد که ایران اسلامی برخلاف جریان سازش عربی، در کنار ملت فلسطین از مسیر مقاومت و آرمان رهایی سراسر سرزمین‎های اشغالی از دست اشغالگران صهیونیسم حمایت می‎کند، و فراتر از همه کشورها و ملت‎های مسلمان را به حرکت در این مسیر فرا می‎خواند.

در این چارچوب راهبردی‌ترین اقدام امام خمینی در نشان دادن اولویت مساله فلسطین برای جهان اسلام، به ویژه جمهوری اسلامی ایران، نامگذاری روز جهانی قدس است.

نگاهی به مفاد این پیام کوتاه که در ابتدای یادداشت آمده است، تاکید بر چند نکته اساسی ار روشن می‎کند:

1- خطر موجودیت اشغالگر و غاصب رژیم صهیونیستی برای اسلام، امت اسلامی و کشورهای مسلمان

2- اسلامی کردن مساله فلسطین به جای نگاه عربی به آن و برجسته سازی مساله حمایت از فلسطین به عنوان یک وظیفه اسلامی و شرعی برای همه ملت‎ها و کشورهای مسلمانان

3- انتخاب یک روز به عنوان نماد وحدت و یکپارپگی جهان اسلام در مساله فلسطین

تاکید بر عنصر وحدت اسلامی در مساله فلسطین

امام خمینی (ره) در مقاطع بعدی از تفرقه و تشتت در میان دولت‎های اسلامی به عنوان اصلی‎ترین علت ناکارامدی در مبارزه با رژیم صهیونیستی یاد کرده و همواره یادآور شدند که ظرفیت عظیم انسانی، اقتصادی، جغرافیایی و نظامی بیش از یک میلیارد مسلمان در سراسر جهان اگر تجمیع و همسو شود به راحتی می‌تواند مساله فلسطین را حل کند، و رژیم صهیونیستی را از از بنیان براندازد.

ایشان همچپنین تفرقه بین کشورهای اسلامی را یکی از اهداف اسراییل و حامیان مستکبر اسراییل دانسته و بر ضرورت بیداری دولت‌ها و ملت‎های مسلمانان در برابر سیاست تفرقه افکنانه دشمنان اسلام تاکید کرده اند.

به همین دلیل وحدت یکی از کلیدواژه‌های اساسی در بیانات امام خمینی (ره) به مناسبت‎های مختلف است. چنانکه در تاریخ 25 مرداد سال 1358 و در آستانه نخستین روز قدس در آخرین جمعه ماه رمضان آن سال فرمودند:

«برای من یک مطلب به شکل معماست و آن این است که همه دول اسلامیه و ملت‌های اسلام می‌دانند که درد چیست؟ می‌دانند که دست اجانب در بین است که اینها را متفرق از هم بکنند، می‌بینند که با این تفرقه‎ها ضعف و نابودی نصیب آنان می‌شود می‌بینند که یک دولت پوشالی اسرائیل در مقابل مسلمین ایستاده که اگر مسلمین مجتمع بودند و هر کدام یک سطل آب می‌ریختند او را سیل می‌برد، معذلک در مقابل او زبون هستند.» « صحیفه نور، جلد 8 ص 235»

ایشان در دهم آبان 1358 هم در سخنان خود تاکید کردند:

«چرا باید یک کشورهایی که دارای همه چیز هستند و دارای همه جور قدرت هستند اسرائیل با آن عده کم بیاید و به آنها این طور حکم‌فرمایی کند؟ چرا باید این طور باشد؟ جز این است که ملت‎ها از هم جدا و از دولت‌ها جدا و دولت‌ها از هم جدا و یک میلیارد جمعیت، یک میلیارد جمعیت مسلمین با همه تجهیزاتی که دارند نشسته‌اند و اسرائیل آن جنایات را به لبنان می‌کند و به فلسطین می‌کند.» «صحیفه نور، جلد 10، ص 93»

امت اسلامی مخاطب اصلی امام در مساله فلسطین

با گذشت یک سال و نیم از پیروزی انقلاب اسلامی و نامگذاری روز قدس، عملا این اقدام و تلاش‌های جمهوری اسلامی ایران در جلب وحدت و همراهی دولت‌های مسلمان علیه اسراییل به نتیجه ملموسی نرسید.

در واقع به همان میزان که ملت‎های مسلمان از آرمان‎های اسلامی و آزادی‎خواهانه انقلاب اسلامی در مساله فلسطین استقبال کردند، دولت‌های اسلامی به دلیل سرسپردگی به قطب‎های جهانی قدرت، در برابر آرمان وحدت و اقدام علیه اسراییل ایستادگی کردند، و به ایده‎های وحدت محور انقلاب اسلامی در مساله فلسطین و مقابله با اسراییل روی خوش نشان ندادند.

به همین دلیل از این تاریخ به بعد، روی خطاب مام خمینی (ره) بیشتر به ملت‎های اسلامی و صاحب‎نظران و اندیشمندان تاثیرگذار در میان امت اسلامی است.

در این چارچوب در فرازهایی از سخنان امام خمینی (ره) به ناامیدی از دولت‌ها و سران کشورهای اسلامی و وابستگی آنها به نظام سلطه جهانی اشاره شده و از ملت‌های مسلمان خواسته شده است تا راسا برای رهایی و حمایت از آرمان فلسطین اقدام کنند. سخنان ایشان در تاریخ 18 مرداد سال 1359 در آستانه دومین سال راهپیمایی در روز قدس تصریح مشخصی بر این معنا دارد.

«مشکل مسلمین، حکومت‌های مسلمین است. این حکومت‌ها هستند که این مسلمین را به این روزانداخته‎اند. ملت‎ها مشکل مسلمین نیستند. این حکومت‎ها هستند که به واسطه روابط‎شان با ابرقدرت‌ها و سرسپردگی‎شان با ابرقدرت‌های چپ و راست، مشکلات را برای ما و مسلمین ایجاد کرده‌اند مشکل مسلمین فقط قدس نیست، این یکی از مشکلاتی است که مسلمین دارند.» « صحیفه نور، جلد 12، ص 278»

از منظر امام خمینی (ره) تنها راه سرنگونی رژیم صهیونیستی در جریان مقاومت و ادامه مبارزه با این رژیم نهفته است. به همین دلیل به مناسب‎های مختلف امت اسلامی و گروه‌های فلسطینی را به مبارزه مسلحانه با رژیم صهیونیستی فراخوانده و بر ادامه این راه در کنار سایر تحرکات سیاسی و اقتصادی تاکید کرده‌اند.

در سخنان امام خمینی (ره) در 25 آذر ماه سال 1360، ناامیدی از دولت‎های اسلامی و ضرورت خیزش و اقدام ملت‎های مسلمان بیشتر تبلور یافته است.

«مسلمانان ننشینند که حکومت‎هایشان برایشان عمل بکنند و اسلام را از دست صهیونیزم نجات بدهند ننشینند که سازمان‌های بین‌المللی برای آنها کار بکنند، ملت‌ها خودشان قیام کنند و حکومت‌های خودشان را وادار کنند در مقابل اسرائیل بایستند واکتفا نکنند به محکوم کردن» « صحیفه نور، ج 15، ص 262»

ایشان در سخنانی که در جمع نمایندگان جنبش‌های آزادیبخش در تاریخ 24 خرداد 1361 ایراد فرمودند بار دیگر سران کشورهای اسلامی را به تحرکی در مساله فلسطین متهم و تاکید کردند که دولت‎های اسلامی اراده‌ای برای حرکت در مسیر آزادی فلسطین ندارند.

«با داشتن آن همه ذخایر، آن همه امکانات اگر یک هفته نفت خودشان را به روی این جنایتکارها ببندند، تمام مسائل حل خواهد شد معذلک می گویند که ما این کار را نمی کنیم.» «صحیفه نور، جلد 16، ص 197»

امام خمینی (ره) در تحلیل سیاست حاکم بر نظام بین‎الملل که بر مدار حمایت از اسراییل قرار گرفته است، یکی از اهداف جنگ تحمیلی عراق علیه ایران را هم پشتیبانی از اسراییل و به حاشیه راندن مساله فلسطین ارزیابی کردند و در فرازی از سخنان خود در تاریخ 31 شهریور 1362 فرمودند:

«آنچه که موجب تاسف بسیار است آن است که ابرقدرت‌ها به ویژه امریکا با فریب صدام، با هجوم به کشور ما دولت مقتدر ایران را سرگرم دفاع از کشور خود نمود تا مجال به اسرائیل غاصب تبهکار دهد تا به نقشه شوم خود که تشکیل اسرائیل بزرگ که از نیل تا فرات است، اقدام نماید.» « صحیفه نور، جلد 18، ص 120»

از منظر امام خمینی (ره) جنگ عراق علیه ایران، در یکی از ابعاد منطقه‌ای و اسلامی با هدف منحرف کردن توجهات ملت و نظام جمهوری اسلامی ایران از مساله فلسطین شکل گرفت، و طبعا کشورهای وابسته منطقه نیز در کنار ابرقدرت‎های مسلط بر جهان با حمایت از صدام در این جنگ تلاش کرده‌اند، آرمان رهایی فلسطین را در ایران اسلامی از حرکت باز دارند، و امکان ایجاد بسیج امت اسلامی با محوریت ایران در مساله فلسطین را از میان ببرند.

اما ملت انقلابی ایران با طرح شعار «راه قدس از کربلا می‎گذرد» تلاش کرد بین دفاع مقدس و آرمان رهایی‎بخش فلسطین ارتباط واقعی برقرار کند، و همچنان فریاد آزادی قدس شریف را به عنوان یکی از اصول راهبردی انقلاب اسلامی به گوش ملت‎های مسلمان از جمله ملت مظلوم فلسطین برساند.

و نکته پایانی که در خصوص نگاه راهبردی امام خمینی (ره) در مساله فلسطین همواره برجسته بوده است، تاکید بر نگاه اسلامی به مساله فلسطین است. از این منظر ایشان حتی روز قدس را نه تنها روز فلسطین، که روز اسلام، روز حکومت اسلامی و روز مستضعفین دانسته‌اند. روزی که هویت و ماهیت آن کاملا منبطق بر هویت نظام جمهوری اسلامی و نظام جهانی اسلام است. توجه به مواردی از این دست بیانات امام خمینی (ره)، عمق نگاه ایشان به روز قدس و اهداف نامگذاری آن را کاملا آشکار می‎کند:

«روز قدس فقط روز فلسطین نیست، روز اسلام است؛ روز حکومت اسلامی است.»

«روز قدس روزی است که باید به همه‌ی ابرقدرت‌ها هشدار داد که باید دست خود را از روی مستضعفین بردارید و سر جای خود بنشینید.»

«روز قدس روز اسلام است. روز قدس روزی است که اسلام را باید احیا کرد و احیا بکنیم، و قوانین اسلام در ممالک اسلامی اجرا بشود. روز قدس روزی است که باید به همه ابرقدرت‌ها هشدار بدهیم که اسلام دیگر تحت سیطره‌ شما،‌ به واسطه‌ عمال خبیث شما، واقع نخواهد شد، روز قدس، روز حیات اسلام است.»

«روز قدس روزی نیست که فقط اختصاص به قدس داشته باشد. روز مقابله مستضعفین با مستکبرین است. روز مقابله‌ ملت‌هایی است که در زیر فشار ظلم امریکا و غیر‌امریکا بودند، در مقابل ابرقدرت‌هاست. روزی است که باید مستضعفین مجهز بشوند در مقابل مستکبرین و دماغ مستکبرین را به خاک بمالند.»

«مسلمین، از لبنان و قدس عزیز پشتیبانی نمایند. مسلمانان جهان باید روز قدس را روز همه مسلمین،‌ بلکه مستضعفین بدانند و از آن نقطه حساس در مقابل مستکبرین و جهان‎خواران بایستند،‌ و تا رهایی مظلومان از زیر ستم قدرتمندان از پای ننشینند.»

«روز قدس یک روز اسلامی است و یک بسیج عمومی اسلامی است. من امیدوارم که این امر مقدمه باشد از برای یک حزب مستضعفین در تمام دنیا.»

«روز قدس، روزی است که باید به این روشنفکرانی که در زیر پرده با امریکا و عمال امریکا روابط دارند، هشدارداد. هشدار به این که اگر از فضولی دست برندارید، سرکوب خواهید شد.»

یوسف اسماعیلی