پوتین در الیزه به دنبال چه بود؟

روز دوشنبه، نهم خرداد ماه ولادیمیر پوتین برای نخستین بار در 5 سال گذشته به دیدار رئیس‌جمهور فرانسه در پاریس رفت. این دیدار از جهات مختلف سرآغازی نو در روابط دو کشور است، هر چند همچنان نمی‌توان اختلافات عمیق سیاسی میان کاخ الیزه و کاخ کرملین را در مسائل مختلف منطقه‌ای و بین‌المللی نادیده گرفت.

از جهت شکلی، دیدار پوتین و مکرون در سیصدمین سالگرد دیدار پتر کبیر از از کاخ ورسای در سال ۱۷۱۷ صورت می‌گیرد، که سرآغار روابط دیپلماتیک روسیه و فرانسه قلمداد می‌شود.

به همین دلیل محل دیدار سران دو کشور به جای کاخ ریاست جمهوری فرانسه (کاخ الیزه) در کاخ ورسای - که بنای تاریخی پادشاهان فرانسه است - برنامه‌ریزی شد. همچنین فرانسه همزمان با این سفر نمایشگاهی از سفر پتر کبیر به فرانسه را - که گویای عمق روابط تاریخی فرانسه و روسیه است - برگزار کرد، که با حضور روسای جمهوری دو کشور گشایش یافت.

به همین دلیل به نظر می‌رسد که امانوئل مکرون از جهت شکلی استقبال زودهنگام و خوبی از رئیس‌جمهوری روسیه داشته و با نشان دادن عمق روابط تاریخی دو کشور خواهان احیای مناسبات با روسیه است، به گونه‌ای که برخی کارشناسان از این دیدار به عنوان فرصتی برای حل و فصل اختلافات سیاسی پاریس و مسکو یاد کرده‌اند.

با این همه اختلافات میان دو کشور نه تنها بر سر برخی موضوعات خاورمیانه و اوکراین، بلکه در خصوص آینده اتحادیه اروپا، مقابله با تهدیدهای تروریستی و دیگر بحران‌های جهانی از جمله کره شمالی بسیار عمیق است.

1- بحران اوکراین یکی از مهمترین چالش‌های پس از جنگ سرد در اروپاست که روسیه و اتحادیه اروپا را رو در روی هم قرار داده، و تحریم‌های نظامی، سیاسی و اقتصادی شدید اتحادیه اروپا علیه روسیه را به همراه داشته است. به عبارتی از سال 2014 که روسیه شبه جزیره کریمه را به خاک خود ملحق کرد، مناسبات روسیه با اتحادیه اروپا به سردی گرائید.

از آن تاریخ به بعد پوتین تنها در سال 2014 برای حضور در مراسم هفتادمین سالگرد ورود متفقین به پاریس به فرانسه رفت، و در سال 2015 نیز برای حضور در نشست مشترک با سران آلمان، فرانسه و اوکراین در نشست نورماندی و همچنین حضور در کنفرانس اقلیم سازمان ملل راهی پاریس شد.

اما آخرین دیدار رو در رو و دو نفره پوتین با رئیس‌جمهور فرانسه به سال 2012 باز می‌گردد. دیدار بعدی سران دو کشور هم - که بنا بود در پاییز سال 2016 برگزار شود - به دلیل موضع تند رئیس‌جمهور فرانسه درباره حملات هوایی روسیه به شهر حلب سوریه از سوی پوتین لغو شد. فرانسوا اولاند این حملات را جنایت جنگی خوانده بود.

2- فرانسه و روسیه همانگونه که از موضع تند اولاند درباره مداخله نظامی روسیه در حلب بر می‌آید، اختلاف عمیقی در روند مبارزه با تروریسم و مدیریت بحران در سوریه دارند. فرانسه به دلیل تعلقات دوران استعمار در سوریه همچنان بازیگری بین‌المللی در این کشور است، و می‌کوشد پایگاه نفوذ خود در این کشور را حفظ کند.
به همین دلیل در روند بحران سوریه ورود کرده، و به مقتضای رویکرد غربی و همگرایانه با آمریکا از جبهه مخالفان دولت سوریه حمایت کرده است. پیوستن به ائتلاف آمریکایی ضدداعش در سوریه و برگزاری دوره‌های مختلف نشست موسوم به دوستان سوریه متشکل از گروه‌های معارض سوری و کشورهای حامی آن‌ها در برابر دولت قانونی سوریه، نشان داد که پاریس برای حفظ و تحکیم نفوذ خود در آینده سوریه روی جریان معارضه سرمایه گذاری کرده و به همین دلیل بقای دولت بشار اسد را به نفع خود نمی‌داند.

دیدار روز سه شنبه «امانوئل ماکرون» رئیس جمهور فرانسه با «ریاض حجاب» رئیس ائتلاف معارضان سوری که کمتر از یک روز بعد از دیدار وی با ولادیمیر پوتین در پاریس صورت گرفت، تاکید معناداری درباره اختلاف رویکرد پاریس با مسکو در قبال تحولات سوریه است.

با اینهمه مکرون در رقابت‌های انتخاباتی خود از تجدیدنظر درباره سیاست کشورش در قبال بحران سوریه خبر داد و خواستار پیگیری جدی‌تر روند انتقال سیاسی در سوریه شد.

3- ولادیمیر پوتین در دوره طولانی رهبری خود بر جمهوری فدراتیو روسیه، به عنوان تنها وارث اتحاد جماهیر شوری و نامزد بازگشت اقتدار روسیه به دوران تزاری نشان داده که مسیر بازیابی قدرت را نه در آمیزش با رقیب بزرگ خود یعنی اتحادیه اروپا که در تقابل با آن می‌بینید.

به عبارت دیگر پوتین، اروپای منسجم و مقتدری را که با فروپاشی اروپای شرقی مستقیما با روسیه هم مرز شده، و تلاش دارد اتحاد نظامی قدرتمند غربی یعنی ناتو را به مرزهای روسیه برساند، تهدیدی برای بازیابی اقتدار و سروری روسیه می‌داند.

به همین دلیل کاخ کرملین در سال‌های اخیر در صف حامیان واگرایی در اتحادیه اروپا قرار گرفت. رای مردم انگلیس به خروج کشورشان از اتحادیه اروپا و رشد درخواست احزاب چپ در کشورهای مختلف اروپایی برای خروج از این اتحادیه امید پوتین را در باره واگرایی در اتحادیه اروپا افزایش داد، به گونه‌ای که کشورهای اروپایی ادعاهای مکرری را درباره حمایت کاخ کرملین از احزاب چپ مدعی خروج از اتحادیه اروپا در انتخابات یکی دو سال گذشته مطرح کرده‌اند.

در انتخابات اخیر ریاست جمهوری در فرانسه هم مسکو به حمایت از مارین لوپن، رقیب تندروی مکرون متهم شد. این اتهام زمانی جدی‌تر شد که ولادیمیر پوتین، مارین لوپن نامزد حزب راست افراطی جبهه ملی فرانسه را یک ماه قبل از انتخابات به کاخ کرملین دعوت و با وی دیدار کرد. و هواداران ماکرون هم حملات گسترده سایبری به ستاد انتخابات امانوئل ماکرون را به کارشناسان اینترنتی روسی منتسب ‌کردند.

باور به مداخله مستقیم روسیه در روند انتخابات ریاست جمهوری فرانسه علیه رئییس جمهور پیروز به اندازه ای جدی است که امانوئل مکرون حتی در نشست خبری مشترک پس از دیدار با پوتین، نحوه تبلیغ رسانه‌های روسی همچون «اسپوتنیک» و «راشا تودی» را در رقابت‌های انتخاباتی فرانسه محکوم کرد و گفت: هنگامی که سازمان‌های خبری اقدام به نشر اکذیب و مطالب توهین آمیز می کنند، دیگر روزنامه نگار نیستند بلکه قصد تاثیرگذاری دارند. راشا تودی و اسپوتنیک وسیله نفوذ در انتخابات (ریاست جمهوری فرانسه) بود و بارها و بارها در مورد من و مبارزان انتخاباتی من دروغ منتشر کردند.

ماکرون حامی گفتگو با روسیه

با این همه ولادیمیر پوتین تقریبا نخستین رئیس‌جمهوری بود که پیروزی امانوئل ماکرون در انتخابات ریاست‌جمهوری فرانسه را به وی تبریک گفت و در گفتگوی تلفنی با وی درباره حل بی‌اعتمادی متقابل میان دو کشور ابراز امیدواری کرد. در واقع پوتین با این اقدام تلاش کرد تا هر چه سریع تر، کدورت‌های به وجود آمده با مکرون را در دوران رقابت انتخاباتی فرانسه، برطرف کند.

امانوئل مکرون هم از دوران تصدی وزارت اقتصاد فرانسه نشان داد که خواهان تغییر در بن بست سیاسی به وجود آمده میان پاریس و مسکو است، و به فاصله سیاسی فرانسوا اولاند با روسیه انتقاد دارد.

ماکرون در ژانویه 2016 به عنوان وزیر اقتصاد دولت فرانسوا اولاند از مسکو دیدار داشته و از گسترش روابط با روسیه استقبال کرده بود.

وی در روند رقابت‌های انتخاباتی هم به رغم تاکید بر قاطعیت در برابر سیاست‌های مسکو، به‌ویژه در قبال بحران سوریه و اوکراین، بارها از لزوم ازسرگیری گفتگوها با روسیه سخن گفت. ماکرون پس از دیدار سران هفت کشور صنعتی جهان در ایتالیا هم تاکید کرد: «ما باید با روسیه برای تغییر چارچوب برای پایان دادن بحران نظامی در سوریه صحبت کنیم و راه حل سیاسی جامع تر و هماهنگ تر را بسازیم».

الزامات احیای روابط فرانسه با روسیه

به رغم اختلافات عمیق میان پاریس و مسکو به نظر می‌رسد که دو طرف گریزی جز احیای مناسبات و بهبود آن در حوزه‌های مختلف سیاسی و امنیتی ندارند.

روسیه به دلیل پیروزی حامیان اتحادیه اروپا در فرانسه، هلند، و به احتمال زیاد در انتخابات پیش روی آلمان ناگزیر است با واقعیت اروپای متحد دست کم در سال‌های آینده کنار بیاید. به ویژه آنکه امانوئل ماکرون مانند آنگلا مرکل، صدر اعظم آلمان به عنوان دو قدرت اصلی اتحادیه اروپا در این خصوص وحدت نظر عمیقی دارند.

به همین دلیل مسکو به خوبی می داند که سال‌های آینده اگر سال‌های تقویت اتحادیه اروپا نباشد، دست کم دوران تضعیف آن نخواهد بود، به همین دلیل کار با قدرت های اصلی اتحادیه به ویژه فرانسه و آلمان ضرورتی انکار ناپذیر است.

امانوئل مکرون هم با تاکیدات مکرر درباره احیای روابط و گفتگوها با روسیه و میزبانی متفاوت در نخستین فرصت ممکن از ولادیمیر پوتین نشان داده که درک عمیق تری از الزامات روابط خوب با روسیه دارد، به گونه ای که حتی افشای برخی مداخلات انتخاباتی روسیه در فرانسه که از قضا به زیان مکرون بوده نمی‌تواند، در حقیقت نیاز به احیای تعامل فرانسه و روسیه خللی ایجاد کند.

درک این مطلب زمانی بیشتر می شود که بدانیم، امانوئل مکرون رویای احیای اقتدار فرانسه و اتحادیه اروپا در برابر آمریکا را در سر دارد، و این رویا را در رفتار خود با دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا که در حاشیه دیدار اخیر سران ناتو برگزار شد نشان داد. آنجا که درباره علت دست دادن متفاوت خود با ترامپ گفت: «دست دادن من با ترامپ، عادی یا بخشی از الفبای سیاست نیست بلکه آن یک لحظه حقیقی است. ضرورت داشت به همگان نشان دهیم که زمان امتیازدهی‌ها حتی به صورت نمادین، پایان یافته است.»

روزنامه فیگارو در تحلیلی درباره پیام سفر پوتین به پاریس نوشت: هیچ نبردی هنگام دست دادن رئسای جمهور فرانسه و روسیه مانند آنچه در دست دادند ترامپ و مکرون رخ داد، مشاهده نشد.

در چنین شرایطی قطعا بهبود روابط با دیگر قطب‌های قدرت بین‌المللی از جمله روسیه می‌تواند به مکرون در تقویت موقعیت جهانی فرانسه کمک کند.

بعلاوه امانوئل مکرون که مدتی در سمت وزیر اقتصاد فرانسه کار کرده، در شعارهای انتخاباتی خود تاکید روشنی بر بهبود شاخصه های اقتصادی فرانسه داشته است. از این منظر بازار بزرگ و اقتصاد در حال توسعه روسیه با حجم تجارت خارجی 850 میلیارد دلاری و همچنین صندوق ذخیره ملی 520 میلیارد دلاری روسیه که ضامن ثبات اقتصادی روسیه شده است، فرصتی برای امانوئل مکرون و اقتصاد درگیر با رکود فرانسه است.

رئیس جمهوری فرانسه پس از دیدار چندساعته با همتای روس خود، تاکید کرد که امروز هیچ مساله مهمی بدون گفت و گو با روسیه قابل حل نیست، و می‌خواهد روابطش با مسکو مشابه روابط آلمان با روسیه باشد، و مشکلات موجود از جمله درباره اوکراین و سوریه را با گفت و گو حل و فصل کند.

آیا امانوئل ماکرون معمار روابط جدید فرانسه و روسیه خواهد بود؟

نظر به آنچه گفته شد و البته تصویری که رسانه‌های فرانسوی از امانوئل مکرون ارائه می‌دهند، وی دارای شخصیتی متفاوت، آشنا به معادلات منطقه‌ای و بین‌المللی و دارای اراده و باور به استعدادهای فرانسه است، و بنا دارد، از مجموع امکانات و ظرفیت‌های داخلی و خارجی برای حل مشکلات و ارتقای موقعیت کشورش بهره بگیرد.

قطعا تعامل با روسیه و کاهش اختلافات با مسکو یکی از اولویت‌هایی است که مکرون با دعوت زودهنگام از پوتین و به رغم دلخوری‌هایی که از مواضع انتخاباتی روسیه در فرانسه داشته، نشان داده است.
از این جهت گام اول مکرون گویای علاقمندی وی به بازتعریف مناسبات راهبردی کشورش با روسیه به عنوان یک قدرت تعیین کننده اروپایی و بین‌المللی است.

به همین دلیل اگر چه امید به حل و فصل اختلافات عمیق دو کشور از جمله در رویکردهای اروپایی و خاورمیانه‌ای در کوتاه مدت قابل دفاع نیست، اما می توان گفت که این چالش‌ها دست کم در بهبود تدریجی مناسبات اقتصادی و افزایش سطح و جدیت گفتگوهای راهبردی میان دو کشور مانعی ایجاد نخواهد کرد.

یوسف اسماعیلی