نسخه ترامپ برای بحران سوریه

نحوه تعامل با ایران به عنوان یک کنشگر فعال منطقه‌ای و بازیگر تاثیرگذار در صحنه بین‌الملل؛ مساله نزاع دیرپای فلسطین و رژیم صهیونیستی و چگونگی حل و فصل آن به عنوان مشکل اصلی تمام ناآرامی‌های جاری در این منطقه؛ مساله انرژی، امنیت تولید و انتقال آن؛ مساله اکراد و احتمالات پیش روی هویت کردی؛ تحولات عراق؛ داعش، پدیده تروریسم و تهدیدات امنیتی ناشی از آن؛ بحران‌های متوالی و ساختارشکن در منطقه؛ دولت‌های ناکارآمد عربی جنوب خلیج‌فارس؛ ایدئولوژی وهابی و سلفی به عنوان ریشه و عامل پدیدآورنده تروریسم و مساله سوریه با تمام مشکلات آن.

از مجموع موضوعات مطرح شده فوق؛ بحران سوریه از ابتدا تاکنون بسیاری از کشورها از جمله آمریکا را به خود مشغول کرده است.

دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور جدید آمریکا در دوره رقابت‌های انتخاباتی خود، دو مولفه اصلی بحران سوریه یعنی حضور داعش و ضرورت مبارزه با آن و نیز مساله سیل مهاجران و پناهندگان سوری را که به ‌سمت اروپا و آمریکا سرازیر می‌شود، مورد اشاره قرار داد.

ترامپ در رقابت‌های انتخاباتی خود برای حل مشکل آوارگان بر ضرورت تاسیس منطقه امن برای اسکان این مهاجران تاکید کرد.

متعاقبا و همزمان با انتشار نتایج نشست آستانه که از آن به‌عنوان موفقیتی برای سیاست روسیه در مدیریت بحران سوریه تعبیر می‌شد، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور جنجالی آمریکا در مصاحبه‌ای با شبکه آمریکایی ای.‌بی.سی در پاسخ به خبرنگار این شبکه در رابطه با تحولات سوریه مجددا اعلام کرد که در نظر دارد برای مهاجران و آوارگان سوری منطقه امنی را ایجاد کند.

وی برای اجرایی کردن این نگاه، علاوه بر اعلام ممنوع‌الورودی این مهاجران به‌مدت 120 روز به آمریکا؛ وزرای دفاع و خارجه خود را مامور کرد تا طرح اجرایی این ایده را تهیه و در اختیار وی قرار دهند.

به‌دنبال انتشار این خبر، مسکو از زبان سخنگوی خود اعلام کرد که درباره این موضوع با روسیه مشورت نشده و نسبت به تبعات منفی این طرح به آمریکا هشدار داد.

قطر بلافاصله از این طرح استقبال کرد، ترکیه نیز ضمن اشاره به این‌که اصل ایده تشکیل مناطق امن، پیشنهاد آنها بوده است، با احتیاط از ایده دونالد ترامپ استقبال کرد.

عربستان نیز با سکوت خود از اعلام و اجرایی شدن این طرح به‌عنوان شروعی برای سقوط بشار اسد، اظهار رضایت کرد.

کارشناسان در مجموع مناطقی که امکان اجرایی شدن این طرح را دارند، سه منطقه در داخل خاک سوریه می‌دانند.

منطقه اول: مناطق کردنشین در شمال سوریه که تحت تصرف گروه‌های کردی است. اجرای این طرح در این منطقه با توجه به تجربه آمریکا در ایجاد منطقه مشابه در عراق در واقع می‌تواند مقدمه‌ای برای پیشبرد مساله کردی در منطقه باشد البته این طرح مورد اعتراض و مخالفت ترکیه، سوریه و جمهوری اسلامی ایران قرار خواهد گرفت.

منطقه دوم: منطقه حائل بین دو بخش کردنشین در شمال سوریه است که در حال حاضر تحت اشغال نیروهای ارتش ترکیه و هم‌پیمان این کشور است. مزیت این منطقه همراهی ترکیه و آمادگی این کشور در به‌دست گرفتن سیاستگذاری و اجرای این طرح است.

تنها نکته‌ای که ترکیه ممکن است نسبت به آن ملاحظه جدی داشته باشد، خارج شدن برگه مهاجران از دستش است که همواره به‌عنوان برگه فشاری علیه اروپا مورد استفاده قرار می‌گرفت.

منطقه سوم: منطقه‌ای در جنوب سوریه به موازات مرز اردن و فلسطین اشغالی است. مزیت این منطقه همراهی اردن و رژیم صهیونیستی با این طرح و فراهم بودن تسهیلات لجستیک مورد نیاز از سوی اردن، عربستان و رژیم صهیونیستی است. وجود و حضور ارتش جدید سوریه (معارضه مسلح) در این منطقه نیز امکان تامین امنیت را برای این منطقه نیز فراهم می‌کند.

در این رابطه توجه به چند نکته ضروری است:

1ـ به‌نظر می‌رسد انگیزه اصلی دونالد ترامپ از طرح این پیشنهاد قبل از آن‌که ورود جدی و تاثیرگذار بر تحولات سیاسی و نظامی سوریه باشد، بیشتر با هدف حذف فشارهای ناشی از موج مهاجران و آوارگان سوری است که اروپا و آمریکا را بشدت تحت تاثیر قرار داده است.

2ـ بسیاری از ناظران سیاسی و امنیتی بر این اعتقادند که تشکیل این منطقه، کمکی در حل بحران نخواهد کرد؛ بلکه به عمر بحران و نزاع در این کشور خواهد افزود.

3ـ این طرح مقدمه‌ای خواهد بود برای تجمع گروه‌های معارضه و تروریست تا ضمن استفاده از چتر حمایت خارجی تحت عنوان منطقه پرواز ممنوع، به تجدید قوای خود پرداخته و این منطقه را به سکویی برای انجام عملیات نظامی خود علیه دولت مرکزی سوریه تبدیل کنند.

4ـ بدون شک عدم همراهی نیروهای اصلی تاثیرگذار در میدان و همچنین دولت سوریه با این طرح اجرایی شدن آن‌را با موانع جدی مواجه خواهد کرد، ضمن این‌که در شرایط عدم همراهی میدانی روسیه با این طرح، احتمال برخورد نظامی در آسمان سوریه بین آمریکا و روسیه را بالا خواهد برد. همان عاملی که همواره اوباما براساس آن با پیشنهاد ترکیه برای تشکیل منطقه امن با آن مخالفت می‌کرد.

5ـ از جمله عوامل اصلی که تاکنون مانع ایجاد مناطق امن شده، هزینه‌های سرسام‌آور ایجاد و نگهداری این منطقه؛ مشکل ایجاد پوشش نظامی لازم روی این منطقه و در نهایت ضرورت حضور نظامی مستقیم آمریکا در این طرح است. این درحالی‌است که دولت ترامپ فعلا آمادگی ورود به این سه حوزه را ندارد.

با توجه به نکات ذکر شده می‌توان جمع‌بندی کرد که این طرح نیز همچون طرح‌های مشابه دیگر بازیگران به‌دلیل پیچیدگی‌های بحران و چندوجهی بودن تحولات سوریه و نیز حضور بازیگران متعدد، با منافع متفاوت در قلب این تحولات؛ عملا با چالش‌های جدی مواجه بوده و امکان تحقق آن ضعیف خواهد بود.

به همین دلیل است که در حکم امضا شده از سوی ترامپ درباره مهاجران و آوارگان در دستورالعمل کتبی، ذکری از ایجاد منطقه امن در سوریه نشده و گفته می‌شود ابلاغیه اجرایی این طرح به‌صورت شفاهی صورت گرفته است.

در عین حال با توجه به رویکرد ساختارشکنانه دونالد ترامپ باید در این رابطه و بویژه در مورد سیاست‌های عملی آمریکا در قبال بحران سوریه منتظر رویکردهای غیرمنتظره ماند.

محمدرضا رئوف‌شیبانی - سفیر پیشین ایران در سوریه