حاتم‌بخشی ولیان از آستان قدس رضوی

ولیان با شدت عمل و خشونت و تندزبانی شروع به این کار کرد و موجبات سرگردانی و پریشانی و قطع کسب و کار هزاران کاسب را فراهم آورد که چند سال بعد نتایج اقدام او را در قیام‌های پی‌درپی مردم مشهد ظاهر شد و به قدری درگیری شدت یافت که دولت او را در شهریور 1357 برکنار و به تهران احضار کرد.

یکی از کارهای غلط استاندار و متولی آستان قدس، بذل و بخشش به مقامات خارجی و در حقیقت همسران آنها که به مشهد می‌آمدند و علاقه وافر داشتند به صورت ناشناس از حرم مقدس حضرت علی‌بن موسی‌الرضا (ع) دیدن کنند، بود.

سولیوان سفیر آمریکا که در سال 1356 / 1977 به اتفاق همسرش به ایران آمده بود وقتی به مشهد رفت خواهان دیدار حرم شد. سفیر و همسرش و چند تن از همراهان سرانجام توانستند مدت پانزده دقیقه از حرم دیدن کنند.

ولیان روز بعد ضیافتی برای سفیر و خانمش و چند آمریکایی دیگر ترتیب داد. در جریان مهمانی ناهار استاندار هدایایی به خانم‌های حاضر در مجلس داد.

سولیوان در کتابش (ص 65) می‌نویسد: «هدایایی که به همسر من داده شد یک دست جواهرات مرکب از گردنبند، گوشواره، انگشتری از طلا و فیروزه و الماس بود. همسرم از پذیرفتن هدایا امتناع می‌کرد ولی استاندار اصرار می‌ورزید».

سولیوان به معاون استاندار می‌گوید: طبق قوانین آمریکا خانمش نمی‌تواند این هدایا را بپذیرد، اما معاون استاندار گفت: پس دادن هدایا به استاندار توهین و بی‌احترامی به ولیان است و بهتر است هدایا را ببرد و بعدا پس بدهند.

سولیوان می‌گوید ما هدایا را از تهران پس فرستادیم.

ولی استاندار دوباره آن جواهرات را به سفارت در تهران فرستاد و برای سفیر پیغام داد: «آستان قدس آنقدر ثروت دارد که هدایای چند هزار دلاری ما به شما درنظر آستان قدس که شاهنشاه تولیت عالی آن است، بیش از یک فنجان قهوه ارزش ندارد.»

سولیوان و همسرش جواهرات را با گزارشی به وزارت خارجه آمریکا ارسال کردند که قرار شد با تشریفات خاصی در حراج به فروش برسد و بهای آن به موسسات خیریه مذهبی آمریکا یا مدارس مخصوص دانش‌آموزان تهیدست آمریکایی تعلق گیرد.

سولیوان فصلی مبسوط از کتاب «ماموریت در ایران» را به رفتار خشونت‌بار و مردم ناراضی کن ولیان در مشهد اختصاص داده و اشاره می‌کند که او تصور می‌کرد اشیای گرانبها و میلیون‌ها پولی که مردم نذر امام رضا(ع) می‌کنند، ثروت شخصی شاه است.

خانم سینتیا هولمز، همسر ریچارد هولمز سفیر قبلی آمریکا پیش از سولیوان نیز در خاطرات خود به سفرش به مشهد مقدس و این‌که چادر به سر کرد و داخل حرم شد، اشاره کرده، اما گویا در آن زمان که قبل از استانداری ولیان بوده، کسی به او جواهراتی اهدا نکرده است.

شاه در طول دوران سلطنتش هر بار که به آمریکا می‌رفت، تعداد زیادی قالی و قالیچه همراه می‌برد، اما حتی یک تخته از قالی‌هایی که شاه سابق به روسای جمهوری آمریکا داد و حتی قاب خاتم با نقاشی چهره ترومن و آیزنهاور و کندی که به هر سه اهدا شد، به خانه آنان نرفت و در موزه کاخ سفید ماند، چون دریافت هدایا بیش از ده دلار از سوی مقامات آمریکایی جرم تلقی می‌شود و حتما باید به موزه‌های آمریکایی اهدا شود.

البته صدها کیلو خاویار که هر سال از سوی دربار برای پادشاهان و روسای جمهوری بر سر کار و نخست‌وزیران ممالک اروپایی ارسال می‌شد، چون مصرف‌کردنی بود، مورد تناول آنان قرار می‌گرفت و در آمریکا هدایای اردشیر زاهدی شامل جعبه‌های خوش‌ساخت یک کیلویی خاویار، پسته، زعفران و سکه‌های طلا که به روزنامه‌نگاران و سناتورها و نمایندگان کنگره داده می‌شد، مستثنا بود و متعلق به خودشان بود.

خسرو معتضد - مورخ