معامله دو سر برد

اکنون تبادلات علمی بین ایران و آلمان وارد سطح وزارتخانه‌ای شده است و قرار است پروتکلی در این زمینه در وزارت علوم تصویب شود. همچنین کمیسیون مشترک علمی ایران و آلمان ابتدای سال 2017 میلادی آغاز به کار خواهد کرد.

یکی از برنامه‌های علمی مشترک دیگر، برگزاری «روز علم ایران» در آلمان طی سال جاری است. کشور آلمان اکنون با بیش از 800 هزار شرکت، موسسه تحقیقاتی و دانشگاه از سراسر جهان روابط علمی دارد و حضور وزیر آموزش و تحقیقات آلمان و نمایندگانی از موسسات آموزشی و پژوهشی معتبر آلمان در ایران از علاقه آنها به گسترش روابط علمی مشترک گسترده‌تر در آینده خبر می‌دهد. گردهمایی ایران و آلمان هجدهم مهر امسال در مرکز همکاری‌های علمی بین‌المللی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری برگزار شد و برنامه‌هایی برای همکاری مشترک بین‌المللی تحقیقاتی میان دانشگاه‌های ایران و دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی آلمان مطرح شد.

توسعه تبادلات آکادمیک آلمان

موسسه تبادلات آکادمیک آلمان (DAAD) سابقه‌ای بیش از 90 سال در تبادلات آکادمیک دارد و سالانه دانشجویان و استادان برجسته از ایران برای تحصیل در مقطع دکتری و گذراندن دوره‌های تحقیقاتی پسا دکتری و فرصت‌های مطالعاتی در تمام رشته‌ها از این مسیر پذیرش می‌شوند. به گفته مقامات این موسسه، علت پذیرش بیشتر دانشجویان در مقاطع دکتری و بالاتر این است که سطح علمی دانشگاه‌های ایران بالاست و بیشتر در شرایطی که دانشجویان در مقطع دکتری و بالاتر با کمبود تجهیزات و امکانات آزمایشگاهی یا رشته‌های تخصصی روبه‌رو باشند، برای ادامه تحصیل مورد حمایت قرار می‌گیرند.

اکنون قرار است ظرفیت بورسیه برای دانشجویان ایرانی، با مذاکرات انجام شده با وزارت علوم به صورت برنامه‌ای مشترک افزایش یابد. این در حالی است که اکنون نیز دانشجویانی از کشور آلمان برای ادامه تحصیل بخصوص در رشته‌های ادبیات فارسی، علوم اسلامی و مردم‌شناسی به ایران می‌آیند و کشور آلمان در نظر دارد امکان ایجاد روابط پژوهشی بیشتر در حوزه‌های انرژی، علوم اسلامی و زبان را نیز برای تبادل دانشجویان فراهم کند.

علاوه بر این شرایط، دانشجویان ایرانی می‌توانند از امکاناتی مثل شرکت در سمینارها، دوره‌های تابستانی و همایش‌های تخصصی استفاده کنند. برگزاری چنین دوره‌های کوتاه مدتی انگیزه دانشجویان برای توسعه مسیر تحقیقات در ایران را بیشتر می‌کند و از خروج بیش از حد ارز از کشور نیز جلوگیری می‌کند. از طرف دیگر سیاست کلی موسسه تبادلات آکادمیک، دیپلماسی علمی و ارائه تسهیلات تشویقی را دنبال می‌کند. این موسسه پس از پایان بورس تحصیلی دانشجو نیز شبکه ارتباطی خود با فارغ‌التحصیلان را حفظ می‌کند و سعی در توسعه آن بخصوص از طریق کسانی دارد که پس از تحصیل به کشور خود باز می‌گردند. زیرا هنگامی که آن فرد در کشور خود در مسند کاری قرار می‌گیرد، اولویت خرید تجهیزات یا ایجاد روابط در زمینه‌های گوناگون را با کشوری برقرار می‌کند که در آن تحصیل کرده و روابط بیشتری در آنجا دارد. همچنین این موسسه برای سایر برنامه‌های تحقیقاتی و پژوهشی و سیمنارها در آلمان یا خارج از آلمان از فارغ‌التحصیلان خود حمایت حقوقی و مالی می‌کند. البته تمام این حمایت‌ها فقط در چارچوب تفاهم‌نامه‌ها و قراردادهای انجام شده بین مراکز دانشگاهی انجام می‌شود.

نمونه موفق همکاری علمی ایران و آلمان

دکتر حسین نجم‌آبادی، رئیس مرکز تحقیقات ژنتیک، درباره یکی از پروژه‌های انجام شده موفق بین دو کشور ایران و آلمان می‌گوید: «در 13 سال گذشته پروژه مشترکی برای تشخیص منطق و علت معلولیت ذهنی انجام شده است. این بیماری ژنتیکی یکی از مشکلات اجتماعی و پزشکی بزرگ در کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه است و همه جنبه‌های تشخیص، پیشگیری و درمان بیماری‌های ژنتیک در این پروژه مطالعه شده است. نتیجه این پروژه سیستم بهداشتی منحصر به فردی است که می‌تواند این بیماری را در روستاهای کوچک تا حد زیادی کاهش دهد. همچنین امیدواریم در آینده نزدیک درمان موثر هم پیدا شود.»

دکتر جورج شووته (Dr. Georg schütte)، وزیر آموزش و پژوهش آلمان، همکاری‌های علمی و فناورانه عملگرا و تمرکز روی نوآوری و ارتباط علم و تحقیقات را ارکان مهم روابط علمی بین‌المللی بین دو کشور بیان می‌کند و می‌افزاید: «ما پیش از این مذاکراتی برای توسعه الهیات داشتیم و اکنون گروه‌های تحقیقاتی الهیات اسلامی در دانشگاه‌های آلمان داریم. کمک هزینه تحصیلی (بورسیه) ابن سینا برای دانشجویان مسلمان برای تحصیل در آلمان نیز نمونه‌ای دیگر از همکاری مشترک دو کشور است.»

دکتر شووته معتقد است در دو حالت نیاز به همکاری مشترک میان دو کشور بیشتر احساس می‌شود: «اگر پرسش برای یک تحقیق شخصی خیلی بزرگ یا پروژه بزرگی برای یک مرکز تحقیقاتی باشد، ما نیاز به تقویت نیروها و متحد شدن داریم. تحقیقات ژنتیک مشترک بین ایران و آلمان از مثال‌های این همکاری است. همچنین اگر پروژه هزینه‌های زیادی برای یک دولت داشته باشد، مثل تحقیقات فضایی، رصدهای ماهواره‌ای برای تحقیقات اتمسفری و قطب‌های زمین، همکاری در سطح بین‌المللی نیاز است.»

دکتر مجتبی شریعتی نیاسر، معاون آموزشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، نیز در خصوص همکاری ایران با موسسات تحقیقاتی بنیادی تاکید می‌کند: «علوم بنیادی پایه‌ای برای علوم دیگر مثل مهندسی و کشاورزی و آغازی برای توسعه شاخه‌های دیگر علم است. به همین دلیل رویکرد همکاری متقابل با آلمان در زمینه علوم بنیادی بحث مهمی است. همکاری در مباحث مدیریت منابع آبی، فناوری‌های سبز، نانوفناوری و زیست‌فناوری نیز می‌تواند در آینده بررسی شود.»

پروفسور پیتر اشترواشنایدر (Peter Strohschneider)، رئیس بنیاد پژوهشی آلمان (DFG)، مزایای مشارکت علمی مراکز تحقیقاتی ایران و آلمان را این طور مطرح می‌کند: «همکاری در زمینه‌های خاص تحقیقاتی مثل درمان بیماری‌های عفونی، به نتایج کاربردی منجر می‌شود. همچنین تبادلات بین‌المللی امکان برقراری ارتباط موثر با متخصصان و دانشمندان بیشتر در رشته مورد نظر را فراهم می‌کند.

از دیگر مزایای این مشارکت ایجاد استانداردهای یکسان در زمینه روند تصمیم‌گیری و افزایش کیفیت فعالیت‌های شوراهای پژوهشی است. تبادلات بین‌المللی در حوزه علمی باعث می‌شود محققان تفاوت‌های فکری مناطق مختلف را دریابند و بتوانند مشکلات تحقیق و تولید در مناطق مختلف را با توجه به شرایط فرهنگی آن منطقه در نظر بگیرند. دیپلماسی علمی در ابعاد گسترده، همکاری در سطح بین‌المللی، مشارکت در برنامه‌های سازمانی، ایجاد سوالات استراتژیک و در نظر گرفتن همه جنبه‌های یک مشارکت علمی موفق با احترام متقابل و اعتماد طرفین ممکن است. در نهایت برای ایجاد نوآوری در تحقیقات، پژوهشگران می‌توانند برای بهبود راهکارهای مسائلی که جامعه از محقق می‌خواهد برنامه‌ریزی کنند. از جنبه دیگر مسائل علمی در پیشرفت‌های غیرمنتظره علمی که انتطار نمی‌رفت رخ دهد، در یک همکاری گسترده به نتیجه می‌رسد.»

لزوم توجه به همکاری بین‌المللی در حوزه علوم بنیادی

موسسه ماکس پلانک در سراسر آلمان تحقیقات گسترده‌ای در زمینه‌های مختلف علمی و تحقیقات بنیادی انجام می‌دهد. این مجموعه از 82 موسسه تحقیقاتی تشکیل شده است و سالانه بورسیه‌های تحصیلی برای دانشجویان و پژوهشگران خارجی ارائه می‌دهد. تمرکز این موسسه پذیرش دانشجویان نخبه و دانشمندان جوان است که هدف آنها تحقیقات بنیادی و پژوهشی برای فهمیدن ماهیت جهان، فیزیک ذرات بنیادی، اخترفیزیک، علوم پزشکی و زیست‌شناسی است. موسسه ماکس پلانک در نظر دارد برای ترویج فرهنگ تبادلات بین‌المللی و توسعه روابط میان دانشمندان نخبه با دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقات بنیادی ایران همکاری کند.

پروفسور مارتین استراتمن (Martin Friedrich Stratmann)، رئیس موسسه تحقیقاتی ماکس پلانک آلمان درباره نحوه انتخاب افراد می‌گوید: «ما روند سختی برای انتخاب افراد داریم، اما بعد از انتخاب به ایده‌های دانشمندان اعتماد می‌کنیم و بودجه برای تحقیقات در تمام عمر در اختیار آنها قرار می‌دهیم. بسیاری از دانشمندان بعد از سال‌ها پژوهش جدی به رویایی که در سر داشتند دست پیدا می‌کنند.»

دکتر محمود نیلی، رئیس دانشگاه تهران درباره لزوم ایجاد روابط علمی بین این موسسه و موسسات علوم بنیادی در ایران می‌گوید: «تحقیق و پژوهش در دنیای امروز به تنهایی امکان‌پذیر نیست و دانشمندان با چالش‌های جهانی رو به رو هستند؛ بخصوص در تحقیقات بنیادی که تمرکز روی توفان ذهنی (Brain Storming) و انجام تحقیقات فردی تقریبا غیرممکن است. ایران و آلمان از گذشته همکاری‌های علمی موفقی داشته‌اند و باید روی ارزش‌های مشترک تحقیقاتی دو کشور سرمایه‌گذاری شود.»

سپیده شعرباف