همیشه دوست داشتم خادم امام‌حسین (ع) باشم

امسال اما سینما دست پر به استقبال محرم و صفر رفت و فیلم‌های مناسبتی چون «هیهات»، «کربلا جغرافیای یک تاریخ»، «اروند»، «ابوزینب» و انیمیشن «ناسور» نشان‌دهنده‌ تنوع ژانری تولیدات سینمای ایران است. در این میان فیلم «هیهات» با موضوع عاشورا و امام حسین(ع) انگار کم‌کم دارد مخاطبانش را پیدا می‌کند. این فیلم به تهیه‌کنندگی محمدرضا شفیعی فیلمی چهار اپیزودی به کارگردانی (دانش اقباشاوی، هادی نائیجی، هادی مقدم‌دوست و روح‌الله حجازی) با موضع اجتماعی و مفاهیم عاشورایی است که بازیگرانی چون حمید فرخ‌نژاد، حامد بهداد، مینا ساداتی، بابک حمیدیان، آلا نجم، بهاران بنی‌احمدی، خسرو شهراز و... در آن ایفای نقش کردند. این چهار اپیزود چهار روایــت متفاوت دارد و هر اپیزود قصه خودش را تعریف می‎کند و یک خط روایی واحد ندارد، اما به لحاظ ساختاری روح یکدستی دارد.

اپیزود اول: پیوند به حرم از پنجره‌های ضریح

اولین روایت «هیهات»، حکایت مادری پیر است که سال‌ها در حسرت زیارت کربلا مانده و حالا، گذر ضریح جدید حرم امام حسین(ع) از محل سکونتش فرصتی است برای آن‌که در انتهای عمر، دست‌کم ضریح جدید مولایش را زیارت کند. تلاش‌های پسر پیرزن (با بازی حامد بهداد) برای ایجاد این فرصت ثمر نمی‌دهد و اقدام غریب و غیرقابل پیش‌بینی این پسر درام اصلی این اپیزود را سروشکل می‌دهد. آنچه در این اپیزود «هیهات» بیش از هر چیز نمود می‌یابد، توجه به اهمیت و ابعاد ویژه مقوله «زیارت» است. هادی نائیجی در این اپیزود می‌کوشد دنیای عاشقان اباعبدالله را از منظری احساسی و البته جذاب کنکاش کند.

اپیزود دوم: به یاد حضرت عباس(ع)

روایت دوم «هیهات» با محوریت شخصیت فرید موسوی (با بازی حمید فرخ‌نژاد) از فرماندهان دوران دفاع مقدس شکل می‌گیرد. او که همراه خانواده‌اش عازم زیارت برای اربعین است، در آستانه سفر با مساله‌ای جدی مواجه می‌شود که جوانان زیادی برای حل آن گام برداشته و ناکام مانده‌اند. حاج فرید اما سفر اربعینش را نیمه‌تمام می‌گذارد و حماسه‌ای می‌سازد که در لحظه‌لحظه آن، تلمیح و اشاره به حماسه حضرت عباس(ع) مشهود است. دانش اقباشاوی، در این اپیزود تلاش می‌کند روایتی امروزی و قابل درک از آدم‌های دوران دفاع مقدس عرضه کند. او در «امروزی» کردن روایتش موفق است، اما بعید است بتوان آن را به اندازه کافی «قابل‌درک» دانست. منطق داستانی این اپیزود کمی مبهم است و این ابهام اندکی از شکوه قابل انتظار برای آن می‌کاهد.

اپیزود سوم: به حلاوت بین‌الحرمین

روح‌الله حجازی احساسی‌ترین اپیزود هیهات را کارگردانی کرده است. روایتی که از همان ابتدا و با نمایش وضعیت سخت زندگی مردم عراق در دوران پس از جنگ، دل مخاطبش را می‌لرزاند و احساساتش را شعله‌ور می‌کند. داستان زندگی «آلا» دختر خردسال عراقی و مادرش در شرایط سخت مالی و بدون پدری که جانش را روی مین‌های به‌جا مانده از جنگ جا گذاشته، به خودی خود پراحساس و غمگین است. حجازی اما با افزودن تصاویر نابی از بین‌الحرمین و حرم امام حسین(ع) در این اپیزود، عملا آن را تبدیل به یک روضه تمام‌عیار تصویری کرده است. «آلا»ی قصه با الهام از روحیه آزادگی و استقلال مادرش که انگار میراث آنها از امام کربلاست، اقدام به تولید مهر متبرک کربلا می‌کند و با فروش آنها زندگی‌اش را رونق می‌بخشد.

اپیزود چهارم: امروزی‌ترین

اپیزود چهارم «هیهات» اثر هادی مقدم‌دوست است. در این داستان نرگس و فرزندش، برای دیدن مرتضی که مدت‌هاست به عنوان پزشک زائران در کربلاست راهی این شهر می‌شوند، اما نرگس همسرش را نمی‌یابد و از اینجاست که گفت‌وگوهای پینگ پونگی نرگس و مرتضی در تلگرام، آرام‌آرام مخاطب را با کاری که مرتضی در حال انجام آن است، آشنا می‌کند. مخاطب، از دریچه تلگرام می‌بیند که مرتضای قصه، حالا مدافع حرم شده و در خط مقدم نبرد با تکفیری‌هاست. بی‌تعارف می‌توان گفت این اولین یا حداقل زنده‌ترین تصویر از مدافعان حرم در سینمای ایران است؛ تصویری زنده، نزدیک و تا حد بسیار خوبی باورپذیر که در انتها و با اشاره‌ای متناسب به خطبه حضرت زینب(س) اوج می‌گیرد و پیوند عمیق میان مدافعان حرم و آموزه‌های عاشورا را عیان می‌سازد.

تجربه‌ای مفید در جوانی

دانش اقباشاوی در گفت‌وگو با جام‌جم ضمن تاکید بر توفیقش از کار در پروژه‌ای با مفاهیم عاشورایی تصریح می‌کند: بیشتر فیلمسازان جهان دوست دارند درباره مفاهیم افتخارآمیز کار کنند. ما در جهان تشیع نهضتی جهانشمول و چند بعدی داریم که تمام حرفش در مورد وجوه شرافتمندانه انسانی مثل عزت‌نفس، ظلم‌ستیزی، ایثار، عدالت‌خواهی و... است. باعث توفیق و مسرت من بود که توانستم روی این موضوع کار کنم و خوشحالم که این اتفاق در جوانی برایم مهیا شد. جدای از این موضوع، کار در «هیهات» به لحاظ فرمی هم برایم جذاب بود، یعنی تلفیق فرم کلاسیک با سینمایی مستندگونه در کنار سه عزیز دیگری که احساس می‌کردیم اشتراکات فکری با هم داریم مفید و جالب بود. تجربه ساخت فیلم استاندارد «هیهات» به صورت اپیزودیک آن هم با چند کارگردان بعد از چند سال در سینمای ایران اتفاق افتاد که به گفته‌ بسیاری این نوع کار تجربه سختی است، به این دلیل که نگاه‌ها باید به هم نزدیک شود.

یک فرصت استثنایی

هادی مقدم‌دوست درباره ساخت یک اپیزود از «هیهات» به جام‌جم می‌گوید: از بچگی دوست داشتم در خدمت دستگاه امام حسین(ع) باشم. این میل به خدمت، میلی علاوه بر میل به عزاداری‌هاست و این دو می‌توانند در کنار هم باشند. مثلا وقتی در بچگی به هیات عزاداری می‌رفتم، مایل بودم غیر از سینه‌زنی از خادمان هیات هم باشم و البته این اتفاق هیچ‌گاه نیفتاد. روزگار گذشت و کار بنده فیلمسازی شد و حواسم بود که حالا آن خدمتگزاری می‌تواند ساخت یا همکاری در یک فیلم مربوط به امام حسین (ع) باشد. همین بود که با پیشنهاد همکاری در پروژه‌ای مربوط به امام حسین(ع) (که همین فیلم هیهات شد) مواجه شدم، با وجود همه کارهای دیگر آن را از دست ندادم و خوشحال بودم که در خدمت افرادی هستم که برای این پروژه دیده شده‌اند. باید می‌پذیرفتم عمر و دنیا طوری است که هیچ معلوم نیست باز فرصتی اینچنین نصیب من شود. شاید دیگر نشود. شاید هم بشود، اما این را نباید از دست می‌دادم.

ساناز قنبری