مجتهد مبتکر، مدیری مدبر

در اوایل پیروزی انقلاب اسلامی،‌ قضات وضعیت‌های متفاوتی داشتند. برخی از ایران خارج شده بودند. گروهی دیگر هم در آستانه بازنشستگی قرار داشتند و برخی دیگر هم تازه فعالیت خود را شروع کرده بودند و از تجربه کافی برخوردار نبودند. از سویی دیگر هنوز قانون اساسی تدوین نشده بود و قوانین مدونی وجود نداشت و قوانینی که از سابق مانده بود، در بسیاری از موارد سویه‌های غیراسلامی داشت. در بسیاری از مراکز قضایی هر کدام از قضات بر اساس نظر و دیدگاه شخصی خود عمل می‌کردند و اساس کشور با یک گسستگی حقوقی مواجه بود.

در چنین شرایطی بود که شهید بهشتی سکان هدایت قوه قضاییه را به دست گرفت. قوه قضاییه در اوایل انقلاب باحضور چند مجتهد برجسته به صورت شورایی اداره می‌شد و رئیس نداشت. اما ویژگی‌های برجسته شهید بهشتی در امر قضا تردیدی برای این مجتهدان بزرگوار باقی نگذاشت تا هدایت این شورا را به عهده ایشان بگذارند.

او می‌دانست پایه قوه قضاییه بر مثلث قانون ، قاضی و تشکیلات استوار است. در آغاز انقلاب این مثلث وضعیت نابسامانی داشت. اما او به خوبی این سه رکن عمده قوه قضاییه را اداره کرد.

دقت در ویژگی‌های شخصیتی و مدیریتی شهید بهشتی نشان می‌دهد که ایشان از نبوغی در عرصه علم و عمل برخوردار بودند.

از بسیاری از دانش‌های روز مثل فقه، علوم دینی،‌ جامعه‌شناسی و اقتصاد بهره مند بودند و در عین حال به لحاظ مدیریت و اجرا نیز سرآمد بسیاری از معاصران خود محسوب می‌شدند.

وجود چنین برجستگی‌هایی،‌ نمایندگان مجلس خبرگان را که بسیاری از آنان جزو برجستگان عرصه علم و دانش بودند برآن داشت که ریاست شهید بهشتی را بر این مجلس بپذیرند.

از آنجا که شهید بهشتی مقتضیات زمانه را به خوبی درک کرده بود، می‌توانست پاسخ‌های نویی به سوالات نو بدهد.

باید درنظر داشت که در آن شرایط زمانی بسیاری از جوانان روحیه انقلابی داشتند و از این رو، انجام برخی از فعالیت‌های در مسیر انقلاب پاسخگوی توقع بالای آنان برای حفظ ارزش‌ها نبود. اما شهید بهشتی در مواجهه با چنین اندیشه‌هایی از شیوه اقناعی استفاده می‌کرد.

او توان ایجاد تحول را در برخورد افراد و افکار مختلف داشت. از سویی دیگر شهید بهشتی مورد آماج اتهام بسیاری از مخالفان جمهوری اسلامی نیز بود با این وصف، او به کار خود ایمان داشت و در پی مقام و منصب نبود و حتی تلاش چندانی هم برای پاسخگویی به اتهامات نکرد.

گرچه زمان به ایشان فرصت مدیریتی زیادی نداد اما کلیت شیوه‌های مدیریتی ایشان در مسائل قضایی استثنایی بود، به این ترتیب به‌نظر می‌رسد که تاکید شهید بهشتی بر رعایت قانون، تسلط ایشان بر علوم روز، درک درست شرایط سیاسی و از خودگذشتگی، همه و همه از ویژگی‌هایی است که امروز نیز باید مورد توجه مسئولان قرار گیرد.

بی‌تردید استفاده از الگوی مدیریتی شهید بهشتی با مختصات اشاره شده، می‌تواند گره‌گشای مشکلات پیش‌روی دستگاه قضایی باشد.

سید محمد اصغری - وزیر پیشین دادگستری