صنعت گل و گیاه؛ چاه نفت دست نخورده

برخی معتقدند، فقط یک راه برای نجات از این وضع وجود دارد و آن، ورود اقتصاد دانش‌بنیان به صنعت گل و گیاه است. ازجمله متخصصانی که معتقدند، با ایجاد تغییر و اصلاحاتی در پرورش گل‌ها می‌توان اقتصاد کشور را با کمک این صنعت رونق بخشید، دکتر عیسی ناظریان، عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کشاورزی مازندران است.

جای خالی دانش در تولید

وی در بررسی وضعیت فعلی تولید گل و گیاه در کشور به جام‌جم می‌گوید: بسیاری از تولیدکنندگان، به ارتقای دانش خود درباره نحوه پرورش بهینه و بهتر گیاهان بومی نیاز دارند. ضعف موجود در این بخش باعث می‌شود،‌ تولیدکننده برای دفع آفات، از سم و کود زیاد استفاده کند که این موضوع اتفاقا باعث کاهش کیفیت محصول و حتی از بین رفتن آنها می‌شود.

دکتر ناظریان با اشاره به اقدامات کشورهای خارجی در جمع‌آوری ژرم‌پلاسم گونه‌های مختلف دنیا و بومی‌سازی و به‌کارگیری آنها برای اصلاح ژنتیک گل‌ها می‌گوید: با وجود منابع غنی و ارزشمندی گیاهی که داریم، اما هنوز بانک ژن گیاهان بومی در کشور درست نشده است در صورتی که مهندسی ژنتیک در اصلاح واحدهای جدید بسیار مهم است.

سرمایه‌گذاری 7 میلیون دلاری

سودهای میلیون دلاری، زیبایی گل‌ها را برای تاجران چند برابر می‌کند و باعث می‌شود، فعالان این صنعت هر گونه اقدام در این زمینه را سرمایه‌گذاری بدانند و هزینه به فایده آن را بررسی کنند. با اتکا به همین نگرش، ژاپنی‌ها برای تولید تنها یک رنگ خاص از یک رقم گل لاله، 7 میلیون دلار هزینه می‌کنند تا به سود 70 میلیون دلاری حاصل از فروش آن در هفت کشور دنیا برسند.

عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کشاورزی مازندران، سرمایه‌گذاری به منظور تحقیق و پژوهش برای تولید ارقام جدید گل در کشور را بسیار ضعیف عنوان می‌کند و ادامه می‌دهد: در بخش دولتی نگاهی برای سرمایه‌گذاری وجود ندارد. بخش خصوصی هم به دلیل مواجهه با چالش‌های متعدد مالی و غیرمالی،‌ توان ورود به این فرآیند را ندارد.

وی با اشاره به تلاش محققان داخلی برای بررسی راهکارهای ماندگاری گل‌های شاخه بریده مانند ارکیده، انتریوم و گونه‌های دیگر می‌گوید: حمایت نشدن بخش تحقیقات باعث شده از دانش موجود در کشور استفاده نشود. به همین علت با ضایعات بالای گیاهان و به تبع آن ضرر تولیدکنندگان مواجه هستیم؛‌ مشکلی که چندی پیش در رابطه با درخت کامیس‌پاریس به وجود آمد و باعث از بین رفتن هزاران اصله شد، فقط به این علت بود که تحقیقات درباره نحوه آفت‌کشی آن صورت نگرفته بود.

دکتر ناظریان با بیان این که سالانه میلیون‌ها دلار برای واردات بذر گل‌های زینتی هزینه می‌کنیم، تأکید می‌کند: ارز خرید این بذرها در حالی از کشور خارج می‌شود که فروشندگان خارجی ژن این گیاهان را به گونه‌ای دستکاری می‌کنند که این گل‌ها فقط در سال اول، باروری خوبی داشته باشند، اما از سال دوم به بعد راندمان آنها کاهش می‌یابد. با این روش بذر آن گل و تولیدش را در انحصار خود نگه می‌دارند. وی ادامه می‌دهد: با تحقیق روی صفات مطلوب ژنتیک گل‌های خارجی می‌توان آنها را به گونه‌های بومی تبدیل کرد و مانع خروج ارز از کشور شد. متاسفانه در این زمینه بشدت دچار ضعف هستیم. چینی‌ها با سرمایه‌گذاری روی ژن 35 هزار گونه، موفق به تجمیع 10 درصد از کل گونه‌های گیاهی دنیا شده‌اند و همچنان در حال تکمیل بانک ژن خود هستند.

نبود تجهیزات آزمایشگاهی شکست صادرات

اهمیت حفظ گونه‌های گیاهی کشورها به قدری اهمیت دارد که کشورها درباره تولید و صادرات آن،‌ قوانین سختگیرانه وضع کرده‌اند، ‌به گونه‌ای که به کشورهای عضو اجازه می‌دهد،‌ مانع از صادر شدن گل دیگر کشورها از مرزهای آنان شود.

عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کشاورزی مازندران درباره دلایل ارجاع گل‌های صادر شده از کشور آذربایجان می‌گوید: آذربایجان به دلیل پذیرش پروتکل‌های قانونی که در زمینه صادرات گل وجود دارد، مانع وارد شدن گل‌های صادراتی ایران می‌شود. نبود تجهیزات آزمایشگاهی باعث شده برخی گل‌های صادراتی مبتلا به بیماری‌های قارچی یا باکتریایی خاص باشند که بازرگانان قبل از صدور محصول، متوجه آن نمی‌شوند و گل‌ها بعد از بررسی در آزمایشگاه‌های کشور مقصد ـ به دلیل آفتی که دارند ـ مرجوع می‌شوند.

دلیل این کار هم پیشگیری از ابتلای گونه‌های گیاهی آن کشور به بیمارگرهای گیاهی است. وی تأکید می‌کند: وجود این موارد باعث بی اعتمادی، از دست رفتن بازار جهانی و تشدید مشکلات می‌شود در صورتی که دانش رفع این مشکل در کشور وجود دارد.

گلخانه‌های تخصصی، عامل رشد تجارت گل

کشور هلند بدون توجه به محدودیت‌هایی که در زمینه نور کافی، کوتاهی روز، هزینه بالای کارگری و سوخت دارد، توانسته با تولید گل در 8000 هکتار گلخانه (حدود چهار برابر ایران) بالاترین حجم تولید و صادرات را به خود اختصاص دهد و تجارت 60 درصد گل شاخه‌ای و 48 درصد گل گلدانی جهان را به انحصار خود درآورد.

دکتر محمدرضا شفیعی، معاون و عضو هیات علمی پژوهشکده ملی گل و گیاهان زینتی کشور به جام‌جم می‌گوید: تخصصی شدن تولید در گلخانه‌ها یک ضرورت است. وقتی نحوه پرورش رقم‌های مختلف یک گونه گل متفاوت است و هر کدام به شرایط مطلوب محیطی (CO2، دما، نور، رطوبت و...) متفاوت نیاز دارند، طبیعی است چند گونه مختلف گیاهی را نمی‌توان در یک گلخانه تولید کرد.

وی با بیان این که کلمبیا با تخصصی کردن گلخانه‌هایش در حال حاضر رز و میخک جهان را تامین می‌کند، می‌گوید: تنظیم عوامل محیطی نکته بسیار مهمی است که بسیاری از تولیدکنندگان نسبت به آن دانش لازم را ندارند و به آموزش نیاز دارند. در حال حاضر تعداد گلخانه‌های تخصصی بسیار معدود است. افزایش تعداد آنها می‌تواند میزان تولیدات فعلی را 30 تا 60 درصد ارتقا دهد.

سیستم‌های نوین کشت

اصلاح شیوه کشت و کاهش وابستگی به خاک از راهکارهای تولیدکنندگان موفق دنیاست. به گفته عضو هیات علمی پژوهشکده ملی گل و گیاهان زینتی استفاده از کشت‌های هیدروپونیک (کشت‌های بدون خاک) در کشور آغاز شده است. بهره‌مندی از این روش باعث تامین نیاز غذایی گل، کاهش وابستگی به کود، آب و افزایش کیفیت تولید می‌شود.

دکتر شفیعی، استفاده از سیستم آبیاری جزر و مدی برای گیاهان گلدانی گلدار که مانع از شیوع آفت در گل می‌شود، توسط تولیدکنندگان را نیز راهکاری موثر عنوان می‌کند و می‌گوید: شیوه‌های نوین تکثیر گل نیز در تولید انبوه بسیار اثرگذار است. در این روش به جای ساقه، سلول و بافت گیاه گرفته و در محیط کشت گذاشته می‌شود. با این روش می‌توان صدها هزار از آن گونه را بدون آفت و بیماری در مدت زمان لازم تکثیر کرد.

عضو هیات علمی پژوهشکده ملی گل و گیاهان زینتی تأکید می‌کند: تغذیه بهینه و کنترل آفات، ارتباط مستقیم با علم و دانش دارد. گیاهان در بحث تغذیه به 12 عنصر اصلی نیاز دارند که متناسب با نوع گیاه، میزان نیاز به این عناصر نیز متفاوت است و تنها از راه تحقیق می‌توان به این تفاوت‌ها رسید. بسیاری از کشاورزان تنها از نیاز گل به چهار عنصرازت، فسفر، پتاسیم و آهن مطلع هستند و موارد دیگر را اصلا نشنیده‌اند. همین فقر غذایی باعث کاهش کیفیت تولید می‌شود.

مشکلات قانونی و سیاسی، نابسامانی بازار، هماهنگ نبودن تعاونی‌های تولیدی با اتحادیه‌های گل و گیاهان در شهرستان‌های مختلف استان، دسترسی نداشتن به نهاده‌های تولید استاندارد، مشکلات گمرکی و قرنطینه‌ای، ضعف ناوگان حمل و نقل گل و گیاه، استفاده نکردن از سردخانه و استفاده از سازه‌های گلخانه‌ای قدیمی و نبود بازارچه گل و گیاهان زینتی در شهرستان‌ها چالش‌های دیگری است که به گفته این محقق، صنعت گل و گیاه کشور با آن مواجه است.

سهیلا فلاحی

دانش