نفت بعد از انقلاب اسلامی

در هنگام به ثمر رسیدن انقلاب اسلامی، تمامی کارکنان فعال در نفت اعتصاب کردند و صادرات نفت به کلی متوقف شد.

با پیروزی انقلاب، تمامی کارشناسان و مستشاران خارجی از مناطق نفتی و عملیاتی خارج شده و برای اولین بار، صنعت نفت کاملا در اختیار متخصصان داخلی قرار گرفت. در این دوره و با توجه به وقوع جنگ تحمیلی، دولت توان خود را در پاسخ به نیازهای ضروری مردم و جنگ معطوف کرد و برنامه خاصی در زمینه ارتقای ساخت داخل اجرایی نشد. در طول جنگ ایران و عراق، میادین و تاسیسات نفتی ایران مورد حمله هوایی ارتش عراق قرار می‌گرفت.

از میان نقاط هدف صنعت نفت ایران برای عراق، در طول جنگ تاسیسات نفتی جزیره خارک و پالایشگاه آبادان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بودند. هدف عراق از این حملات، قطع صادرات نفت ایران بود، با این حال حتی یک روز نیز صادرات نفت ایران در طول جنگ قطع نشد. در نهایت صنعت نفت ایران در طول جنگ هشت ساله حدود هزار شهید، 9700 مجروح و 1180 اسیر را متحمل شد؛ لذا در این دوره ساخت داخل صنعت فقط به جهت بازسازی و جبران ضرر و زیان جنگ بوده است.

دولت پنجم و ششم

این دوره، دوره بازسازی صنعت نفت بود. صنعت نفت در دوره جنگ صدمات بسیار زیادی دید و بسیاری از تاسیسات از کار افتاد و نیز بسیاری از تاسیسات زیر شن و ماسه مدفون شدند که کمتر آسیب ببینند و بسیاری از بازسازی‌های زمان جنگ در حد راه‌اندازی واحدهای آسیب‌دیده بود.

سال‌ها طول کشید که تاسیسات نفتی، بازسازی اساسی یا آماده‌سازی شوند و این دوران عمدتا به این مساله سپری شد. در این دوران به توسعه بخش بالادستی نفت یعنی توسعه میادین جدید توجه زیادی نشد، البته برای برگرداندن سطح تولید به شرایط قبل از جنگ تلاش شد. در بخش پایین‌دستی نیز بخشی از ظرفیت پالایشگاه آبادان که در طول جنگ تعطیل شده بود به چرخه تولید برگشت و دو پالایشگاه اراک و بندرعباس ساخته شد. در بخش بالادستی تنها برای توسعه دو میدان نفتی سیری (آ‌وای) قرارداد بسته شد و نیز مقدماتی برای توسعه میدان پارس جنوبی فراهم شد که به مرحله اجرایی نرسید. اما با بازسازی تاسیسات، در این دوره، صنعت نفت 38 درصد رشد را تجربه کرد و سطح تولید که در زمان آغاز به کار دولت در سال 1368 به دو میلیون و 600 هزار بشکه رسیده بود تا یک میلیون بشکه در روز یعنی سه میلیون و 600 هزار بشکه در روز افزایش پیدا کرد. در این مدت صادرات نفت نیز با رشد قابل توجه و مناسبی به میزان 34 درصد مواجه شد که دلیل آن گسترش روابط بین‌الملل دولت به خصوص در حوزه نفت بود.

دولت هفتم و هشتم

در این دوره قیمت نفت به کمترین مقدار خود رسید به طوری که درآمد نفتی ایران در اولین سال از 19 میلیارد دلار به 15 میلیارد دلار رسید. این کاهش چشمگیر درآمد نفتی، دولت را به تاسیس حساب ذخیره ارزی وادار کرد که این حساب در سال‌های بعد به یک بانک برای دولت‌ها تبدیل شد. در این دوران، شرکت‌های بزرگ نفتی قراردادهایی برای حضور در صنعت نفت کشور امضا کردند و حضور شرکت‌های خارجی نفتی در صنعت نفت و گاز کشور قابل توجه بود که این موضوع، سهم این شرکت‌ها در تولید مواد، قطعات و تجهیزات مورد نیاز صنعت را افزایش داد.

دولت نهم و دهم

در این دوره قیمت نفت افزایش یافت و سیل درآمد نفت و همچنین وضع تحریم‌های گسترده، ضربات بسیاری را بر صنعت نفت وارد کرد. البته وجود تحریم و خلأ به‌وجود آمده، پتانسیلی برای رشد ساخت داخل ایجاد کرد، اما به‌دلیل تغییرات گسترده و پی در پی در سطح مدیریتی صنعت، عملا حمایت و برنامه خاصی در جهت ساخت داخل صنعت نفت و گاز انجام نشد و لطمات بسیاری به کل صنعت وارد شد، به‌نحوی که صادرات نفتی تا حد چشمگیری کاهش یافت. وضع تحریم‌های اقتصادی باعث شد تا پتانسیلی برای توسعه ساخت داخل در صنایع نفت و گاز ایجاد شود و توجه دولت و مسئولان به توانمندی‌های موجود در داخل معطوف شود، اما به‌دلیل عدم وجود برنامه راهبردی و حمایت‌های قانونی، توسعه ساخت داخل بیشتر به دلیل فشار تحریم‌ها بر صنعت ایجاد شد.

دولت یازدهم

در این دوره، مشکلات دوره‌های قبل، همچنان صنعت را درگیر چالش‌های فراوان کرده است. اکنون باید دید با رفع‌تحریم‌ها، آیا شرایط و بسترهای لازم برای بازگشت صنعت نفت و گاز کشور به عرصه جهانی فراهم می‌شود؟