گرد فراموشی بر گرمابه‌های تبریز

محمود شاه‌آبادی، رئیس اتحادیه صنف شرکت‌های خدمات پشتیبانی و همگن تبریز که مسئول رسیدگی به گرمابه‌های عمومی است علل این کاهش را تغییر کاربری، فوت صاحب پروانه و ادامه ندادن فعالیت گرمابه‌ها توسط وراث، دانست و گفت: البته این 12 واحد فعال باقیمانده نیز با مشکلات متعددی چون هزینه‌های گزاف آب، برق، گاز و هزینه رسیدگی‌های جانبی دست و پنجه نرم می‌کنند و با وجود پیگیری‌های متعدد با شرکت‌ها و ادارات مربوط هیچ کدام از مشکلات آنها حل نشده است.

رئیس اتحادیه صنف شرکت‌های خدمات پشتیبانی و همگن تبریز با یادآوری این که حفظ اماکن و آثار قدیمی زنده نگه داشتن هویت و اصالت ما بوده و با ارزش و بها دادن به این مکان‌ها بخصوص حمام‌ها می‌توانیم گردشگران داخلی و خارجی زیادی را جذب کنیم، افزود: متاسفانه آگاهانه یا ناآگاهانه با تخریب داشته‌های خود عملا هویت و ریشه خود را از بین برده و با این کار دست فرزندانمان و نسل‌های بعدی را از وجود پیشینه غنی خالی می‌کنیم.وی گفت: اگر صاحبان واحدهای صنفی در معرض نابودی، حمایت نشوند به ناچار و برای ادامه حیات به تغییر کاربری روی خواهند آورد.

شاه‌آبادی گفت: به منظور جلوگیری از وقوع چنین اتفاقی مسئولان باید با اتخاذ تدابیری چون اعطای تسهیلات کم‌بهره، از یک طرف مالکان را در بازسازی و احیای واحدهای در معرض نابودی کمک کنند و از سوی دیگر شرایطی فراهم کنند تا مسافران و گردشگرانی که به این شهر سفر می‌کنند، بتوانند از امکانات بهداشتی موجود بهره‌مند شوند و حتی از گرمابه‌های تاریخی و زیبای شهر بازدید کنند.وی احیای برخی سنت‌ها و رسوم گذشته مردمان این دیار را منوط به مرمت و بازسازی گرمابه‌های متروکه یا حفظ گرمابه‌های فعلی دانست و افزود: در گذشته نه‌چندان دور مردم این شهر با حضور در گرمابه‌ها آیین‌های خاصی را اجرا می‌کردند که با نابودی این اماکن رسوم زیبای گذشتگان نیز به باد فراموشی سپرده شده است.

رئیس اتحادیه صنف شرکت‌های خدمات پشتیبانی و همگن تبریز آمادگی خود را برای هر گونه حمایت از گرمابه‌داران اعلام کرد و گفت: اتحادیه به منظور ایجاد انگیزه بیشتر به گرمابه‌داران تا حد توان به این صنف کمک می‌کند، اما تاکنون هیچ گرمابه‌داری برای ارائه خدمات و تسهیلات به این اتحادیه مراجعه نکرده است. با این حال این مرکز از حدود 10 سال پیش و به منظور حمایت از آنها هیچ گونه حق عضویتی دریافت نکرده است.

نسیم علیپور، کارشناس میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان نیز با اشاره به این که این سازمان مسئول رسیدگی به گرمابه‌های عمومی است که قدمت چندانی ندارد است، گفت: گرمابه‌های تاریخی موجود در این شهر 13 باب است و از این تعداد فقط 6 باب مرمت شده یا در حال مرمت است و بقیه بلاتکلیف و متروکه باقی مانده ‌است.

وی افزود: میراث فرهنگی حق اظهارنظر درخصوص ترمیم و بازسازی هیچ اثر تاریخی با مالکیت شخصی را ندارد و نمی‌تواند کسی را ملزم به ترمیم اثر تحت تملک خود بکند، اما در صورت مشاهده تخریب، جلوی اقدام آنها را می‌گیرد.

علیپور از آمادگی میراث فرهنگی برای کمک به بازسازی و ترمیم آثار ملی و قدیمی خبر داد و گفت: سازمان میراث فرهنگی استان این آمادگی را دارد که اگر مالکی بخصوص مالکان گرمابه‌های قدیمی تمایل به مرمت و بازسازی اثر ملکی خود داشته باشند با کمک‌های کارشناسی و فنی و در شرایط خاص با مساعدت‌های مالی، آنها را در حفظ و احیای اثر خود همراهی کند.وی خاطرنشان کرد: سازمان میراث فرهنگی با هیچ گونه تغییر کاربری مخالف نیست زیرا در مناطقی که کاربری گرمابه‌ای دیگر جوابگوی اهالی منطقه‌ای نیست مالک می‌تواند به تناسب ظرفیت‌ها و نیازهای محلات و با تغییر کاربری، هم به فعالیت روزمره خود بپردازد و هم اثر قدیمی خود را برای آیندگان حفظ کند.در گذشته نه‌چندان دور بیشتر مردم ترجیح می دادند برخی از مراسم و آیین‌های خود را در حمام‌های عمومی برگزار کنند و حتی برای این امر حمام‌ها را در ساعات مشخصی از روز قرق می‌کردند و به جشن و سرور می‌پرداختند.

علیپور در این باره گفت: هر چند تا دو سه دهه قبل اغلب مردم برای برگزاری مراسم خاصی چون حمام عروسی و دامادی، گرمابه‌ها را در ساعاتی از روز قرق کرده و به شادی می‌پرداختند، اما امروزه چون بیشتر گرمابه‌های عمومی وضع مناسبی ندارد و پاسخگوی نیاز شهروندان نیست، این مراسم در برخی از استخرها انجام می‌پذیرد.

وی با تاکید به این نکته که هزینه‌ بالای استخرها باعث می‌شود فقط تعداد معدودی از علاقه‌مندان قادر به برگزای آیین سنتی در آن مکان‌ها باشند، افزود: با بازسازی حمام‌های عمومی می‌توان مجددا به احیای چنین مراسم شاد در گرمابه‌ها امیدوار شد. طوری که هم‌اکنون یکی از گرمابه‌داران عمومی تبریز با بازسازی و بهسازی مجدد گرمابه خود چند سالی است با برگزاری مراسمی چون حمام دامادی و حمام عروسی از علاقه‌مندان پذیرایی می‌کند.

مهدی صادق بقالیان، یکی از گرمابه‌داران قدیمی تبریز نیز با 60 سال فعالیت در این شغل گفت: تا 10، 15 سال پیش تعداد مراجعان به گرمابه‌ها خوب بود، اما از آن زمان به بعد به تدریج از تعداد مشتری‌ها کاسته شد و امروز حتی روزانه 15 نفر برای استحمام به این محل مراجعه نمی‌کنند.

بقالیان خاطرنشان کرد: بیشتر مشتریان ما افراد مسن هستند زیرا با رجوع به چنین گرمابه‌هایی هم خاطرات روزهای جوانی و گذشته خود را تداعی می‌کنند و هم چون به تنهایی نمی‌توانند در خانه استحمام کنند از حمام‌های عمومی استقبال می‌کنند.این گرمابه‌دار پیشکسوت افزود: با توجه به وقفی بودن این مکان هر سال مبلغی به اداره اوقاف می‌پرداختیم اما در شرایط کنونی و با این همه مشکلات مالی و هزینه‌های تعمیرات و جانبی به دلیل قدمت بنا دیگر قادر نیستیم این مبلغ را بپردازیم.حاج مهدی وجود چنین مکان‌هایی، هرچند محدود در شهر را جزو ضروریات برشمرد و گفت: بعضی از اقشار جامعه چون مسافران، رانندگان و سربازها که اغلب بومی این شهر نیستند بیش از بقیه به وجود گرمابه‌ها نیاز دارند و مسئولان مربوط حتی‌المقدور برای حفظ آبروی شهر هم که شده باید دست گرمابه‌داران را بگیرند و آنها را حمایت کنند.

سعیده دلال علیپور/ جام‌جم تبریز