روایت رابینسون کروزوئه ایرانی

پس از این ‌که از یک کشتی شکسته و در حال غرق شدن جان سالم به در می‌برد، ۲۸ سال را در یک جزیره و اغلب به تنهایی زندگی می‌کرد تا آن که زندگی یک بومی وحشی آن جزیره را نجات داده و نام جمعه بر او می‌نهد و... .

بسیاری از مورخان رابینسون کروزوئه را که از دوران نگارش خود در قرن هفدهم میلادی تاکنون از پرخواننده‌ترین و بحث‌انگیزترین کتاب‌ها بوده، سرآغاز رمان بورژوائی یا رمان مدرن می‌دانند و با توجه به ادامه شاخصه‌های ساختاری، سبکی و محتوایی این کتاب در رمان بعدی اروپای غربی، نظریه مورخانی را رد می‌کنند که دن کیشوت، اثر سروانتس را سرآغاز رمان مدرن می‌دانند. این رمان با موفقیت بسیاری در انگلستان و دیگر کشورهای اروپایی روبه‌رو شد و به همین دلیل اجراها و فیلم‌های سینمایی بسیاری تا امروز براساس این کتاب ساخته شده‌ است. این روزها نمایشی به کارگردانی میلاد نیک‌آبادی براساس این رمان به صحنه رفته است. این نمایش به نویسندگی حمیدرضا نعیمی و کارگردانی میلاد نیک‌آبادی از نهم فروردین تا نهم اردیبهشت در تئاتر باران اجرا می‌شود. بهرام افشاری، مجید نوروزی، علی حسین‌زاده، احمد محمد‌جواهری و مسعود انتظاری بازیگران این نمایش‌اند. در این ارتباط به سراغ نیک‌آبادی، کارگردان این نمایش رفتیم و آنچه می‌خوانید روایت او از رابینسون کروزوئه ایرانی است.

«اولین بار که صحبت از نگارش این اثر شد، همراه با حمیدرضا نعیمی دوست و کارگردان خوب تئاتری روی رمان رابینسون کروزوئه کار کردیم و طرحی 16 صفحه‌ای را استخراج کردیم. این نمایش به صورت کارگاهی و به شکل صحنه به صحنه نوشته شد. یعنی آقای نعیمی طی تمرینات، این نمایشنامه را به شکل صحنه‌ای می‌نوشت. در واقع متنی نبود که آماده باشد و ما بخواهم روی آن کار کنیم. آهسته آهسته در تمرینات آن را به سرانجام رساندیم.

این نمایش توانست به سی‌و یکمین جشنواره تئاتر فجر راه یابد و جوایز چهار بخش بازیگری مرد، کارگردانی، نویسندگی و موسیقی را به دست آورد. پس از آن نیز اجراهای موفقی را در سالن قشقایی مجموعه تئاتر شهر داشت و به عنوان یکی از پرفروش‌ترین کارهای سال 92 انتخاب شد.

در اقتباس زمانی که عنصر تئاتر در اثر را پیدا کردیم باید به یک مسأله مهم فکر کنیم و آن این است که کارآمدی این اثر برای مخاطب امروز چیست؟ آیا مخاطب امروز آن را می‌پسندد و قبول می‌کند؟ چه ویژگی‌هایی در آن وجود دارد که به امروز ما نزدیک می‌شود. اینها مسائل مهمی در اقتباس به شمار می‌رود که باید به صورت ریشه‌ای به آن فکر کرد و پرداخت. اکثر اقتباس‌ها کارهایی است که پایه علمی ندارند. وقتی اثری در زمان دیگری نوشته شده و قصد داریم آن را به اثر دیگری در زمان متفاوتی تبدیل کنیم، این پروسه زمانی باید مورد تحلیل قرار بگیرد و بازشناختی از این دوره در زمان دیگری ارائه دهد. این موضوع نیازمند آن است دوره‌ای که اثر در آن خلق شده را کامل بشناسید و این فرآیند را در اقتباس رعایت کنید.

اما این که چرا دوباره این اثر را روی صحنه بردیم در حالی که من نمایشنامه‌های دیگری را در دست کار داشتم باید بگویم، نمایش «مدآ» از جمله کارهایی است که هنوز موفق به اجرای عمومی آن نشده‌ام. با وجود تلاشی که همه اعضای گروه انجام دادند، به شرایط مطلوب نرسیدیم. این نمایش اکنون نیاز به چهارماه تمرین بدون وقفه دارد. ما آن فرصتی را که می‌خواستیم در اختیار نداشتیم. از طرفی پس از اولین اجرای عمومی نمایش رابینسون کروزوئه خیلی‌ها خواستار اجرای دوباره آن بودند، تئاتر باران شرایط مناسب اجرایی داشت، بعد از توافق تصمیم به اجرای دوباره آن گرفتیم.

البته گلایه‌های خودم را هم دارم مثلا بشدت از مدیر مجموعه تئاتر شهر گله‌مندم. سال گذشته، شرایط بسیار نامساعدی را در تئاتر پشت‌سر گذاشتیم، عزل و نصب‌های زیادی صورت گرفت، یکی از آنها مدیریت تئاترشهر به عنوان قلب تپنده تئاتر بود. پیش از این چهره‌هایی ازجمله آقای حسین پاکدل این مجموعه را مدیریت کردند. ولی اکنون فرد دیگری آمده که مدیریت پاسخگویی نیست. در دوره مدیریت آقای اتابک نادری اجرای نمایش «مدآ» قطعی شد، اما مدتی بعد از تئاترشهر رفت و بعد از مراجعه من و بیان درخواستم پیش مدیریت جدید این مسأله نفی شد، حتی درخواست اجرایم گم شده بود. بنابراین فرم درخواست جدیدی پر کردم و بعد از مراجعه دوباره گفتند کسی را تا بعد از بازسازی‌ها و ارائه فراخوان نمی‌بینند.

مهرانگیز قهرمانی / جام‌جم