آینده صنعت فضایی ایران خاکستری است

سال 70 اولین تست گرفته شد و بعد هم با فراز و نشیب‌هایی که پیش آمد در نهایت سال 87 ایران موفق شد اولین ماهواره خود را با ماهواره‌بر بومی به فضا پرتاب کند.

پرتاب ماهواره امید گام بلندی بود که موجب غرور ملی شد، اما متاسفانه این موضوع خیلی زود مورد بهره‌برداری‌های سیاسی قرار گرفت و تلاش شد موفقیت‌ها به پای افراد سیاسی نوشته شود. از سوی دیگر، تغییرات در سازمان فضایی ایران روند پیشرفت فضایی را خیلی کند کرد و علت آن هم این بود که ساختار سازمان فضایی را تغییر دادند.

درهای فضا که به روی ایران باز شد، خیلی‌ها تصور کردند باید از این سفره پهن شده نهایت استفاده را ببرند و بنابراین با اعمال تغییراتی در سال 89 و بنا بر مصوبه شورای عالی اداری کشور قانون سال 82 مجلس را ابطال کردند و سازمان فضایی را زیرمجموعه نهاد ریاست جمهوری کردند که خلاف قانون بود. با این کار وزارت ارتباطات که طبق قانون سال 82 مجلس باید سازمان فضایی ایران را راهبری می‌کرد، به کناری رانده شد و سازمان فضایی را به ریاست جمهوری انتقال دادند که اساسا جایگاه مناسبی برای این سازمان نبود، به لحاظ این‌که کاربرد دستاوردهای فضایی توسط وزارت ارتباطات بهره‌برداری می‌شد و به همین علت حمایت مالی قوی از پروژه‌ها صورت می‌داد و از طرف دیگر سازمان فضایی را از ساختار آژانس درآوردند و دستگاه‌هایی را که ارتباط چندانی با این سازمان نداشتند مثل پژوهشکده مهندسی جهاد کشاورزی به آن متصل کردند.

به همین علت سازمان فضایی درگیر مسائل اجرایی شد و اساسا تشکیلاتی که با مطالعه و وسواس و دقت و الگوبرداری از کشورهای صاحب تکنولوژی فضایی اقتباس شده بود، به هم ریخت و تشکیلات این سازمان از یک تشکیلات چابک و باتجربه به تشکیلاتی با 2000 نفر نیرو، تبدیل شد و طبیعتا این موضوع چابکی سازمان را گرفت.

بعد از کاری که سال 89 انجام گرفت، سازمان فضایی از آن برنامه‌ها، راهبردها و سند جامعی که تدوین کرده بود، عقب افتاد و نتوانست آنها را تحقق بخشد، چراکه بیشتر وقتش صرف خدمات دادن به این پرسنل عظیمی که دور خود جمع کرده بود شد. علاوه بر این، به سازمان بزرگی از نظر پرسنل و تشکیلات تبدیل شد که از نظر تصمیم‌گیری عملکرد بسیار ضعیفی دارد. چراکه سازمان فضایی بعد از منفک شدن از وزارت ارتباطات قرار بود به یکی از معاونت‌های ریاست جمهوری تبدیل شود که این کار هم انجام نشد و تبدیل به سازمانی شد که زیر نظر رئیس دفتر رئیس‌جمهور فعالیت کرد که نسبت به وضعیت گذشته خودش هم افول کرد و این‌گونه رئیس سازمان فضایی حتی نمی‌تواند در هیات دولت حضور پیدا کرده و در آنجا از برنامه‌های سازمان دفاع کند.

از سوی دیگر، بودجه مربوط به بخش فضایی وزارت دفاع هم به این سازمان سپرده شد که از طریق آن پرداخت شود، این در حالی است که به هیچ وجه ناظران قوی و متخصص که در وزارت دفاع وجود داشتند در اینجا وجود ندارند. این عملکرد نه‌تنها مانعی شد برای انجام اهداف مورد نظر در سند جامع، مانعی هم در جهت رشد پروژه‌های وزارت دفاع شد و همین تعارض مانع پیشرفت فناوری فضایی کشور گردید و فعالیت‌های فضایی کشور را کند کرد.

سازمان فضایی باید تصمیم‌سازی کند و بعد آن را در اختیار هیات دولت قرار دهد که تصمیم‌گیری شود و ناظر بر این باشد که پروژه به محصول مورد نظر خود برسد. زمانی که سازمان این‌گونه عمل می‌کرد ما هر هفته روند رو به رشدی را در پروژه‌های سازمان فضایی شاهد بودیم، زمانی که سازمان از وزارت ارتباطات منفک و به ریاست جمهوری انتقال داده شد، اولین گامی که برداشته شد، این بود که معاونت فناوری سازمان منحل و اساسا نظارت بر پروژه‌ها در اولویت دوم قرار گرفت. در حال حاضر سازمان فضایی خودش مجری، ناظر و کارفرماست و طبیعی است این‌گونه دیگر نظارتی انجام نمی‌شود.

در پایان باید بگویم آینده فضایی ایران با این روند امیدوار‌کننده‌ نیست و آینده روشنی در پیش نخواهد بود؛ چراکه وقتی دستاوردهای علمی تحت تاثیر جریان‌های سیاسی قرار می‌گیرد، روند رشد از دست می‌رود.

دکتر فتح‌الله امی / رئیس گروه هوافضای دانشکده مکانیک دانشگاه تربیت مدرس، مشاور وزیر علوم و مشاور سابق سازمان فضایی