ماجراهای مرموز «شهریه»

از ترمی نیم‌میلیون تومان در رشته‌های نیمه‌حضوری علوم انسانی دانشگاه‌های طراز اول شهر تهران گرفته تا دانشجویان معروف به 60 میلیون تومانی در دانشکده‌های فنی همان دانشگاه‌ها. اما دانشگاه‌هایی که رقم شهریه‌شان همیشه موضوع بحث بوده هیچ یک از اینها نیست.

دانشگاه آزاد اسلامی همواره با شهریه‌ای در میانه آن دو عدد یاد شده بوده که موضوع بحث قرار گرفته است؛ دانشگاهی که با یک میلیون و 700 هزار دانشجو، بزرگ‌ترین دانشگاه غیردولتی جهان لقب گرفته است.

رقم شهریه بسته به رشته تحصیلی و مقطع تحصیلی و تعداد واحدهای تحصیلی دانشجو، چنان متفاوت است که شاید نتوان رقم دقیقی از میانگین مبلغ پرداختی به دست آورد و در عین حال به واقعیت کاملا وفادار بود.

اما اگر قرار به مثال زدن باشد، می‌توان گفت دانشگاه آزاد مثلا به ازای هر ترم تحصیلی از یک دانشجوی علوم انسانی چیزی حدود 700 هزارتومان و از یک دانشجوی دکتری شیمی چیزی حدود شش میلیون تومان دریافت می‌کند.

رقم دقیق‌تر چنان که گفته شد براساس شهریه ثابت، تعداد واحدهای عملی و تعداد واحدهای نظری مشخص می‌شود و اغلب جایی در میانه دو سر این طیف قرار می‌گیرد.

مثلا امسال برای مقطع کارشناسی ارشد شهریه ثابت هر نیمسال در رشته‌های علوم انسانی 10 میلیون و 104 هزار و 710 ریال و برای رشته‌های غیر علوم انسانی 11 میلیون و 51 هزار و 800 ریال تعیین شده است.

هر درس نظری نیز 712 هزار و 250 ریال و هر درس عملی 962 هزار و 950 ریال هزینه خواهد داشت. در مقطع دکتری نیز شهریه ثابت در رشته‌های علوم انسانی به 26 میلیون و 509 هزار و 930 ریال و در رشته‌های دیگر به 39 میلیون و 645 هزار و 630 ریال می‌رسد و برای هر درس نظری و عملی به ترتیب باید سه میلیون و 134 هزار و 910 و سه میلیون و 761 هزار و 870 ریال پرداخت شود و این اعداد برای دانشجویان بورسیه به نسبت بیشتر نیز خواهد بود.

هم رقم شهریه ثابت و هم رقم مربوط به واحدهای عملی و نظری درصدی نسبت به سال گذشته افزایش می‌یابد و توسط مسئولان دانشگاه‌ها اعلام می‌شود و مبنای پرداخت شهریه دانشجویان دانشگاه آزاد در سراسر کشور قرار می‌گیرد.

همواره هم عده‌ای بوده‌اند که اعتقاد داشته‌اند این شهریه‌ها زیاد است، از مردم عادی و اغلب دانشجویان این دانشگاه که بگذریم، می‌رسیم به نارضایتی‌های سیاسی از شهریه دانشگاه آزاد؛ معروف‌ترین ناراضی سیاسی شاید محمود احمدی‌نژاد بود که در اولین روزهای حضورش در دولت نهم، در سفرهای استانی‌اش به نقل از جاسبی وعده کاهش شهریه‌های دانشگاه آزاد اسلامی را داد و هشدار داد اگر این کاهش شهریه اجرا نشود از طرق دیگر وارد خواهد شد. در حالی که کاهش شهریه هیچ وقت اتفاق نیفتاد.

داوود دانش‌جعفری از زمانی که وزیر اقتصاد دولت احمدی‌نژاد بود خاطره‌ای نقل می‌کند که روزی در حاشیه جلسه دولت، از او پرسیده است که دلیل تنش دولت با دانشگاه آزاد چیست: «ایشان کمی بغض کرد و با یک حالت خاصی گفت اگر تو در جریان آن دختری که به خاطر پرداخت شهریه بالای دانشگاه دست به کار غیرشرعی زده قرار می‌گرفتی، قطعاً این سؤال را مطرح نمی‌کردی! به ایشان گفتم اما دولت می‌تواند به دانشجویان نیازمند کمک کند. از طرفی شهریه مدارس غیرانتفاعی تهران به‌مراتب از دانشگاه آزاد اسلامی بالاتر است.»

انتقاد از میزان بالای شهریه دانشگاه آزاد البته همواره با واکنش‌های مسئولان این دانشگاه نیز مواجه بوده است.

برای نمونه در همان اوایل اوج‌گیری انتقادات از مدیریت دانشگاه آزاد و زیاد بودن شهریه‌ها، مسئولان این دانشگاه اعلام کردند سرانه دریافتی این دانشگاه از دانشجویانش، حدود یک‌پنجم هزینه‌ای است که وزارت علوم به ازای هر دانشجو در دانشگاه‌های دولتی هزینه می‌کند.

مسئولان این دانشگاه حتی این را هم گفته بودند که اگر دولت یک‌پنجم هزینه‌ای که در دانشگاه‌های دولتی صرف می‌کند به دانشگاه آزاد بدهد، حاضرند خدمات آموزشی کاملا رایگان ارائه کنند.

این پاسخ‌ها البته هیچ‌گاه منتقدان را قانع نکرد؛ طیفی از منتقدان که دانشجویان این دانشگاه بودند، به دلیل مشکلات معیشتی، اساسا معتقد به این گونه حسابگری‌ها نبودند و پرداخت شهریه را در توان خود نمی‌دیدند.

طیف دیگر هم منتقدان دولتی بودند که صرفا انگیزه کاهش شهریه نداشتند و در انتقادات خود نوک هرم مدیریت دانشگاه آزاد را نشانه گرفته بودند. به هر روی، فشار برای تغییر جاسبی پس از چند سال کش‌وقوس سرانجام به نتیجه رسید و فرهاد دانشجو بر کرسی صدارت دانشگاه آزاد تکیه زد، او هم به محض ورود قول داد در سال دوم ریاستش بر این دانشگاه، شهریه‌ها را ۲۰ درصد کمتر کند اما این موضوع نیز تا پایان ریاستش در حد حرف باقی ماند.

در نهایت این‌که شهریه دانشگاه آزاد در طول سال‌های گذشته، اگرچه پای ثابت اغلب دعواهای مدیریتی در این دانشگاه بوده اما هیچ وقت تنها انگیزه یا علت تامه نبوده است.

فارغ از ماهیت سیاسی دعواها و صرف نظر از قضاوت درخصوص ذی‌حق بودن طرفین، کتمان نمی‌توان کرد که همه اتفاقات سال‌های اخیر دانشگاه آزاد سبب شد بزرگ‌ترین دانشگاه غیرانتفاعی کشور، چند سال بخشی از توان حرفه‌ای خود را صرف مقابله با کشمکش‌هایی کند که بیش از کیفیت آموزش و رفاه دانشجویان، به بعضی انگیزه‌های سیاسی ربط داشت.

مسعود بُربُر - جام‌جم