همانطور که بیان شد شواهدی از جمله پرچم گونه برنزی از عهد باستان چنین مدعایی را تقویت میکند و افسانهها و داستانهایی چون کاوه آهنگر که در ادبیات شفاهی و کتبی مردم وجود دارد؛ اما پرچم ایرانیان از ابتدا تا به حال چه تغییراتی داشته است؟
قانونی شدن پرچم
در دوران قاجار سرنوشت علم یا پرچم ایران به دو بازه زمانی مختلف تقسیم میشود. از ابتدای این سلسله تا زمان مشروطه، علم ایران در میانه خود نقش شیر و خورشید داشت؛ گاهی با پسزمینه قرمز و کبود و گاه با پس زمینه سفید و حاشیه قرمز و سبز، گاهی به صورت مستطیل و گاهی به شکل مثلث. هرچه هست در کار پرچم هم مثل بسیاری از مسائل مدیریتی و حاکمیتی آن زمان، قانونی وجود نداشته، اما مشروطه همه چیز را حداقل از نظر شکلی به سمت قانونی شدن برد. در اصل 5 قانون اساسی مشروطه مصوب 1285 آمده الوان رسمی بیرق ایران سبز و سفید و سرخ و علامت شیر و خورشید است. به این شکل و به گزارش کتاب تاریخ پرچم ایران، نخستین پرچم رسمی ایران ده سال پس از صدور فرمان مشروطیت در کرمانشاهان دوخته میشد و با هواپیما به اهتزاز درآمد و بعد از آن به تهران فرستاده شد. این پرچم هم اکنون در موزه ملی ایران است.
این بیرق در دوره بعدی یعنی پهلوی اول حفظ شد با این تفاوت که پرچم ایران به سه شکل درآمده بود؛ پرچم ملی که آرم شیر و خورشید نداشت و مردم از آن استفاده میکردند، پرچم نظامی که در آن حلقهای به دور شیر و خورشید کشیده شده بود و پرچم دولتی که همان پرچم مذکور در قانون اساسی مشروطه بود و این پرچم تا پایان حکومت پهلوی باقیماند، البته در آن دوران، خاندان سلطنتی و هر یک از اعضای آن شامل شاه، همسر و ولیعهد او هم بیرق مخصوص به خود را داشتند.
تغییر نمادهای روی پرچم با ورود اسلام
با ورود اسلام به ایران محتوای روی پرچم و بیرق تغییری اساسی کرد و به سمت دینی شدن رفت. در این دوره معمولا روی پرچم عبارت «لااله الا الله» نقش بسته بود و البته پرچمها یک ویژگی دیگر هم داشت؛ بیرقهای این دوره بعضا به شکل عمودی بود و نه مستطیل یا مثلثی و افقی. از این دوره تا زمان صفویان همه سلسلهها به نوعی پرچم مخصوص به خود را دارند، اما بیتوجهی مورخان به این پدیده باعث شده از جزئیات پرچمها اطلاع چندانی در دست نباشد. در دوره صفویه علمها یا پرچمهای متفاوتی توسط دولت مورد استفاده قرار میگرفت. از جمله این پرچمها پرچمی مثلثی و نوک تیز بود که نقش شیر و خورشید روی آن نقش بسته بود. شیر و خورشید نمادی است که هم عنصری ایرانی تحت عنوان خورشید را در خود دارد و هم بنا بر برخی تفاسیر از شیری استفاده میکند که نماد حضرت علی(ع) است. در عین حال از پرچمی با علائم شمشیر، ماه و ستاره هم بهعنوان بیرق ایران در دوره صفوی یاد شده است. بیرقی با سه رنگ آبی و قرمز و سبز. نادرشاه هم از بیرقی با نماد شیر و خورشید بهره میجست و البته پرچمی خاص متشکل از رنگهای آبی، قرمز، سفید و زرد هم داشت. بعد از او در زمان زندیه پرچم ایران به مثلثی دارای علامت شیر و خورشید تبدیل شد.
شیر و خورشید میرود
اما انقلاب اسلامی که باعث تغییرات عمده در نظام حکومتی کشور شده بود، پرچم رسمی را هم تغییر داد.
اوایل انقلاب بحثهایی بر سر تغییررنگ این پرچم مطرح بود، اما بسیاری از افراد با بیان این دلیل که سه رنگ پرچم برای بسیاری از افراد در جهان شناخته شده، خواهان باقی ماندن این طرح شدند و در نهایت هم چنین شد و صرفا به جای نماد شیروخورشید، نماد جمهوری اسلامی گذاشته شد.
پرچم جمهوری اسلامی ایران، تیر 59 به تصویب شورای انقلاب رسید و پس از آن هم بخشنامهای برای استانداردسازی آن ابلاغ شد. استاندارد این پرچم از سوی سازمان استاندارد کشور سال 91 ابلاغ شد.
پرچمهای باستانی با نمادهایی از حیوانات
آنچه از نخستین سلسله ایرانی یعنی هخامنشیان برآمده نشانگر این است که پرچم یا درفش در این حکومت وجود داشته و حتی از برخی دیوارنگارهها مشخص میشود شخصی بهعنوان درفشدار مسئول نگهداری از درفش بوده است. در عین حال این موضوع روشن است که در آن زمان به دو نماد گل نیلوفر و عقاب توجه ویژهای میشده است با این حال خبری از جزئیات دقیق پرچم این دوره در دست نیست. در دوران پهلوی دوم و در اثنای جشنهای 2500 ساله تلاش شد پرچمهای آن دوران مورد بازسازی قرار گیرد و از این رو چهار درفش نمادین آن دوران در این مراسمها به نمایش درآمد. در این دوران درفشهای سلسله اشکانیان هم که نمادهایی از میترا، اژدها، خورشید، ماه و خورشید، اسب سفید و خوشه زرین بود، بازسازی شده بود. روشن است تا این زمان اثری از پرچمهایی به سبک و سیاق امروزی در ایران وجود ندارد، اما در دوره انتهایی پیش از ورود اسلام، یعنی در دوره ساسانیان پرچمهایی با نشانههایی که اغلب از حیوانات است، دیده میشود. در این دوران برای نخستین بار پای شیر به نمادهای پرچم ایران باز میشود و البته در کنار این حیوان، گراز، گرگ، عقاب، قوچ و چند حیوان دیگر هم وجود دارد. این بیرقها هم برای آن جشنهای کذایی مورد بازسازی قرار گرفته بود.
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
در واکنش به حمله رژیم صهیونیستی به ایران مطرح شد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
گفتوگوی «جامجم» با سیده عذرا موسوی، نویسنده کتاب «فصل توتهای سفید»
یک نماینده مجلس:
علی برکه از رهبران حماس در گفتوگو با «جامجم»:
گفتوگوی «جامجم» با میثم عبدی، کارگردان نمایش رومئو و ژولیت و چند کاراکتر دیگر