تبلت، باری از دوش دانش‌آموز برمی‌دارد؟

این در حالی است که در میان تمام دانش‌آموزان کشور، مناطق محروم در اولویت استفاده از تبلت قرار دارند، چون آموزش و پرورش باور دارد که استفاده از فناوری‌های نوین در این مناطق شکاف دیجیتالی را که میان دانش‌آموزان مناطق برخوردار و مناطق محروم فاصله انداخته، از بین می‌برد.

با این حال استفاده از این تبلت‌ها که به کار بردن نام کیف الکترونیکی برایشان مناسب‌تر است گرچه هنوز در حد طرحی آزمایشی است، ولی منتقدان خاص خود را دارد. این منتقدان همان حرف‌های قدیمی را می‌زنند که البته بیراه هم نیست.

جان کلام این که در شرایطی که هنوز عدالت آموزشی در مناطق محروم معنا نیافته اجرای طرحی مثل تبلت دانش‌آموزی بیشتر بلندپروازی است تا طرحی برای ارتقای نظام آموزشی. عبدالوحید فیاضی، از اعضای کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس در زمره این منتقدان است؛ کسی که بارها در گفت‌و‌گو با رسانه‌ها از جمله در گفت‌و‌گو با تسنیم، توضیح داده اولویت آموزش و پرورش باید جمع‌آوری مدارس کپری و دوشیفته و تامین حداقل نیازهای دانش‌آموزان مناطق محروم باشد نه طرح‌هایی مثل تبلت دانش‌آموزی و هوشمند‌سازی مدارس که ظاهرش هوشمند است، اما جز یک تخته الکترونیکی چیزی در مدرسه وجود ندارد و هزینه آن نیز از جیب والدین پرداخت می‌شود.

همکار دیگر او در مجلس نیز موضعی نرم‌تر از وی ندارد. عباس مقتدایی، سخنگوی کمیسیون آموزش و تحقیقات نیز که معتقد است ورود تبلت به مدارس علاوه بر بحث‌های فنی، ابعاد اجتماعی و فرهنگی نیز دارد، بر این باور است اگر ورود تبلت به تهران آن هم در مناطق خوش‌نشین آن جواب مثبت بدهد نمی‌توان نتیجه گرفت تبلت برای محروم‌ترین مناطق کشور نیز مفید است و به کار دانش‌آموزان و نظام آموزشی می‌آید.

در این میان، برخی منتقدان نیز نگران بحث‌های روانی ناشی از ورود تبلت به مدارس هستند، چون از نگاه آنها در سیستم آموزشی سنتی کشور که نه معلم و نه دانش‌آموز با تکنولوژی عجین نیستند اگر تبلت بدون بستر‌سازی وارد مدارس شود همه افراد این سیستم را درگیر خواهد کرد.

البته بر تک‌تک نظرات این افراد می‌توان تامل کرد. آنها گرچه در کسوت مخالف حرف می‌زنند، اما گفته‌هایشان بیراه نیست و هرکدام دست روی یکی از مشکلات موجود می‌گذارند. شکی نیست اگر سقف مدرسه‌ای در حال ریزش بر سر دانش‌آموزان باشد یا کلاس‌های درس آن تجهیزات سرمایشی و گرمایشی مناسب نداشته باشد و هر لحظه
بیم خطر از آن برود یا کمبود معلم در مدارس احساس شود و معلمان مجبور به تدریس همزمان چندپایه باشند، پیش کشیدن بحث ورود تبلت به این مدارس بیشتر از آن که نشانه تحول باشد به وصله‌ای ناجور شبیه می‌شود.

اما با این حال، وجود این کمبودها نباید مانع از پیشرفت در بخش‌های دیگر باشد، مثلا گفته شود چون مدارس ناایمن هستند پس آشنایی دانش‌آموزان با رایانه و بهره‌مندی از فواید تکنولوژی نیز برایشان غیرضروری است و این همان استدلالی است که مسئولان آموزش و پرورش برای ورود تبلت به مدارس به آن استناد می‌کنند.

تبلت چیست و چه می‌کند؟

از سال تحصیلی 91‌ـ‌ 90 که طرح هوشمند‌سازی مدارس کلید خورد، موضوع تبلت‌های دانش‌آموزی نیز جدی شد. در الگوی جهانی مدارس هوشمند گفته می‌شود در اختیار داشتن یک رایانه برای هر دانش‌آموز ضروری است، چون به مشارکت فعال او در کلاس درس منتهی می‌شود. ورود تبلت به مدارس هم برای اهداف این الگو حرکت می‌کند، چون اگر هر دانش‌آموز یک تبلت داشته باشد می‌تواند براحتی از موضوعات درسی استفاده کند و در حالی که از جذابیت‌های این وسیله الکترونیکی بهره می‌برد در بحث‌های کلاسی مشارکت کند و از حالت شنونده محض خارج شود.

تبلت‌های دانش‌آموزی شکل ظاهری‌شان مثل یک کیف کوچک دستی است که براحتی حمل می‌شود و بدون نیاز به کابل، امکان یادگیری سیار را فراهم می‌کند. یادگیری سیار نیز یک شاخه توسعه‌یافته از یادگیری الکترونیکی است که در آن افراد ضمن یادگیری محتواهای تازه می‌توانند در فضای مجازی با بقیه افراد نیز در تعامل باشند.

حذف آلودگی صوتی و حرارت، حجم و وزن کم و قابلیت جابه‌جایی، انرژی مصرفی کم، صرفه‌جویی در هزینه‌های خرید کتاب و کاغذ، مناسب برای مطالعه کتاب، تماشای فیلم، گردش در اینترنت و مناسب برای یادداشت برداری از جمله محسناتی است که تبلت‌ها دارند. در واقع اینها قابلیت‌های تبلت‌ در دنیاست، اما آموزش و پرورش کشور، سعی دارد این فناوری را بومی کند که بی‌شک در برخی قابلیت‌ها و امکانات آن دستکاری‌هایی اعمال خواهد شد.

تغییراتی که تاکنون درباره آن اطلاع‌رسانی شده، نشان می‌دهد در تبلت‌ها در عین حال که امکان نمایش عکس و فیلم و ذخیره محتوای آموزش چند رسانه‌ای وجود دارد نرم‌افزارهای مذهبی از جمله آموزش قرآن، احکام اسلامی، نهج‌البلاغه، نرم‌‌افزارهای فرهنگی از جمله نقشه ایران، تورهای مجازی ایرانگردی، نرم‌افزارهای تاریخ و جغرافیای ایران و بازی‌های آموزشی متناسب با دروس مختلف و بازی‌های فکری نیز در این تبلت‌ها نصب خواهد شد تا آموزش دانش‌آموزان مطابق الگوهای اسلامی ـ ایرانی که خواست آموزش و پرورش است، محقق شود. به گفته یوسف نوری، رئیس مرکز آمار، فناوری اطلاعات و ارتباطات وزارت آموزش و پرورش، تبلت‌های دانش‌آموزی با «پورتال یکپارچه آموزشی و پرورشی مدارس» نیز در ارتباط است.

گفته‌های نوری به ایسنا نشان می‌دهد پورتال یکپارچه آموزشی و پرورشی مدارس با دراختیار قرار دادن حساب کاربری اختصاصی برای تمام دانش‌آموزان، معلمان، کادر اداری و اولیا امکان بهره‌مندی آنها از محتواهای آموزشی مورد تائید وزارتخانه را فراهم می‌کند. در واقع در این پورتال امکان بارگذاری محتوای مورد نظر معلمان و توزیع آن در قالب این شبکه فراهم است که با وجود تبلت، این اطلاعات بسادگی در دسترس همگان قرار می‌گیرد.

البته برای تبادل محتواهای الکترونیکی و انتقال مطالب معلم به تبلت دانش‌آموزان برخورداری از شبکه محلی وایرلس (بی‌سیم) در داخل کلاس و محیط مدرسه ضروری است. علاوه بر این، بهره‌گیری از شبکه یادگیری و استفاده از درس‌افزارها (محتوای آموزشی که در قالب دی‌وی‌دی تنظیم می‌شود) و سامانه‌های آموزشی موجود در آن از طریق زیرساخت‌ شبکه ملی اطلاعات انجام می‌شودکه برقراری اتصال مدارس مجری طرح تبلت دانش‌آموزی به اینترانت ملی الزامی است.

معلم باانگیزه، دانش‌آموز پرشور

تا آنجا که به کشورهای آسیایی، آمریکایی و آفریقایی مربوط است طرح تبلت دانش‌آموزی در آنها موجب شکوفایی نظام آموزشی‌شان شده است. تبلت در مدارس این کشورها موجب آشنایی دانش‌آموزان با تکنولوژی و آمادگی آنها برای ورود به عرصه رقابت تکنولوژیک شده است، همچنین به کاهش شکاف دیجیتالی میان طبقات مختلف جامعه منجر شده و نیز به تسهیل و تسریع فرآیندهای آموزشی کمک کرده است.

به همین علت است که وزارت آموزش و پرورش می‌گوید دستش برای اجرای طرح تبلت دانش‌آموزی پر است. در واقع تجربه این کشورها نشان داده بااستفاده از فناوری تبلت می‌توان یادگیری‌های خودمحور مبتنی بر استعدادها و علایق دانش‌آموزان را توسعه داد؛ یعنی همان چیزی که مسئولان آموزشی کشورمان بر اساس سند تحول بنیادین آموزش و پرورش باید آن را دنبال کنند.

سند تحول می‌گوید دیگر نباید دنبال آموزش‌های از پیش طراحی شده بود، بلکه به جای آموزش مطالب باید بر چگونگی یادگیری و دسترسی به مطالب تاکید کرد یعنی باید به دانش‌آموزان شیوه‌های دسترسی به علم از طریق شبکه‌های اطلاعاتی را یاد داد تا فضای یادگیری از حالت آموزش یکسویه به یادگیری تعاملی مبدل شود.

از دید مسئولان آموزش و پرورش ورود تبلت به مدارس این شرایط را مهیا می‌کند هر چند تا رسیدن به این نقطه هم زمان لازم است و هم مهیا شدن زیرساخت‌ها و مهم‌تر از آن تربیت نیروهای انسانی مطابق با نیازهای جدید.

این که سیستم آموزشی کشور سنتی است و بیشتر معلمان به دلایل مختلف در مقابل تغییرات از خود انعطاف نشان نمی‌دهند و دانش‌آموزان نیز به تبعیت از آنها طالب روش‌های سنتی هستند برای نظام آموزشی ما نقصی بزرگ است. برای همین توجیه‌‌کردن کادر آموزشی بویژه معلمان که مجری مستقیم طرح‌های آموزشی هستند و نیز آموزش دادن آنها برای به کار گیری ابزارهای تکنولوژیک در کلاس درس لازمه موفق شدن طرح تبلت دانش‌آموزی است.

این توجیه شدن باید برای دانش‌آموزان و والدین آنها نیز اتفاق بیفتد تا در مقابل اجرای این طرح مقاومتی صورت نگیرد، چون بی‌شک اگر معلم و دانش‌آموز، آموزش دیده و توجیه شده باشند و سود خود را در به‌روز شدن ببینند طرح‌هایی از این دست بهتر و زودتر به نتیجه می‌رسد و مهم‌تر این که اگر قرار است تحولی در نظام آموزشی کشور اتفاق بیفتد باید شامل حال همه افراد این جامعه شود، نه این که در گوشه‌ای از کشور دانش‌آموزان حتی رایانه را از نزدیک ندیده باشند و در گوشه‌ای دیگر همه فرآیندهای آموزشی به صورت الکترونیکی ارائه شود.

تبلت دانش‌آموزی در گوشه و کنار جهان

طرح OLPC در جهان طرحی شناخته شده است. این طرح از سال 2008 میلادی با کمک بانک جهانی در کشورهای در حال توسعه بویژه در منطقه آمریکای لاتین و آفریقا در حال اجراست که هدفش در دادن یک لپ‌تاپ به هر کودک است.

این طرح تاکنون در کشورهای آرژانتین، بولیوی، برزیل، پرو، اروگوئه، شیلی، کلمبیا، السالوادور، هائیتی، جاماییکا، مکزیک، هندوراس، نیکاراگوئه، پاراگوئه، اکوادور، ونزوئلا و ‌ترینیداد و توباگو اجرا شده که بررسی‌ها نشان می‌دهد در سه سال آغازین اجرای این طرح، علاقه‌مندی و مشارکت دانش‌آموزان دریادگیری بالا رفت، روابط بین فردی و کارگروهی پیشرفت داشت و وضع آموزش برخی دروس مثل درس زبان بهبود پیدا کرد.

این در حالی است که بررسی‌ها پس از شش سال از اجرای طرح، نزدیکی بیش از پیش مدرسه و جامعه، توسعه مدیریت دانش، ارتقای مسئولیت‌پذیری فردی و اجتماعی و پیشرفت قابل ملاحظه در یادگیری موضوعات کلیدی را نشان داده است.

در قاره آسیا نیز ورود تبلت دانش‌آموزی به مدارس مورد توجه قرار گرفته به طوری که تبلت دانش‌آموزی در هند که «آکاش» نامیده می‌شود و از سال 2011 میلادی به عرصه آموزشی وارد شده، برای توسعه برنامه‌های آموزشی الکترونیکی، تسهیل ارتباطات معلم و دانش‌آموز از طریق شبکه و توسعه کتاب‌های الکترونیکی امیدواری‌های زیادی را به وجود آورده است.

در ترکیه نیز طرح «فاتح» که در زبان ترکی حروف اول «جنبش پیشبرد فرصت‌ها و توسعه تکنولوژی» است این هدف را دنبال می‌کند که برای همه دانش‌آموزان مدارس دولتی تبلت‌های رایگان فراهم کند. پایلوت این طرح از سال 2011 با توزیع 12هزار و 800 تبلت در 52 مدرسه در 17 استان ترکیه آغاز شده و در آینده‌ای نزدیک استفاده از آن سراسری خواهد شد.

مریم خباز‌‌ /‌‌ گروه جامعه