تا آخرین روز، کاری زمین نمی‌ماند

گرچه او آخرین معاون فرهنگی وزارت ارشاد دولت دهم است، اما از مدت‌ها قبل، بعد از رفتن بهمن دری، تصدی کارها را به عهده داشت. دوره مسئولیت اسماعیلی به عقیده کارشناسان یکی از کم‌فروغ‌ترین دوره‌های معاونت فرهنگی بود. البته شاید اسماعیلی قدری هم بدشانس بود که در چنین دوره‌ای این مسئولیت را پذیرفت. افزایش قیمت کاغذ و هزینه‌های چاپ باعث شد در دوره او هم قیمت کتاب زیاد شود و هم تعداد عناوین و شمارگان کتاب برای اولین بار بعد از انقلاب به صورت چشمگیری سیر نزولی پیدا کند.​کارشناسان معتقدند اسماعیلی همه برنامه‌ها را بدون توجه به کیفیتش، فقط برگزار کرد. با او در واپسین روزهای دولت دهم گفت‌وگویی انجام دادیم که در اینجا می‌خوانید.

یکی از مسائلی که در چند وقت اخیر حاشیه دار شد، حکم وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی برای ریاست شما در دوره بعدی نمایشگاه کتاب تهران بود. با توجه به این‌که چیزی از عمر دولت دهم باقی نمانده، این عجله برای چه بود؟

هیچ عجله‌ای انجام نشده است. این یک روال طبیعی بود. بعضی از سال‌ها به محض این که مراسم اختتامیه برگزار می‌شود، حکم رئیس نمایشگاه سال بعدش هم صادر می‌شود. فعالیت نمایشگاهی یک فعالیت مستمر است و فعالیتی نیست که در یک ایام خاص دنبال شود. نمایشگاه کتاب تهران دبیرخانه دائمی دارد که در طول سال باید برنامه‌ریزی و امور را رصد کند تا کار در ایام نمایشگاه شکل بگیرد. این مصوبه دولت است که برگزاری نمایشگاه را به عهده وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سپرده است. خیلی از جشنواره‌های ما هستند که بلافاصله حکم دبیر می‌خورد تا کارها انجام شود.

ولی عملا فعالیت‌های اجرایی نمایشگاه کتاب قبل از عید شروع می‌شود.

نه این طور نیست. ما یک شورای سیاست‌گذاری داریم که فعالیتش بلافاصله بعد از نمایشگاه آغاز می‌شود. این شورا اتاق فکر نمایشگاه است. اصول کلی را مصوب ​، محتوا را معین ​، مجری و مهمانان را مشخص و شرایط ارزی نمایشگاه را بررسی می‌کند.

حدود یک ماه است حکم شما به عنوان رئیس نمایشگاه کتاب دوره بعد صادر شده، الان کدام یک از این کارها انجام شده است؟

جلسه شورای سیاستگذاری برگزار و احکام صادر شده است. اولین جلسه شورای سیاستگذاری هم تشکیل شده است. ما براساس جدول زمان‌بندی تا آبان هر ماه یک جلسه داریم و از آبان هر دو هفته یکبار جلسات شورای سیاستگذاری برگزار می‌شود و فعالیتش استمرار دارد.

اگر در دولت بعدی حکم شما را لغو کردند چه کار می‌کنید؟

هیچ اشکالی ندارد. ما فعالیت خودمان را انجام می‌دهیم تا کاری زمین نماند. مثلا یکی از بحث‌هایی که باید پیگیری شود بحث حضور ایران در نمایشگاه کتاب فرانکفورت است. این نمایشگاه کتاب به عنوان یکی از مهم‌ترین اتفاقات نشر دنیا هر سال مهرماه برگزار می‌شود. بحث حضور ما در نمایشگاه کتاب فرانکفورت به منظور معرفی نمایشگاه کتاب سال آینده است و تا نتوانیم کاتالوگ نمایشگاه کتاب تهران در سال بعد را به زبان‌های مختلف ترجمه و آماده کنیم، قطعا نمی‌توانیم نسبت به معرفی نمایشگاه سال آینده در فرانکفورت اقدام کنیم. در حالی که خیلی از بحث‌ها، دعوت‌ها و کارها آنجا صورت می‌گیرد. اگر این سیاست‌گذاری در شورای سیاست‌گذاری نمایشگاه انجام نشود، نمی‌توانیم حرکت کنیم.

درباره نمایشگاه فرانکفورت هم انتقاد زیاد است. سال قبل خیلی‌ها به نحوه حضور شما در این نمایشگاه انتقاد کردند. جدای از این‌که انگار حضور ایران در نمایشگاه فرانکفورت به عنوان بزرگ‌ترین نمایشگاه کتاب جهان یک حضور تشریفاتی است، سال قبل مدیرانی را فرستادید که حتی زبان هم بلد نبودند.

اینها بیشتر جنجال‌آفرینی‌هایی است که از سوی دوستان رسانه‌ای انجام می‌شود. کل جمعیتی که از معاونت فرهنگی وزارت ارشاد به فرانکفورت رفتند، کمتر از هشت نفر بود. پنج نفر از مدیران ما هر کدام با مسئولیتی رفتند. مثلا مدیرکل کتاب ما که به فرانکفورت اعزام شد، معاون امور بین‌الملل موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی است که به زبان انگلیسی تسلط دارد. مدیر کل مجامع ما که تمام فعالیت‌های نشر را انجام می‌دهد، به دو زبان مسلط است. او برای امضای تمام قراردادهای مربوط به همکاری‌های نشر اعزام شد. نمی‌دانم این چه انتقاداتی است که می‌گویند.

با توجه به نحوه حضور ما در نمایشگاه‌های کتاب خارجی پرسش این است که دلیل حضور ما در نمایشگاه‌های خارجی چیست؟

نمایشگاه‌های کتاب بین‌المللی فرصتی با دو هدف است، یک عرضه آثارمان و ارائه کارنامه نشر جمهوری اسلامی ایران به دیگر کشورهای دنیا که مثلا ما در حوزه بین‌الملل چه اقداماتی انجام دادیم و دوم فرصتی است که با بازدیدکننده دیدار کنیم و تعامل قوی‌تری با مخاطبان کتاب‌های جمهوری اسلامی داشته باشیم. به عبارتی می‌توانیم با کسانی که مخاطب کتاب‌های ما هستند گفت‌وگو کنیم و نیازهایشان را رفع کنیم. در واقع در نمایشگاه‌های کتاب خارجی هم آثار و کارنامه نشر کشور را ارائه می‌کنیم و هم برای ما نوعی بازاریابی و نیازسنجی است تا ببینیم انتشارات دیگر به چه کتاب‌ها و موضوعاتی نیازمندند تا ما از طریق عقد قراردادها تولید محتوا کنیم.

چقدر از بدهی نمایشگاه کتاب تهران به ناشران خارجی پرداخت شد؟

الحمدالله پرداخت شد. با پیگیری‌های ما در نمایشگاه بیست و ششم، موفق شدیم بدهی مربوط به دوره بیست و چهارم نمایشگاه کتاب تهران را پرداخت کنیم. موافقت تامین منابع ارزی پرداخت بدهی‌های نمایشگاه بیست و پنجم را هم از بانک مرکزی گرفتیم و دنبال تامین منابعش هستیم. البته بخش کمی بدهی از نمایشگاه بیست و پنجم داریم که رفع می‌شود.

البته به اضافه بدهی بیست و ششمین دوره نمایشگاه کتاب.

خوشبختانه در نمایشگاه بیست و ششم کتاب هیچ‌گونه تعهد ارزی به ناشران خارجی نداشتیم.

فکر نمی‌کنید همین بدهی‌ها به ناشران بین‌الملل به حضور آن‌ها در نمایشگاه‌های عمومی و تخصصی ایران ضربه زده است؟

به هر صورت ما باید شرایط نظام را بدانیم. تحریم‌ها و تامین منابع ارزی مشکلاتی را برای ما به وجود آورد. از سوی دیگر شاهد کاهش بودجه نهادهای فرهنگی بودیم و همه اینها تاثیر داشت.

خیلی از ناشران کتاب‌های کاربردی می‌گویند یکی از مواردی که به نشر کاربردی و نمایشگاه کتب کاربردی ضربه زد، همین بدهی به ناشران خارجی بود. این موضوع ناشران خارجی را برای شرکت در نمایشگاه کتب کاربردی بدبین کرد و ممکن است حتی امسال این نمایشگاه تعطیل شود.

ان‌شاءالله برگزار می‌شود. ما هم از برگزاری نمایشگاه‌های کتب کاربردی و دانشگاهی حمایت می‌کنیم. تحریم‌ها و مشکلات ارزی باعث شد ما امسال در نمایشگاه همه مسائل را از طریق نقدی و ریالی حل کنیم تا مشکلات سال قبل دیگر بروز نکند.

کارشناسان حوزه نشر نسبت به دخالت‌های زیاد دولت در عرصه نشر گله‌مندند. آنها می‌گویند صنوف و تشکل‌های نشر خودشان بهتر از دولت نمایشگاه برگزار می‌کنند. چرا دولت اصرار دارد در نمایشگاه‌های کتاب تصدیگری کند؟ حال چه نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، چه نمایشگاه‌های استانی و چه نمایشگاه‌های تخصصی‌تر.

یک‌سری وظایف حاکمیتی وجود دارد که وظیفه سیاست‌گذاری و نظارت بر نمایشگاه‌ها را به دولت سپرده است. اجرای نمایشگاه‌های کتاب در حال حاضر با تشکل‌هاست. الان نمایشگاه‌های استانی را تشکل‌ها برگزار می‌کنند. بخش عمده فعالیت‌های نمایشگاه کتاب تهران را هم تشکل‌ها انجام می‌دهند. این طور نیست که شما فکر می‌کنید، اما سیاست‌گذاری و نظارت با ماست. با این حال باز هم تلاش می‌کنیم فعالیت‌هایی را که قابل تفویض به بخش خصوصی است، به آنها محول کنیم.

سجاد روشنی‌ /‌ گروه فرهنگ و هنر