بورس‌های ناکام ایران

دلایل مختلف اقتصادی، سیاسی، ساختاری و در نهایت مدیریتی باعث این اتفاق برای بورس‌ها خواهد شد. این اتفاق در ایران برای سه بورس افتاد و آنها را یا با حذف شدن مواجه کرد یا این‌که باعث شد طرح آنها فقط روی کاغذ بماند.

بورس ارز، بورس نفت و بورس انرژی بورس‌هایی هستند که در ایران با مشکلاتی روبه‌رو شدند و کم‌کم به دست فراموشی سپرده شدند یا نیامده رفتند. این یادداشت مروری کوتاه و کلی بر این تجربه‌های ناکام دارد.

بورس ارز، طرحی که روی کاغذ ماند

طرح افتتاح و به کارگیری بورس ارز تقریبا از سال گذشته به صورت جدی توسط برخی مقام‌های دولتی و مجلس پیگیری شد و با بروز تلاطم در بازار ارزی کشور و نوسانات شدید آن جدی‌تر شد. قرار بود این طرح به‌عنوان ابزاری برای کنترل نوسانات ارزی کشور به کار گرفته شود، اما طرح بورس ارز هنوز در اوایل راه و روی کاغذ بود که دولت با راه‌اندازی مرکز مبادلات ارزی آن را کنار گذاشت و فراموش کرد.

اما امسال با افزایش نوسانات و بحث کنترل قیمت ارز، این طرح دوباره در دستورکار قرار گرفت و در مجلس حین بررسی لایحه بودجه 92 درباره آن بحث‌هایی صورت گرفت. با این حال این‌بار نیز طرح بورس ارز با مقاومت جدی موافقان و منتقدان روبه‌رو شد و به در بسته خورد.

مخالفان طرح بورس ارز عنوان می‌کنند با راه‌اندازی این بورس طبق قانون خریداران می‌توانند به آن مراجعه و ارز خریداری کنند، بنابراین تقاضاهای خرد به آن هجوم خواهند آورد و با توجه به محدود‌بودن عرضه دلار باعث افزایش ناگهانی قیمت دلار خواهد شد. با این دلایل که ظاهرا قانع‌کننده نیز هستند درنهایت مجلس با این طرح مخالفت کرد و آن را به بایگانی فرستاد.

بورس نفت، فقط افتتاح!

این بورس در جزیره کیش با اولین معامله 2000 تنی پلی‌اتیلن و با 21 کارگزار فعالیت خود را در دنیای بورس ایران شروع کرده بود.

هرچند قرار بود که این بورس نیز عرضه و تقاضای نفت و مشتقات آن را در کشورمان کنترل کند و جلوی رانت و رانتخواری در این عرصه را بگیرد، اما بازهم به دلیل مشکلات عمده از جمله این‌که دولت حاضر نبود بخش خصوصی رادرکار خرید و فروش نفت شریک کند، به بن‌بست رسید و هنوز کار نکرده به کار خود پایان داد و تابلوهایش خاموش شد.

از دیگر موانع مقابل این بورس نوسانات ارزی داخل کشور بود که باعث بروز اختلاف بین فروشنده و خریدار شده بود.

پیچیدگی معاملات نفتی، مشکلات فقهی که توسط «کمیته تخصصی فقهی» بورس مطرح شده بود و نبود عرضه محصولات در بورس از سوی دولت نیز از جمله چالش‌هایی بود که توانست توان مقابله با مشکلات را از این بورس بگیرد و در نهایت تابلوهایش از نوسان باز ایستاد.

بورس انرژی، درگیر وعده و اختلاف

با این‌که بسیاری بورس انرژی را همان بورس نفت تصور می‌کنند، اما این دو از هم جداست. به طوری که طرح بورس انرژی بلافاصله پس از توقف تابلوهای بورس نفت شروع به خودنمایی کرد.

این طرح سال 90 پیشنهاد شد و مسئولان وعده دادند که با معامله برق به عنوان یک انرژی پرمتقاضی در این بورس نظر نفتی‌ها و دیگر شرکت‌های تولید کننده انرژی مثل گاز را نیز به خود جلب خواهد کرد.

با تمام مشکلات سال گذشته در اسفند بورس انرژی، پرقدرت کارش را شروع کرد، ولی ظاهرا در همین مدت به مشکلات عمده‌ای از جمله کمبود انرژی دچار شده است! این مشکلات باعث شده نه تنها نظر نفتی‌ها به این بورس که قرار است انرژی بفروشد جلب نشود، بلکه اختلافاتی بین بورس کالا و انرژی نیز رخ دهد.

این اختلافات را می‌توان چنین ارزیابی کرد که هم‌اکنون برخی فرآورده‌ها و محصولات نفتی در بورس کالا فروخته می‌شود، اما بورس انرژی که قرار است فقط انرژی بفروشد، فروش مواد اولیه تهیه روغن را نیز آغاز کرده است.

اکنون عمده‌ترین مشکل این بورس کمبود نقدینگی وزارت نیرو برای تامین نقدینگی مورد نیاز برای برق عرضه شده در این بورس است و به این ترتیب بورس انرژی هم می‌رود که راه بایگانی را بجوید.