سینمای دینی و آمار اندک مخاطب

این در حالی است که فیلم‌های دینی تولید شده در ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی با استقبال مخاطب روبه‌رو بوده‌اند و سریال‌های تلویزیونی که از مضامین دینی برخوردارند و تاریخ اسلام را به تصویر می‌کشند، بر قاب تلویزیون مخاطب چشمگیری را با خود همراه کرده‌ و درخشیده‌اند.

فیلم سینمایی «سفیر» ساخته فریبرز صالح، اولین فیلم ایرانی پس از انقلاب با مضمون دینی بود که در سال 61 ساخته شد.

این فیلم که در اکران عمومی مورد اقبال قرار گرفت و عنوان پرفروش‌ترین فیلم سال را به دست آورد، روایتی از سفر قیس ابن مسهر، نماینده امام حسین (ع) به کوفه است که حامل نامه امام به سلیمان خزاعی است.

پس از آن «روز واقعه» ساخته شهرام اسدی در سال 73 به اکران عمومی درآمد. این فیلم گرچه در سینماها فروش بالایی نداشت، ولی بعدها در تلویزیون تماشاگر خود را پیدا کرد.

در این بین، تلویزیون با تولید سریال‌های دینی «ابراهیم خلیل‌الله»، «امام علی(ع)»، «تنهاترین سردار» و «ولایت عشق» توفیق غیرقابل انکاری در برقراری ارتباط با اقشار مختلف جامعه به دست آورد.

تلویزیون با بهره‌گیری از قصص قرآنی این روند را با ساخت سریال‌های «مریم مقدس»، «مردان آنجلس» و «یوسف پیامبر» ادامه داد و در نهایت به اثری ایدئولوژیک ـ تاریخی «مختارنامه» رسید.

موفقیت ساخت سریال‌های دینی و مذهبی تلویزیون، فارغ از جذب مخاطب داخلی، مورد توجه مخاطب عرب‌زبان هم قرار گرفت و پخش سریال‌های مریم مقدس و یوسف پیامبر در شبکه‌های المنار و روتانا باعث شد کشورهای همسایه به فکر ساخت سریال‌های دینی ـ تاریخی بیفتند.

اگر از میزان استقبال و تاثیرگذاری فیلم‌های بچه‌های آسمان، به رنگ خدا، بید مجنون، یک تکه نان، تولد یک پروانه، زیر نور ماه، خیلی دور، خیلی نزدیک، به همین سادگی و پابرهنه در بهشت که تاریخچه پربار سینمای دینی را شکل داده‌اند بگذریم، سینمای دینی امروز همچنان ناتوان از جلب مخاطب به فروش اندک خود ادامه می‌دهد.

این ساخته بهمنی، اما در اکران عمومی سینماها با اقبال عمومی روبه‌رو نشد و در مدت زمان 20 روز، فقط به 11 میلیون و 115 هزار تومان دست پیدا کرد.

«راه بهشت» ساخته مهدی صباغ‌زاده دیگر فیلم دینی اکران سال 91 است که با فروش 29 میلیون و 519 هزار تومانی، گیشه پررونقی نداشت.

قصه این فیلم که در دوران صدر اسلام می‌گذرد، درباره مسلمان شدن و عشق «مصعب بن عمیر» یکی از اشراف زادگان مکه است.

این بزرگ‌زاده قریش، جوانی خوش‌سیماست که زیبایی، ثروت و اصالت نسب‌اش دل دختران مکه را ربوده است؛ ولی دل در گرو «زلفا» دختر خوانده بادیه‌نشینی به نام «قیس» دارد.

«من و زیبا» ساخته فریدون حسن‌پور، فیلمی دینی با حال و هوای روزگار ماست. این فیلم که اواخر سال 91 روی پرده سینماها به نمایش در آمد، قصه زندگی مردی به نام موسی است که دوران جوانی‌اش را به بیراهه گذرانده است.

موسی پس از مرگ همسرش بر اثر درد زایمان، خود را مقصر می‌داند و در تمام طول عمر فکر می‌کند باعث مرگ همسرش شده است. این فیلم داستان توبه و پذیرش توبه موسی و غضب اهالی روستا نسبت به او را تصویر می‌کند.

پرویز پرستویی، شهاب حسینی، صادق صفایی، دریا آشوری، رضا ناجی و حدیث میرامینی در این فیلم بازی کرده‌اند.

من و زیبا در اکران عمومی 44 روزه‌اش، 130 میلیون و 987 هزار تومان فروش کرد که این مبلغ فروش حتی با واکنش کارگردانش هم مواجه شد. حسن‌پور از فروش اندک فیلمش ابراز نارضایتی کرد و دلیل آن را شیوه و زمان نامناسب اکران دانست.

اکران سال 90 علاوه بر این که از حضور فیلم‌های دینی اندکی بهره برد، مخاطب چندانی هم نداشت. دو سال پیش، فیلم‌های سینمایی «آسمان هشتم» و «شب» که عنوان فیلم دینی را با خود دارند، به نمایش عمومی در آمدند.

آسمان هشتم، ساخته حسن نجفی که با دستیاری مجید مجیدی در سینما شناخته شد، تنها 15 روز روی پرده سینماها باقی ماند و در این مدت هم به فروش دو میلیون و 382 هزار تومانی دست یافت. فروشی که این فیلم را در پایین‌ترین رده جدول فروش سال 90 قرار داد.

محمد کاسبی، رحیم نوروزی، خالده قلی اوا، زلفیه حسین اوا، قربان مسیم اوف، مهدی فقیه و مهدی صباغی در آسمان هشتم نقش‌آفرینی کرده‌اند.

شب، اولین فیلم از سه‌گانه رسول صدرعاملی درباره مشهد مقدس است. این فیلم براساس طرحی از اصغر فرهادی توسط کامبوزیا پرتوی نوشته شده است.

قصه شب درباره گروهبانی است که برای تحویل دادن مجرمی سابقه‌دار به زندان یکی از شهرستان‌ها، مجبور می‌شود همراه مجرم و دستبند، شبی را در مشهد بگذراند. این فیلم که سیمرغ بلورین بهترین بازیگر مرد را نصیب امین حیایی کرد، جایزه بهترین فیلم جشنواره مذهب ایتالیا را کسب کرده است. شب که به دلایل نامعلوم چهار سال امکان اکران عمومی نیافت، در 29 روز اکران‌اش، 92 میلیون تومان فروش کرد و نسبت به فیلم دیگر این سه‌گانه هر شب تنهایی که سال 88 راهی اکران شد، فروش قابل توجهی کسب نکرد. هر شب تنهایی با 65 روز اکران روی پرده سینماها، 343 میلیون تومان دشت کرد.

در این بین شاید تنها «ملک سلیمان» ساخته شهریار بحرانی فیلم پرمخاطب دینی چند سال اخیر باشد. این فیلم که با هزینه پنج میلیارد تومانی تولید شد، در اکران سال 89، سه میلیارد و صد میلیون تومان در کل کشور فروخت. ملک‌سلیمان داستان زندگی و رویدادهای سلیمان نبی(ع) را که برگرفته از قرآن کریم است، روایت می‌کند و با وجود مانورهای تبلیغاتی اکران خارجی‌اش هرگز بر پرده سینماهای جهان دیده نشد.

سینمای ما قادر به جذب متدینین نیست

مهدی سجاده‌چی، فیلمنامه‌نویس سینما و تلویزیون با بیان این که آمارها نشان از توفیق نداشتن فیلم‌های دینی نسبت به سریال‌های تلویزیونی دارند، می‌گوید: آمارها نشان می‌دهد که فیلم‌های دینی برای اکران باید حمایت و تبلیغات وسیعی داشته باشد تا فروش مناسبی کنند یا این که از اقبال عمومی برخوردار نمی‌شوند.

او می‌افزاید: ما جامعه‌ای دینی داریم، اما ظاهرا سینما قادر نیست مردم دیندار و متدین را به سینما بکشاند و بیشتر مخاطبان این فیلم شاید هم آدم‌های خیلی متدینی نباشند. ماجرا کمی پیچیده است، چون ما باید سینمایی داشته باشیم که افراد متدین به دیدن فیلم‌هایش بروند.

فیلمنامه‌نویس روز سوم، موضوع مطرح شده را چندوجهی می‌داند: این مساله به نهادینه شدن سینما و فرهنگی که با خود می‌آورد، وابسته است. اکنون بحق یا ناحق، گروه‌های وسیع اجتماعی نسبت به سینما بیگانه یا بدبین هستند و توقعاتی دارند که در سینما آنها را نمی‌بینند. وگرنه به یاد دارم بعد از انقلاب اسلامی فیلم مستندی درباره سفر حج نمایش داده شد که غوغا کرد. یا فیلم «محمد رسول‌الله» (مصطفی عقاد) فیلم پرفروشی شد.

او می‌افزاید: مشکل اصلی اینجاست که اطلاعات، دانش و معرفت دینی مردم بیشتر از آن چیزی است که در فیلم‌های دینی می‌بینند. مثلا ارادتی که مردم به اباعبدالله(ع) دارند، از قهرمان فیلم بشدت بیشتر است و با حقیقت دینی مردم فاصله دارد. گویی فیلم‌ها معرفت و ایمان دست چندمی نسبت به مردم جامعه دارند.

در آثار دینی سینما، کج‌سلیقگی دیده می‌شود

سیدجمال ساداتیان، تهیه‌کننده سینما مشکل بی‌مخاطب‌بودن سینمای دینی را بیان ضعیف مفاهیم دینی می‌خواند: یک فیلم برای جذب مخاطب به تکنیک و اندیشه نیاز دارد که اگر هر‌کدام از اینها نباشد، فیلم ناموفق و بدون جذابیت خواهد بود. بعضی از سازندگان فیلم‌های دینی فکر می‌کنند برای ساخت فیلم دینی، طرح موضوع کافی است، در حالی که جوهره هنر نوآوری و ابتکار است.

او می‌افزاید: حتی قرآن کریم را هم باید با صوت زیبا خواند تا جذب‌کنندگی بیشتری داشته باشد. در خلق آثار دینی کج‌سلیقگی و بی‌توجهی به استانداردهای سینمایی دیده می‌شود و محتوای کیفی را هم رعایت نمی‌کنند. در صورتی که فیلم‌های خارجی دینی موفق هستند، اما فیلم‌های داخلی با وجود عجین بودن و نزدیکی فرهنگی میل و رغبتی در تماشاگر ایجاد نمی‌کنند.

ساداتیان، رونق سینمای دینی را توجه به ساختار زیباشناسی سینما و تکنیک می‌داند.

آثار مذهبی، تور گسترده‌ای برای جذب مخاطب ندارند

پرویز شیخ طادی، کارگردان «روزهای زندگی» هم به دلایل رونق سریال‌های مذهبی اشاره می‌کند: مخاطب شرطی شده است که آثار دینی و متعلق به حوزه اندیشه را در تلویزیون ببیند و آثار سرگرم‌کننده، جنجالی و حاشیه‌ساز را در سینما جستجو کند. مخاطب عادت کرده تا بدون هزینه آثار دینی را در قالب سریال تماشا کند و این ربطی به استقبال نکردن از سینمای دینی ندارد.

او می‌افزاید: آثار دینی سینمایی فقط کارکرد داخلی ندارند و گسترده‌ترند؛ ضمن این که پشتوانه فرهنگی سینما و تلویزیون می‌شوند. با وجود مخاطبان خاص این آثار نیاز است تا سالی یک یا دو فیلم دینی داشته باشیم.

این کارگردان سینما تاکید می‌کند: آثار خوب مذهبی و حتی غیرمذهبی هم تور گسترده‌ای برای جذب مخاطب ندارند و در طولانی‌مدت ارزش افزوده فرهنگی‌شان را کسب می‌کنند. مثلا فیلم‌های دینی قابلیت این را دارند که حتی پس از سال‌ها از زمان اکرانش در محافل فرهنگی و دانشجویی به نمایش درآید.

آزاده کریمی - گروه فرهنگ و هنر