سینما منهای موسیقی

در سینمای جهان کم نیستند کارگردان‌های مطرحی که در فیلم‌هایشان کمتر به سراغ موسیقی می‌روند. حتی میان فیلم‌های میشائیل هانکه، کارگردان مطرحی که چند بار نخل طلای کن را از آن خود کرده است، فیلم‌هایی دیده می‌شود که بیش از دو ساعت زمان دارند، اما در سراسر آن موسیقی دیده نمی‌شود. البته چنین انتخاب‌هایی کاملا هوشمندانه بوده و در فضاهایی انجام می‌شود که قرار است مخاطب چیزی را به تنهایی درک کند.

در سینمای ایران هم کارگردان‌هایی داریم که چندان میانه‌ای با موسیقی ندارند یا کمتر از آن استفاده می‌کنند. عباس کیارستمی از کارگردانان مطرح ایرانی است که می‌توان گفت تاکنون بخشی از ماندگارترین فیلم‌های سینمای ایران را ساخته است. این کارگردان در کارنامه خود ساخت فیلم‌هایی را چون طعم گیلاس، زیر درختان زیتون، گزارش و کپی برابر اصل دارد و برای طعم گیلاس، نخل طلای کن را هم دریافت کرده است.

سینمای کیارستمی به سینمای بدون موسیقی معروف است که اغلب فیلم‌های او بدون موسیقی متن است، اما او هم در کار خود استثنایی دارد و این استثنا «شیرین» است. او در شیرین دست به تجربه‌ای دیگر زده و آثار چند آهنگساز شهیر ایرانی را لابه‌لای روایت خود جای داده است. او برای این کار سراغ آهنگسازانی رفته که تم و جنس موسیقی‌شان لایه‌هایی از حال و حس موسیقی ایرانی دارد؛ آهنگسازانی چون حشمت سنجری، ثمین باغچه‌بان، مرتضی حنانه و حسین دهلوی. در این میان کارگردان دیگری هم وجود دارد که موسیقی در فیلم‌هایش حضور کمرنگی دارد؛ اصغر فرهادی در بیشتر ساخته‌هایش موسیقی ندارد. او در فیلم «درباره الی» از قطعات آلبوم آندره بائر به نام نغمه‌های سکوت استفاده کرده است. جالب است در این آلبوم قطعه‌ای با عنوان song for eli وجود دارد که به عنوان تیتراژ پایانی این فیلم استفاده شده است. او در فیلم «جدایی نادر از سیمین» هم تنها چند دقیقه موسیقی دارد که از ساخته‌های ستار اورکی است. جالب است فرهادی و کیارستمی هر دو زمانی هم که خواسته‌اند از موسیقی در فیلم‌هایشان استفاده کنند دست به انتخاب موسیقی زده‌اند و برای فیلم‌هایشان موسیقی نساخته‌اند.

داریوش مهرجویی یکی از کارگردان‌هایی است که می‌توان گفت در انتخاب موسیقی فیلم‌هایش بسیار هوشمند بوده است. به نظر می‌رسد این کارگردان شناخت خوبی از موسیقی و استفاده از آن دارد و کاملا حساب شده عمل می‌کند.

در نگاه او، اگر جایی به حضور موسیقی نیاز نباشد، از آن استفاده نمی‌کند. مهرجویی در بعضی آثارش‌ مثل «دایره مینا» و «سارا» (بجز تیتراژ) اصلا موسیقی ندارد و در برخی فیلم‌ها موسیقی متن استفاده می‌کند.

نکته جالب توجه درباره عملکرد مهرجویی نسبت به موسیقی فیلم این است که او هم از آهنگسازان ایرانی چون ناصر چشم آذر، فریدون شهبازیان، کیوان جهانشاهی، کریستف رضاعی و... استفاده کرده و علاوه بر آهنگسازان ایرانی، موسیقی‌های خارجی هم در متن فیلم‌هایش شنیده می‌شود. نمونه‌اش هم موسیقی فیلم «درخت گلابی» است که قطعاتی از آثار فیلیپ گلاس است. همچنین تیتراژ ابتدا و انتهای سارا از ساخته‌های این آهنگساز است. او در فیلم «‌هامون» هم علاوه بر ساخته‌های ناصر چشم‌آذر از موسیقی‌های ساخته باخ و موتزارت هم استفاده کرده است.