ردپای موسیقی نواحی در فیلم‌ها

فواد توحیدی - آهنگساز و پژوهشگر موسیقی نواحی

موسیقی بومی و نواحی ایران برگرفته از فرهنگ کهن مردمان منطقه‌ای است که صبح تا شام زندگی خود را با نوای موسیقی همراه کرده‌اند.

زندگی آهنگینی که شاید نواهای پدید آمده آنها برگرفته از همین زندگی است. غم، شادی، تولد، مرگ، کار و... همه روایتگر این نوع موسیقی است.

این ژانر از موسیقی که در جای جای کشورمان بسیار متفاوت است در دیگر ژانرها نیز راه خود را پیدا کرده، به گونه‌ای در زمینه موسیقی فیلم نیز توانسته در ساخته‌های آهنگسازان فیلم جا خوش کند.

موسیقی نواحی جدا از زندگی افراد منطقه نیست و به نوعی جزو زندگی آنهاست. به نظر من بزرگ‌ترین تفاوت موسیقی فولکلور با سایر موسیقی‌ها این است که موسیقی نواحی وجه جدانشدنی از زندگی مردمان منطقه است، به گونه‌ای که از بدو تولد تا مرگ قسمتی از زندگی آنهاست. می‌توان گفت آواهای نواحی نزدیک‌ترین آواها به طبیعت هستند.

برخلاف موسیقی کلاسیک، موسیقی نواحی خیلی قاعده‌مند نیست و با توجه به احساسات نوازنده متغیر است. برای مثال شما نمی‌توانید دو نوازنده پیدا کنید که تکنیک نوازندگی‌شان یا نوع ارائه‌شان از ملودی‌های یک منطقه دقیقا مثل هم باشد حتی در ساخت سازهایشان از اندازه‌ها و فواصل یکسانی تبعیت نمی‌کنند.

بر این اساس می‌شود گفت که موسیقی نواحی رهاترین نوع موسیقی است و کاملا با روحیات نوازنده و مخاطبان آن رابطه مستقیم دارد. حتی تند و کند کردن ملودی‌ها، تغییر ریتم و مقام‌ها همه کاملا بر پایه روحیات نوازنده است، پس‌سازهای نواحی مانند خود موسیقی نواحی پژواکی از شرایط متغیر اقلیمی و فرهنگی است.

بعضی‌ها فکر می‌کنند از موسیقی نواحی تنها باید در فیلم‌هایی با همین موضوع استفاده کرد که من با این تفکر مخالفم چراکه اصوات و سازهای تولیدکننده آنها ابزاری هستند در دست آهنگساز و هوشمندی آهنگساز و شکل چیدمان آواها باعث می‌شود ملودی یک حالت خاصی را القا کند و همان طور که از موسیقی نواحی می‌توان برای ساخت موسیقی فیلم‌هایی با موضوعات دیگر استفاده کرد از دیگر موسیقی‌ها همچون سنتی و کلاسیک هم می‌توان در ساخت موسیقی فیلم‌هایی با موضوعات فولکلور بهره برد که البته همه این موارد به هوش و نبوغ آهنگساز و تبحر آن برمی‌گردد.

از حروف الفبا می‌شود یک متن معمولی یا یک شعر فاخر نوشت که این دو مورد به نوع استفاده از آنها توسط نویسنده می‌گردد. آواها و نواها هم نقش همین حروف را دارند، من حتی معتقدم فقط با یک ساز کوبه‌ای و با امکانات محدودش یا حتی با یک آوا می‌شود برای یک فیلم یک آهنگ خیلی خوب ساخت.

خیلی از آهنگسازان مشهور کلاسیک دنیا از موسیقی نواحی بهره برده‌اند که از آن جمله می‌توان به بتهوون، چایکوفسکی، بارتوک، زلتان کودالی و برامس اشاره کرد.

می‌توان به سه شکل از موسیقی بومی در ساخت موسیقی فیلم استفاده کرد؛ اول به کارگیری موسیقی نواحی با سازها و ملودی‌های فولکلور، دوم استفاده از تم موسیقی نواحی با هر نوع ارکستراسیون و سازبندی و سوم تلفیق کردن موسیقی نواحی یا سازهای آن با انواع دیگر موسیقی.

متاسفانه اکثر کسانی که موسیقی فیلم می‌سازند آگاهی کاملی از موسیقی نواحی ندارند. ما باید قبل از استفاده از موسیقی آن را کاملا درک کرده باشیم تا بتوانیم از آن استفاده کنیم و این در حالی است که در شرایط کنونی اغلب آهنگسازان فیلم فارغ‌التحصیل دانشکده‌ای هستند که بیشتر تمرکز آنها روی موسیقی کلاسیک و سنتی است و آشنایی زیادی با موسیقی نواحی ندارند.

به نظر من باید در دانشگاه‌ها بیشتر به این مقوله پرداخته شود و یک آهنگساز یا فیلمساز در دانشگاه واحدهایی از موسیقی نواحی را به صورت تخصصی بگذراند تا بتواند با ملودی‌ها و ترکیب سازبندی مناطق مختلف ایران آشنایی پیدا کند.