تفریح در قاموس قرآن و حدیث

روزمرگی‌های کاری و مراودات اجتماعی باعث خستگی و مرارت می‌شود، لذا لازم است شخص پس از فراغت از امور موظفه خود زمانی را نیز صرف استراحت و تجدید قوای جسمی و روحی کند.

تفریح این نیاز را پاسخ می‌دهد و علاوه بر رفع خستگی‌هایی که از انجام کار بر شخص عارض شده است، نشاط و بهجت روحی را نیز به ارمغان می‌آورد. در دین مبین اسلام و سیره بزرگان دین می‌بینیم که تفریح و سرگرمی و حتی شوخی معمول بوده است و صرفا چهره علمی یا عملی خشک و خشن و منضبط از شخصیت‌های اسلامی توصیف نشده است. چنان که در حدیثی از رسول اکرم روایت شده که می‌فرمایند: «در برنامه روزانه خود به تفریح و بازی هم بپردازید که من خوش ندارم در دین شما خشونت و سختگیری دیده شود» (نهج الفصاحه، ترجمه و نگارش علی کرمی فریدنی، انتشارات حلم 1385)

در سیره عملی رسول اکرم(ص) نیز مشاهده می‌شود که ایشان گاهی با اطرافیان خود مزاح می‌فرمودند تا خستگی و سنگینی کارها و وظایف ایشان را فرسوده نکند.

تفریح برای سلامت روح و جسم

اما جایگاه تفریح اگر درست شناخته شود، می‌تواند اثرات بسیار خوب و مثبتی از خود بر جا گذارد. در تفریحات می‌توان آموزش داد یا موارد علمی و عملی را یادآور شد یا پند و اندرز فراگرفت یا از لحاظ روانی به آرامش و نشاط رسید. ورزش تفریحی است که در دین اسلام نیز به آن تاکید فراوانی شده است (از جمله آموزش سوارکاری، تیراندازی و شنا)، ورزش کردن علاوه بر این‌که اوقات فرد را بخوبی سپری می‌کند و از بطالت جلوگیری می‌نماید باعث سلامت جسم و روح می‌گردد و انرژی‌های بدن را در راه صحیح مصرف می‌نماید.

قصه‌گویی و نقالی نیز که از قدیم در ایران اسلامی رایج بوده راه دیگری برای ایجاد نشاط و سرگرمی است که در آن جنبه‌های آموزشی و دینی بسیاری نیز وجود دارد. در قدیم عصرها که مردم از کار و تلاش روزانه فارغ می‌شده‌اند در محلی مانند قهوه‌خانه‌ها یا میادین شهر جمع شده و نقل نقال را که دربردارنده داستان‌های پهلوانان کهن ایرانی یا دلاوری‌های مولاعلی(ع) یا اشعار عرفانی و اخلاقی بود گوش می‌دادند و این امر باعث ترویج فرهنگ اخلاقمداری و دین‌پروری توام با شجاعت و جوانمردی می‌شد و در نهایت شادی و سرور حاصل از آن باعث ایجاد فکر و روحیه مثبت در افراد می‌شد.

کتاب، بوستان دانشمندان

تشویق به مطالعه نیز از بهترین راه‌های تفریح است که بزرگان دین نیز به آن توجه خاصی نموده‌اند چنان که از علی(ع) روایت است که فرمودند کتاب‌ها بوستان دانشمندان است. پس مطالعه می‌تواند از مصادیق تفریحات سالم به شمار آید که علاوه بر گذران مفید وقت باعث کسب آگاهی شده و شخصیت و شأن اجتماعی فرد را بالا می‌برد. همچنین آشنایی با فرهنگ و آیین گذشتگان و میراث ادبی و تاریخی که از راه مطالعه عاید می‌شود روح فرد را لطیف و رقیق می‌نماید و از حاصل تلاش گذشتگانِ با فضیلت بهره‌مند می‌گرداند.

بازی‌ها نیز از راه‌های مفید برای تفریح و سرگرمی است که باز از قدیم رایج بوده و در میان اقوام گوناگون به شیوه‌های متفاوت و زیبا وجود داشته است. در این گونه بازی‌ها جوانان و نوجوانان علاوه بر این‌که جسم خود را تقویت می‌کنند و نیروی جوانی خود را در راه صحیح مصروف می‌دارند، نوعی تفکر کردن و مراقبت از خویشتن و همکاری با دیگران را نیز معمول می‌دارند که در آینده آن را در مراودات اجتماعی و بین فردی خود مراعات می‌نمایند و به عنوان یک فرد سرزنده و بانشاط در جامعه حضور می‌یابند که متاسفانه امروزه با ازدیاد رونق بازی‌ها و سرگرمی‌های الکترونیک، جوانان از این موهبت کم بهره شده‌اند و تنها خیال و ذهن خود را در این بازی‌ها مصروف می‌دارند و نیروی جوانی که باید با شادابی مصروف شود پشت رایانه‌ها با سستی تلف می‌گردد.

آیین‌ها در خدمت ترویج فرهنگ انساندوستی

برگزاری اعیاد و مراسم دینی و بومی به شکل گروهی نیز یکی از راه‌های ایجاد تفریحات سالم و با نشاط برای آحاد جامعه است که در آن مردم با شرکت در این اجتماعات که مروج شادی و نشاط است روحیه از دست رفته خود را باز می‌یابند و در اثر این تعاملات اجتماعی با نشاط، حس انساندوستی ایشان نیز افزایش یافته، در نهایت جامعه‌ای با نشاط و سرزنده خواهیم داشت.

رواج تفریحات در جامعه باعث می‌شود که آحاد جامعه، نشاط روحی و جسمی یافته و توان و نیروی ازدست رفته خود را که در اثر سختی‌ها و فشارهای زندگی روزمره حادث شده است، بازیابند. این موضوع کمک می‌کند که اختلالات روانی و ذهنی ناشی از کثرت فشارهای روانی و درگیری‌های ذهنی ترمیم شده و انرژی مثبت توام با تفکر خوب و درست جایگزین شود و از تبعات بدتر و ویران‌کننده‌تر جلوگیری شود. از سوی دیگر این جامعه بانشاط توان خلق و ابداع را می‌یابد و در سایه رواج شادی و نشاط روحی و جسمی، آرامش و اطمینان و در نهایت امنیت برقرار می‌گردد.

هوشنگ شکری / جام‌جم