باورهای غلط درباره اختلالات روانی

استفاده از واژه بیمار روانی یا انگ بیمار روانی زدن به بیمارانی که مبتلا به اختلال روانپزشکی هستند نشان‌دهنده نگاهی منفی و کلیشه‌ای است و باعث می‌شود دیگران این افراد را موجودی دور از جامعه، وابسته و حتی در مواردی تهدیدآمیز و خطرناک ببینند. در حالی که یافته‌های علمی روانپزشکان در راستای شناسایی و درمان اختلالات روانپزشکی بر این دیدگاه‌های کلیشه‌ای مهر ابطال می‌زند.

کد خبر: ۵۷۵۱۲۹

خوشبختانه تاریخ مصرف این نوع نگاه به اختلال روانپزشکی و بیمارانی که از آن رنج می‌برند در دنیا به حدود ۵۰ ـ ۴۰ سال گذشته بازمی گردد و با گسترش رویکردهای جامعه نگر در کشور ما نیز به آرامی در حال رنگ باختن است.

با وجود این همچنان جامعه ما نسبت به ضرورت دریافت خدمات و درمان‌های روانپزشکی و روان‌شناسی با باورهای غلط بسیاری درگیر است که انگ زدایی از آن‌ها نیاز به افزایش آگاهی و دانش عمومی مردم و نوعی اصلاح فرهنگی نسبت به اختلالات روانی و درمان پذیری آن در چارچوب خدمات روانپزشکی و روان‌شناسی دارد.

عمده‌ترین باورهای غلطی که در ارتباط با اختلالات روانی در جامعه ما شایع است، عبارت است از:

ـ هر کس به مشاور، روان‌شناس یا روانپزشک مراجعه کند دیوانه است.

ـ بیمار مبتلا به اختلالات روانپزشکی خطرناک است.

ـ داروهای روانپزشکی اعتیادآور است.

ـ مشاوران و روان‌شناسان رازدار نیستند.

ـ مشاوران و روان‌شناسان فقط نصیحت می‌کنند.

ـ اگر به روان‌شناس یا روانپزشک مراجعه کنم، فاجعه خواهد بود.

ـ اگر به روان‌شناس یا روانپزشک مراجعه کنم برایم پرونده سازی خواهد شد.

ـ داروهای روانپزشکی فرد را چاق می‌کند.

ـ دارو‌ها باعث می‌شود تمام روز بخوابم.

ـ اگر به روان‌شناس یا روانپزشک مراجعه کنم حتما مرا بستری خواهد کرد.

مقابله با امتناع از مراجعه به روانپزشک

علت امتناع از مراجعه به روانپزشک بسیار گسترده و تابع عوامل بسیاری است. ناآگاهی از اینکه نشانه‌هایی که فرد از آن رنج می‌برد و به اختلال در زندگی او منجر شده، می‌تواند ناشی از یک بیماری قابل درمان باشد، انگ و شرم از اینکه دیگران نگاهی منفی به فرد پیدا کنند، تصور اینکه اختلال روانپزشکی نشان دهنده ضعف اراده یا قدرت شخص است و مراجعه تاکیدی بر این امر است ازجمله دلایلی است که مانع مراجعه فرد می‌شود.

در نتیجه افزایش آگاهی از طرق مختلف ازجمله رسانه‌های عمومی در این ارتباط می‌تواند بسیار کمک کننده باشد.

کاهش انگ و شرم نیز می‌تواند رخ دهد و تسهیل کننده استفاده افراد از خدمات سلامت روان خواهد بود.

اجتناب از خوردن دارو

نپذیرفتن درمان در راستای باورنداشتن به بیمار بودن و نیاز به درمان رخ می‌دهد. البته باورهای ناکارآمد در مورد دارو‌ها مانند اثربخش نبودن دارو در درمان مشکلات هیجانی و رفتاری، خطر وابستگی و اعتیاد به دارو‌ها و احتمال تجربه عوارض جدی با دارو هم در این خصوص می‌تواند موثر باشد.

موثر‌ترین و در دسترس‌ترین رویکرد در این مورد نیز آگاهی رسانی، تصحیح باورهای ناکارآمد و نشان دادن سودمندی دارو و درمان در مورد اختلالات روانپزشکی است.

با وجود آنکه دارو تقریبا در درمان اکثر اختلالات روانپزشکی کارآمد و مورد نیاز است، گاهی می‌توان در برخی اختلالات خفیف ابتدا از روش‌های دیگر بهره برد و در صورت سودمند نبودن این روش‌ها یا تشدید بیماری از دارو استفاده کرد.

درمان دارویی همیشه طولانی مدت نیست

طول مدت درمان دارویی در اختلالات روانی کاملا به تشخیص بیماری، مدتی که از آغاز بیماری می‌گذرد، سابقه پاسخ بیمار به درمان و عواملی از این قبیل وابسته است. یعنی هر بیمار باید در ارتباط با طول مدت درمان دارویی مورد نیازخود از روانپزشک معالجش که با وی و ماهیت بیماری‌اش بخوبی آشناست، اطلاعات بگیرد.

داروهایی با عوارض ماندگار

عوارض داروهای روانپزشکی بیش از درمان دیگر بیماری‌ها نیست. هر دارویی عوارضی دارد، اما برای مدیریت عوارض هم راه‌های بسیاری وجود دارد. البته بیشتر عوارض گذرا، برگشت پذیر، خفیف، قابل تحمل یا قابل مدیریت و درمان است. بهترین رویکرد آن است که هر بیماری در صورت تجربه عوارض، به جای قطع دارو، موضوع را با روانپزشک خود در میان بگذارد.

دارو‌ها معتادم می‌کند

این یکی از باورهای ناکارآمد بسیار رایج در مورد اختلالات روانپزشکی است. دارو اگر برای اختلال مشخصی، با دز مناسب و زیر نظر پزشک تجویز شود معمولا خطر وابستگی ندارد. ضمن آنکه خطر وابستگی محدود به داروهای مخدر و خواب آورهاست و در موارد دیگر مصداقی ندارد. وابستگی معمولا در مصرف خودسرانه دارو و زمانی که دارو به جای درمان برای سرخوشی و لذت مصرف می‌شود، بروز می‌کند.

چرا چاق می‌شوم؟

تمام دارو‌ها باعث افزایش وزن نمی‌شود، حتی برخی دارو‌ها به کاهش اشت‌ها یا کاهش وزن هم منجر می‌شود و برخی نیز اثری بر وزن ندارد. علت افزایش وزن عموما بعلت افزایش اشتهاست که به دلایل مختلفی به دنبال مصرف دارو رخ می‌دهد.

رژیم غذایی، ورزش و تحرک کافی، استفاده از داروهای مناسب کاهنده وزن، البته با تجویز پزشک و گاهی کاهش دز یا تغییر دارو می‌تواند در مدیریت این مشکل، کارساز باشد و جایی برای نگرانی نیست. فراموش نکنید که بهترین رویکرد آن است که هر بیماری در صورت تجربه عوارض به جای قطع دارو، موضوع را با روانپزشک خود درمیان گذارد.

درمان دارویی یا درمان‌های روان‌شناختی

بهترین رویکرد در درمان اکثر اختلالات روانپزشکی، درمان ترکیبی یعنی دارویی و غیردارویی است.

اثربخشی هر کدام به تنهایی در بسیاری از این اختلالات کمتر از درمان ترکیبی است. در نتیجه تجویز نشدن هر کدام، ستم ناروایی در حق بیمارانی است که از نشانه‌های رنج آوری چون اضطراب، افسردگی، وسواس، روان پریشی و... رنج می‌برند.

البته بسته به نوع و شدت اختلالات و شرایط و ویژگی‌های بیمار، درمان‌های روان‌شناختی متفاوتی باید تجویز کرد و برای تمام بیماران نمی‌توان یک نسخه واحد پیچید. یعنی می‌توان در اختلالات خفیف تنها از روش‌های غیردارویی بهره برد و در مواردی چون مرحله عود اختلالات شدید، کاربرد شیوه‌های غیردارویی به بهبود بیمار و کاهش شدت نشانه‌های شدید موکول می‌شود.

>> جام جم/ دکتر امیرحسین جلالی (روانپزشک و استادیار دانشگاه)